وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ ۱
موضوع آیه ۱۵۵ سوره بقره
در آیه شریفه ۱۵۵ سوره مبارکه بقره بحث بلا ، امتحان و ابتلای به بعضی از مصایب را بیان می کند که همه را به عنوان اختبار و امتحان فرض کرده اند و بلیاتی را که از جانب خداوند بر انسان ها نازل می شود ،وظیفه انسان این است که در برابر آنها صبر کند .
حکمت نزول بلایا از جانب خداوند
البته اکثر بلیاتی که از جانب حضرت حق نازل می شود ، حکمتی در آنها بر انسان است که به ظاهر بلا ، شدت و سختی دارد ولی در حقیقت بعضی از آنها تفضل الهی و بعضی هم نعمت الهی است .
شرح حکمت خداوند از نزول بلا
مانند مداوای مریض که برای آن مریض شاید سخت باشد ،خصوصا اگر به جراحی کشیده شود و حتی خوردن بعضی از دارو های تلخ و بدمزه که سختی و شدت دارد چون بلیه هستند ، لذا آنچه که خداوند هم در این باب ،حقیقت معنا برای انسان می باشد مانند مداوا و معالجه کردن مریض است که معالجه کردن برای آن کسی که معالجه می شود سختی دارد و هر چند به ظاهر ناملایم می باشد اما در واقع وسیله شفا و راحتی پیدا کردن آن مریض خواهد بود .
خود ساختگی در مسیر بلایا
مطلب دیگری که در باب بلیات فرموده اند اینکه بسیاری از اخلاقیات حمیده و پسندیده را انسان ها در گرفتاری ها و مشکلاتی که پیدا می کند ،آنها را به دست می آورد؛ یعنی تا جنگ نشود و ما در معرکه قرار نگیریم آن خودساختگی ها را پیدا نمی کنیم که این مسئله مهم است و به تجربه هم برای ما حاصل شده است .
دلیل برگزاری مانور های نظامی
در خود همان معرکه ها ،لشکرها و سپاه ها وقتی ما دقت کنیم می بینیم که بعضی از فرمانده ها مانور هایی را می گذارند ،آموزش های سختی را میگذارند برای اینکه آن رزمندگان ، لشکریان و سربازان بتوانند در بحث جنگ قدرت ، قوت و تجربه پیدا کنند و بتوانند همیشه پیدا کنند .
تشریح ثمره نزول بلایا
گرچه به حسب ظاهر این ها سخت می باشد ؛ مثلا رزم های شبانه ای که برای بعضی از سربازان و رزمندگان می گذارند که می آید آنها را با خشونت کامل در سالن استراحت که همه خواب هستند و همه را با تیراندازی و داد و فریاد ، آنها را از بیرون میکشند و بعد هم بیرون می برند برای تمرینات مختلف در باب های مختلف که به هر حال این یک گونه بلیه می باشد اما در واقع ثمراتی دارد برای آنهایی که مورد سختی قرار میگیرد ،پیش می آید.
ثمره طی کردن سختی ها
مراحل پایین تر را ببینید مثلا شما مدرک پایه پنج بگیرید ،باید امتحان بدهید و بلیه ها که همان امتحانات و اختبار می باشد قرار بگیرید تا بتوانید برای خود درجاتی کسب کنید لذا کسب درجات عالی نیاز به طی سختی های زیادی دارد .
طی کردن سختی در کلام خداوند
در سوره مبارکه بلد هم اگر دقت بفرمایید، خداوند متعال می فرماید:«بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ، وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ،وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ،لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ»۱ تا آنجایی که می فرماید باید «فَکُّ رَقَبَهٍ»۲ که یعنی باید گردنه طی کنید.
معنای طی کردن گردنه
طی کردن گردنه یعنی باید سختی بکشید که سختی کشیدن یعنی باید مساکین را اداره کنید و یتیم داری کنید ، این مسائلی می باشد که در آن سوره مبارکه وجود دارد .
چگونگی رهایی از سختی ها
به هر حال آفرینش انسان در سختی ها می باشد ، در مشکلات و گرفتاری هایی است که باید ما آنها را طی کنیم ،در دریایی از امواج و تلاطم های مشکلات و گرفتاری ها ما غرق شدیم که از این دریای مواج نمی توانیم خودمان را رهایی دهیم مگر به اینکه بر کشتی اهل بیت سوار شویم .
