پژوهش های تفسیری آیه بیست و نهم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع :  خلقت آسمانها – انسان هدف آفرینش

۲۹٫ هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوى‏ إِلَى السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلِیمٌ‏
او کسى است که همه آنچه در زمین است را براى شما آفرید، سپس به آسمان پرداخت، و آنها را [بصورت‏] هفت آسمان مرتب نمود و او به هر چیزى داناست.

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

۱) نکته اوّل

در آیات ‏زیادى از قرآن اشاره شده که خدا روز و شب و دریا و خورشید و ماه را در خدمت انسان قرار داده است. «۱» در آیه‏ ى فوق نیز بر این مطلب تأکید شده که آنچه در زمین است، از معادن، گیاهان، حیوانات و انواع نعمت‏ها، براى انسان آفریده شده است؛ آرى، انسان گل سرسبد هستى و هدف آفرینش جهان است.

۲) نکته دوّم

در نزد خدا انسان ارجمندترین موجود است و همه ‏ى جهان را براى خدمت به او آفریده است. برخى انسان‏ها این مقام و ارزش را مى‏شناسند و خداشناس‏تر مى‏شوند و از نعمت‏هاى الهى در راستاى تکامل خویش استفاده مى‏کنند اما برخى انسان‏ها نیز ناسپاسى مى‏کنند و قدر خود را نمى‏شناسند و با سوء استفاده از نعمت‏هاى الهى، به کژراهه مى‏روند؛ البته هدف نهایى آفرینش، گروه اول هستند نه گروه دوم، هر چند هر دو گروه از نعمت‏هاى الهى استفاده مى‏کنند.

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند

تا تو نانى به کف آرى و به غفلت نخورى‏

همه از بهر تو سر گشته و فرمان‏بردار

شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبرى‏

۳) نکته سوّم

چرا در این آیه، نخست به آفرینش نعمت‏هاى زمینى سپس به آفرینش و تدبیر آسمان‏ها اشاره شده است، «۱» در حالى که در آفرینش کرات‏ آسمانى و زمین، مقدم بودن زمین معنا ندارد؟ مفسران در تبیین این مطلب گفته ‏اند تقدیم و تأخیر همیشه زمانى نیست، بلکه گاهى به معناى تأخیر در بیان است. «۲»
البته مانعى ندارد که به معناى تأخیر در رتبه یا سامان‏دهى هم باشد؛ یعنى از آن‏جا که مقام زمین، به خاطر وجود انسان، بالاتر از مقام آسمان‏هاست، زمین را مقدم آورده است.

__________________________________________________
(۱) ر. ک: سوره‏ ى ابراهیم، آیات ۳۲- ۳۳ و سوره ‏ى جاثیه، آیه ‏ى ۱۲
(۲) واژه‏ ى «استواء» به معناى «تسلّط، قدرت بر آفرینش و تدبیر» است‏

۴) نکته چهارم

«سماء» در اصل به معناى جهت بالا «۲» و «ارض» به معناى جهت پایین است،

اما در قرآن واژه‏ى «سماء» در معانى زیر به کار مى ‏رود:

الف) جهت بالا؛ «۳»
ب) جوّ اطراف زمین که از آن‏جا باران مى‏بارد؛ «۴»
ج) کرات آسمانى و یا جایگاه آنها؛ «۵»
د) آسمان معنوى، یعنى مراتب عالى وجود. «۶»

اما در آیه ‏ى فوق ممکن است به معناى دوم یا سوم باشد.

__________________________________________________
(۱) تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۱۶۳ و من وحى القرآن، ج ۱، ص ۱۴۱
(۲) واژه ‏ى «سماء» از ریشه ‏ى «سمو» به معناى بلندى است، از این رو، آسمانِ هر چیز ى‏الاى آن است‏
(۳) سوره ‏ى ابراهیم، آیه ‏ى ۲۴
(۴) سوره ‏ى ق، آیه ‏ى ۹ و سوره ‏ى انبیاء، آیه‏ ى ۳۲
(۵) سوره ‏ى فصلت، آیه ‏ى ۱۱
(۶) «یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ» (سوره‏ ى سجده، آیه ‏ى ۵)

۵) نکته پنجم

 مقصود از «هفت آسمان» چیست؟
ممکن است «هفت» به معناى کثرت باشد، یعنى در جهان آسمان‏ها و کرات زیادى وجود دارد؛ و یا عدد واقعى باشد، یعنى هفت آسمان وجود دارد که آنچه از ستارگان، سیارات و کهکشان‏ها مى‏بینیم آسمان اول است و آسمان‏هاى دیگرى نیز وجود دارند که هنوز کشف نشده ‏اند؛ «۱» و یا منظور آن است که جوّ زمین و هواى متراکم آن، از طبقات هفتگانه یا طبقات زیادى تشکیل شده است. «۲»

______________________________
(۱) صاحب تفسیر نمونه معناى دوم را مى‏پذیرد و شاهد آن را آیه‏ ى ۱۲ سوره ‏ى فصل ت‏و آیه‏ى ۶ سوره ‏ى صافات مى‏ داند (ر. ک: ج ۱، ص ۱۶۷)

(۲) براى اطلاع بیش‏تر از آخرین مسائل علمى و مسائل جزئى قرآنى و دیدگاه‏ها در مورد هفت آسمان، ر. ک: پژوهشى در اعجاز علمى قرآن‏

۶) نکته ششم

 خدا از همه چیز آگاه است اما علم او حضورى است؛ یعنى همه چیز از خدا و معلول اوست، پس در نزد خدا حاضر است و او بر همه چیز احاطه دارد؛ و همین علم او پایه و اساس تدبیر و آفرینش اوست.

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

۱) هدف آفرینش جهان، خدمت به انسان است و انسان گل سرسبد هستى است.
۲) جهان و آفرینش هدفمند است (و بیهوده و باطل نیست).
۳) با مطالعه در آفرینش موجودات در صحنه ‏ى زمین و آسمان، و هدفمندى آنها خداشناس شوید.
۴) تدبیر و سامان‏دهى آسمان‏ها (ى هفتگانه یا کرات و کهکشان‏هاى زیاد) به دست خداست.
۵) با مطالعه ‏ى جهان، آفرینشگرى، سامان‏دهى و تدبیر آن، خداشناس شوید و به علم بى‏ کران الهى پى ببرید.
                        تفسیر قرآن مهر، ج‏۱، ص: ۲۱۸

Visits: 0