همان کسانى که چون بلا و آسیبى به آنان رسد گویند: ما مملوک خداییم و یقیناً به سوى او بازمىگردیم. (۱۵۶) آنانند که درودها و رحمتى از سوى پروردگارشان بر آنان است و آنانند که هدایت یافتهاند. (۱۵۷) بىتردید صفا و مروه از نشانههاى خداست؛ پس کسى که حج خانه کعبه کند، یا عمره انجام دهد، بر او گناهى نیست که بر آن دو طواف کند. و کسى که [به خواست خودش افزون بر واجبات] کار نیکى [چون طواف و سعى مستحب] انجام دهد، بدون تردید خدا [در برابر عمل او] پاداش دهنده و [به کار وحال او] داناست. (۱۵۸)
همان کسانى که چون بلا و آسیبى به آنان رسد گویند: ما مملوک خداییم و یقیناً به سوى او بازمىگردیم. (۱۵۶) آنانند که درودها و رحمتى از سوى پروردگارشان بر آنان است و آنانند که هدایت یافتهاند. (۱۵۷) بىتردید صفا و مروه از نشانههاى خداست؛ پس کسى که حج خانه کعبه کند، یا عمره انجام دهد، بر او گناهى نیست که بر آن دو طواف کند. و کسى که [به خواست خودش افزون بر واجبات] کار نیکى [چون طواف و سعى مستحب] انجام دهد، بدون تردید خدا [در برابر عمل او] پاداش دهنده و [به کار وحال او] داناست. (۱۵۸)
آنچه که در ذیل این آیه بیان شد بحث تشریع سعی بود که در زمان جاهلیت بت پرستان بت‌هایی را به نام اساف و نائله که بین اعراب جاهلی مشهور بودند را می‌پرستیدند ، این دو بت بر روی صفا و مروه قرار داشتند و اعراب جاهلی میان آن دو حرکت می‌کردند و به قول شرع مقدس سعی می‌نمودند.
شان نزول آیه ۱۵۸ سوره بقره
از این جهت برخی تصور کردند که سعی بین صفا و مروه عمل جاهلانه‌ای بوده و نباید آن را انجام داد لذا به این جهت آیه ذیل برای سعی صفا و مروه نازل گردید تا بدانند صفا و مروه«مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ» ۲ هستند.
حرکت و گردش طواف در سعی
بحثی که درباره طواف و در این آیه ذکر شده از جهت آن می‌باشد که حجاج باید بین صفا و مروه باید حرکت کنند و بروند و برگردند؛ این رفت و آمدها مانند گردش طوافی است که طواف خانه خدا را به ذهن متبادر می‌کند؛ به همین دلیل برای تعبیر آن از کلمه طواف استفاده می‌شود.
شرط ارزشمندی عمل نزد خداوند
جمله بعدی «وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا» ۳کلمه طوع یعنی از روی میل باطنی یعنی از جهت اینکه کسی داوطلبانه عملی را انجام دهد ، اگر کسی داوطلبانه کاری را انجام دهد در نزد خدا ارزشمندتر از کسی خواهد بود که بر او اجباری باشد ،لذا کسی که برای او اجبار، زور و تکلیف باشد تا کاری را انجام دهد یا کسی که از روی میل باطنی، کاری را انجام دهد، آن بهترین برای انسان می‌باشد.
شرط انجام صحیح سعی
بحث اینکه سعی بین صفا و مروه به خودی خود و بدون اینکه جزء عمره قرار گرفته یا جز عمره تمتع قرار می‌گیرد یا در اعمال حج به آن پرداخته می‌شود آیا به خودی خود نیز ما می‌توانیم آن را انجام دهیم یا خیر؟
فتوای مراجع درباره سعی
آنچه که معروف و مشهور فتاوای مراجع است آن می‌باشد که برخلاف طواف خانه، کسی نمی‌تواند به خودی خود سعی بین صفا و مروه را انجام دهد و حتما بایستی جزء اعمال قرار گیرد ، این نکته‌ای بود که درباره سعی بین صفا و مروه مدنظر قرار گرفته و باید در مجموعه عمره یا عمره تمتع یا حج قرار داشته باشد تا بتوان آن را انجام داد.