اهمیت کشتی اهل بیت
اگر برای ما سوار شدن بر کشتی اهل بیت میسور شد ،راه را تا مقصد به راحتی طی می کنیم وگرنه گرفتاری ها و مشکلاتی را برای ما خواهد داشت و اگر کوتاهی کردیم ،کانه آن دانشجو نتوانسته وارد دانشگاه شود ؛ باید سربازی برود و گرفتاری های کار خودش را حل کند .
حرکت بر اساس اخلاص
در واپسین آنچه که ما مورد امتحان قرار می‌گیریم باید اینگونه باشد ،خصوصا در جاهای مثل جهاد ،دفاع و مسائل مهمی که برای کشور اسلامی پیش می آید که باید آنها را با جانفشانی و با در طبق اخلاص قرار دادن همه وجود خودمان حرکت کنیم .
عاقبت تمسک به کشتی اهل بیت
اگر اینطور شد برای ما به دنبال آن مصیبت،گرفتاری و بلیه ثمرات عالیه ای دارد ؛ در کنکور رتبه اول می شویم در نتیجه همه تشویق و تحسین می کنند ،در اینجا هم بلیه ای که برای انسان وجود دارد در واقع آن را به حد معرفت ها می رساند و آن را به مقامات عالیه معرفت خواهد رساند و در نهایت هم موجب ثواب ها و مثوبت اخروی خواهد شد.
لازمه پیروزی بر بلاها
همه ی این موارد دائر مدار این است که ما در این امتحانات و بلیه ها صبوری کنیم که خداوند فرمود:« اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ » ۳ و در این مورد بحث هم فرمود:« وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ»۴ لذا آنچه که لازمه پیروزی ما در این بلیه ها و نجات ما از همه این گرفتاری ها می باشد ، اینکه ما بتوانیم هر صورتی که حضرت حق برای ما ترسیم فرموده را عمل کنیم .
چگونگی بندگی خداوند
همانگونه که او میخواهد عمل کنیم که همان بندگی ذات احدیت است لذا خداوند متعال فرمود:«وَ أَنِ اعْبُدُونِی هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ» ۵ اگر خواستیم بندگی خداوند را به جا آوریم باید گاهی اوقات از مال خود بگذریم و باید از خیلی وقت ها صرف نظر کنیم حتی از جان مایه بگذاریم .
بی فایده بودن اسلام شناسنامه ای
بنابراین اگر خواستیم به پیروزی های عالیه برسیم مجانی نمی شود لذا بهشت را به بها می دهند نه به بهانه که این مضمون یک روایتی است ،پس به صرف اینکه ما شناسنامه ای مسلمان هستیم فایده ای ندارد .
چگونگی کسب معرفت الهی
آنچه که مهم است اینکه ما همه ی این ها را با اشتیاق به بندگی خداوند اجرا و عمل کنیم لکن بندگی خداوند بدون معرفت حاصل نمی شود ،یعنی ما اگر خواستیم بندگی خداوند را به جا آوریم باید اول خود را از غیر خداوند صاف کنیم ،آن وقت می توانیم کسب معرفت کنیم و با کسب معرفت می توانیم بندگی کنیم .
تفسیر کلمه «شَیْءٍ»
به دنبال آیه می فرماید:«وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‌ءٍ» ۶ کلمه «شَیْءٍ» از الفاظ عموم است لذا به یک چیزی این کلمه را از الفاظ عموم آورده اند ،به طوری که ابهامی در آن باشد بر اینکه این بلاها و بلیه ها من الله است .
ابهام و نکره بودن شیء
بنابراین کلمه «شَیْءٍ» معرفه نیست و از الفاظ عموم می باشد و بر همه چیز شامل می شود و چیز می تواند همه آنچه که در دنیا وجود دارد را مصداق شود لذا مبهم است ، پس یعنی در واقع بلاهایی که از طرف خداوند برای ما ایجاد می شود و ما باید آنها را طی کنیم و بعد با حرف «من» بیان می کند«بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ»۷ عبارت بیان می باشد.
بیان موجود در آیه
حرف « من » بیانیه است و پنج چیز را بیان می کند : اول خوف می باشد که شامل اقسام خوف می شود ،چون نکره است و نفرموده چه نوع خوفی لذا هر خوفی که وجود دارد را شامل می شود ؛ از هر چیزی که شما فرض آن را داشته باشید کلمه خوف بر آن صادق است.
معنا و مصادیق خوف
مانند اینکه ترس از زوال نعمت و نزول بلاها داشته باشیم ،در سرمای شدید خوف داریم که مریض شویم به جهت اینکه سرمای شدید وجود دارد یا حتی گرمای شدید یا بالاتر مثلا ترس از مرگ دارید و از مردن می ترسید که همگی می ترسیم و این نسبی است ،یا اینکه از قبر بترسیم ؛ البته تا نمرده ایم نمی ترسیم چون عبرت نمی گیریم، می رویم می بینیم .
خوف از قبر و برزخ
خصوصا در باغ رضوان که قبر ها را سه طبقه حفر می کنند که مرده را طبق پایین می خواهند دفن کنند صاف در قبر می گذارند و چون زور آنها نمی رسد و جنازه ها سنگین هستند بنابراین جنازه را به کف قبر شلیک میکنند ! لذا اگر کسی از قبر بترسد طبیعی است و این خوف که انسان در قبر و عالم برزخ قرار گیرد .
خوف از ستم ظالم
اگر کسی از ظالمی بترسد و خوف از ظالم داشته باشد که انسان گاهی اوقات نمی تواند سخن خود را بزند چون ظالم به انسان ستم می کند اگر انسان سخنی بگوید و امثالهم که همگی خوف هستند.
خوف مذموم و ممدوح
البته این خوف هایی که گفتیم ،خوف های قبیح است یعنی برای انسان زشت است و قباحت دارد که انسان بترسد ،اما خوف از خداوند حسن و ممدوح است ،یعنی اگر کسی از خداوند بترسد مورد مدح قرار میگیرد .
حد خوف از خداوند
اما حد ترس از خداوند چیست ؟ حد ترس از خداوند این است که به یاس و نا امیدی نرسیم ،یعنی آنقدر نترسیم که از آنچه خداوند فرموده شما کلا نا امید شوید پس خوف ممدوح ،یعنی خوف از خداوند لذا در قرآن هم خداوند متعال فرموده:«وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ»۸ یعنی اگر کسی از ساحت مقدس حضرت احدیت خوف داشته باشد برای او دو بهشت می باشد که تفسیر این جای خود دارد .
مصادیق خوف ممدوح
پس خوف ممدوح و خوفی که مورد تحسین قرار می‌گیریم،خوف من الله است و خوف از سوء عاقبت است که انسان بترسد عاقبت او خراب نشود ، خوف از اینکه خدای نکرده در گناه قرار گیرد و خوف از اینکه عذاب الهی دچار او نشود که این خوف ها ممدوح هستند و همچنین آیات و اخبار هم در مدح آن مانند همین آیه سوره مبارکه الرحمن عرض کردیم عالی است.
لزوم رعایت حد رجاء
البته از طرف دیگر هم شما خیلی نباید امیدوار باشید به طوری که ترسی از مکر الله و جهنم نداشته باشید ،لذا حد رجاء معلوم است «جعل الله لکل شیئ حدا و لکل حدٍ حدا» یعنی هر چیزی حد دارد و هر حدی نیز حد دارد ، به معنای اینکه حد و مرزی برای هر چیزی قائل هستند.
آزمایش به وسیله جوع
یکی دیگر از چیز هایی که به واسطه آن ما آزمایش می شویم «جوع» است که «جوع» به معنای گرسنگی ، تشنگی،دستنگی و در مضیقه قرار گرفتن می باشد که ما طلبه ها این مورد را خوب تمرین کرده ایم ،یعنی هر کدام از ما در یک برهه‌ای حسابی در تنگنا قرار می‌گیریم.
جوع در زندگی طلبگی
با پدر خود به مسافرت رفته بودیم و داشتیم طی مسیر می کردیم، پدرم گفت توقف کن تا چیزی میل کنیم ،گفتم چشم ؛ پدرم گفت شما طلبه ها انگار گشنگی خوردن را خوب یاد گرفته اید لذا گاهی اوقات اگر دقت کنید خصوصا ما طلبه ها در تنگنا های مالی خیلی قرار می گیریم اما همانجا گردنه کار ما است و اگر آن گردنه را طی کردیم ،جزع و فزع نکردیم و مثل شخصی که می‌گفت ما که دیگر در طلبگی حل شدیم و همینجا باید فاسد شویم ،اگر این حرف های بیهوده را به زبان آوریم کار خراب می شود.
لزوم حفظ عزت نفس در طلبگی
بنابراین اگر ما طلبه ها در تنگنا های مادی قرار گرفتیم باید مواظب باشیم که عزت نفس خود را حفظ کنیم و توکل خود را کم نکنیم لذا :« فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ»۹ اگر به خداوند متعال توکل داشته باشیم کار درست می شود ، به هر حال مقداری تشنگی ، گرسنگی و نقص اموال در همه زندگی ما طلاب به وفور یافت می شود .