عرف حُجاج در تمتع
آنچه که در بحث سعی بین صفا و مروه به نظر می‌رسد و بحث اینکه فرمود :«إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَهَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ» ۴ بعید نیست که ما بتوانیم به این امر قائل شویم که خود سعی نیز به تنهایی مطلوب و مورد توجه خداوند می‌باشد چون فرمود :«مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ» است، لذا سعی بین آن‌ها نیز با توجه به صفا و مروه بودن آن مطلوب خواهد بود کما اینکه عرف حجاجی که مشرف می‌شوند، جدای از عمره‌ای که در عمره مفرده انجام می‌دهند و در عمره تمتع به حج می‌روند و اعمال آن را انجام می‌دهند از صفا و مروه ، خصوصا صفا لذت می‌برند.
تلاوت قرآن و لذت سعی
حجاج در آن قسمت یعنی صفا به تلاوت قرآن می‌نشینند و حتی با قدم زدن نیز از آن مکان لذت خواهند برد و حال معنوی خاصی خواهند داشت و من تصور می‌کنم که تشریع نیست و اگر کسی انجام دهد اشتباه نخواهد بود ، گرچه تشریع به خود نشده یعنی به خودی خود سعی را مستحب نکرده‌اند تا بتوان آن را انجام داد.
تشریع باطل سعی صفا و مروه
نمی‌توان گفت که اگر کسی سعی انجام داد این کار مورد غصب خداوند می‌باشد یا تشریع باطل خواهد بود ، به مجرد اینکه تشریع اولیه خود صفا و مروه انجام شد، کافی است اما کلمه‌ای که در اینجا استفاده کرده که فرمود :«إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَهَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ» ۵ اینکه ما به شعائر خدا اهتمام بدهیم اما نتوانیم آن را انجام بدهیم، گناهی بر ما نیست.
شرط مُحل شدن و اتمام عمره
بعد از اینکه عمره تمتع را انجام دادیم تا زمان حج و اعمال آن ما نمی‌توانیم عمره مفرده انجام دهیم ، کسی که عمره بر او واجب شده عمره تمتع انجام دهد و آن را به جا می‌آورد و بعد، از احرام به تقصیر خارج شد، تا به عرفات، منا، مشعر برسد و بعد بازگردد تا مجددا اعمال حج را انجام دهد یک فرصت ۲۰ تا سی روزه وجود دارد که در آن کسی نمی‌تواند به عمره برود یا محرم شود و باید محل باشد.
مطلوب بودن سعی بدون عمره
اگر کسی بدون محرم بودن از قسمت صفا و مروه لذت ببرد یا یک ذکری بگوید اما نه اینکه شکل طواف هفت شوط به خود بگیرد و بخواهد رفت و آمد کند، آیا این مطلوب نیست؟ بعید نیست که بگوییم مطلوب خواهد بود.
بحث تطوع و میل باطنی افراد
بحث کلمه «تطوع» را در اینجا داریم که به معنای میل، تمایل و اختیار باطنی انسان‌ها است به اینکه کاری را دواطلبانه انجام دهند ، لذا «وَمَنْ تَطَوَّعَ» کسی که دوست دارد کار خاصی را انجام دهد و کلمه «خَیْرًا» آن را نیز شامل می‌شود ، در این صورت اگر دلالت نداشته باشد و اگر همه این ادله داعی بر انجام عمل نباشد، اشعار به این دارد که اگر انجام دادیم، مورد توجه خدا قرار می‌گیریم.
نفع اعمال نیک برای انسان
جمله «وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ» این جواب جمله شرط می‌باشد که تعبیر به شاکر از روی لطف و عنایت است وگرنه کسی بخواهد نفع و سودی را به واسطه عملش به خدا برساند، چنین چیزی وجود ندارد «فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ» ۶ خدا از هر موجودی، عملی و عبادتی بی نیاز می‌باشد ، خداوند هر عملی از هر کسی صادر شود آن را بدون جزا و بدون فایده و نفع برای او قرار نمی‌دهد و سود او را از بین نمی‌برد ، خداوند جزای نیکو به همه اعمال انسان‌ها می‌دهد درصورتی‌که آن اعمال نیک باشند.