جوع در زندگی رزمندگان
البته برای رزمندگان و کسانی که در جهاد و دفاع ها شرکت کرده اند برای آنها نیز گرسنگی و تشنگی وجود داشته و گاهی اوقات به سختی های خیلی خیلی ممتاز دچار شدند ولی همه ی این سختی ها باعث کسب درجات عالیه می شود .
روزه گرفتن از مصادیق جوع
خود روزه گرفتن و یکی از امساک های در روزه ،امساک از خوردن و نوشیدن است یعنی گرسنگی و تشنگی کشیدن که این ها باعث رشد انسان می شود .
ریشه ی جوع در عالم طبیعت
نکته دیگر اینکه اصلا ریشه طبیعی دارد در این عالم لذا بعضی از گیاهان را وقتی می کارند ،برای اینکه خوب ریشه رشد کند و ساقه خوب پیدا کند مدتی به آن تشنگی می دهند چون وقتی تشنه می شود این ریشه ها برای جویا شدن منبع آب حرکت می کند، بنابراین ریشه پیدا می کند و اگر آب زیاد به گیاه بدهید ،همانطور که آب بسیار انسان را خفه می کند ، اگر ریشه درخت و گیاه را همیشه پر آب کنید خفه می شود .
فواید روزه گرفتن و جوع
بنابراین برای همه ما ارزش دارد که روزه بگیریم و مردم اگر بدانند در روزه چقدر برای بدن و دنیای آنها خواص وجود دارد و خاصیت های خوب آن چقدر است ،حتما روزه میگیرند و حداقل روزه ماه مبارک رمضان را ترک نمی کنند ، پس جوع یکی از چیزهایی می باشد که انسان به واسطه آن آزمایش می شود .
ابتلا و عدم ابتلای به جوع
اگر کسی روزه بگیرد و زهد پیشه کند ، آن شخص از این مورد که اختبار،امتحان و بلیه باشد خارج می شود و یا کسی به واسطه تهی دستی ،یعنی خودش تهی دستی دارد مثلا ظالم و ستمگر می باشد و نمیگذارد حق به حق دار برسد این موردی می باشد که مورد بلیه اوست و امتحان می شود .
لئیم بودن فرد خسیس
یا مثلا کسی خسیس باشد ،پول دارد اما خرج نمی کند و گرسنگی می کشد، آیا این برای او بلیه است ؟ خیر ؛ این بلیه ، گرسنگی و جوع صادق بر آن نیست چون همه چیز دارد اما مصرف نمی کند و یا لئیم می باشد که در جلسه قبل گفتیم « نه خود خورد ،نه کس دهد ، گنده کند به سگ دهد» .
آزمایش به وسیله نقص اموال
سومین مورد امتحان نقص اموال است که شامل سرقت مال می شود مثلا مال شما را دزد برد و اگر مال شما را دزد برد کفر و ناسزا بگویید؟! لذا اگر نقص اموال در بحث سرقت مال بود و ظالم و ستمکار مال شما را تصاحب می کند.
مصادیق نقص اموال
کشاورز هستید و زراعت دارید لذا محصول شما را آفت میگیرد و یا بازار محصول شما مختل می شود و مال شما را نمی خرند که همه این موارد را شامل می شود ، یا سیل می آید خانه های شما خراب می شود و یا زلزله می آید خانه ها ویران می شوند ، آتش سوزی می شود که تمامی این موارد را شامل می شود .
مصداق نبودن انفاق مستحب
اما اگر اینکه شما پول را باید خرج کنید تا زن و بچه شما نان بخورند و یا انفاقات مستحبه کنید ،این موارد جزء نقص اموال محسوب نمی شود و نقص اموال در اینکه انفاقات واجب را بدهید یا خمس پرداخت کنید لذا بعضی اشخاص فکر می کنند نقص اموال بلیه این است که خمس بدهند .
منابع
۱_ سوره بلد آیات ۱،۲،۳،۴
۲_ سوره بلد آیه ۱۳
۳_ سوره بقره آیه ۱۵۳
۴_ سوره بقره آیه ۱۵۵
۵_ سوره یس آیه ۶۱
۶_ سوره بقره آیه ۱۵۵
۷_ سوره بقره آیه ۱۵۵
۸_ سوره الرحمن آیه ۴۶
۹_ سوره توبه آیه ۱۲۹
