پژوهش های تفسیری آیه 45|46 سوره بقره
تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان
موضوع : راهکارهای امداد جویی و استقامت ورزی و صفات راهبردی فروتنان
45. وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ
و بوسیله شکیبایى و نماز یارى جویید؛ در حالى که مسلماً این (کار) جز بر فروتنان، گران است.
46. الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُونَ
(همان) کسانى که مى دانند که آنان پروردگارشان را ملاقات مى کنند، و اینکه آنان فقط به سوى او باز مىگردند.
نکته ها و اشاره ها :
1) نکته اوّل
این آیات و سفارش هاى آن در مورد بنى اسرائیل است، اما در حقیقت قوانین و سفارش هایى براى کل بشریت است و بیان آنها در قرآن نوعى تأکید بر آنهاست.
2) نکته دوّم
هر انسانى دوست دارد امدادگرى داشته باشد که با کمک او بر سختىها پیروز شود. در این آیات، صبر و نماز، امدادگران زندگى بشر معرفى شدند.
3) نکته سوّم
صبر، حالت استقامت و ایستادگى در برابر مشکلات درونى و برونى است؛ یعنى انسان باید در برابر میل به گناه و هوسهاى نفسانى و شیطانى، دشمنان خارجى و مصیبتها و سختىهاى زندگى استقامت ورزد تا پیروزى از راه برسد.
تیغ حلم از تیغ آهن تیزتر
بل ز صد لشکر ظفرانگیزتر
4) نکته چهارم
نماز و نیایش، راه پیوند انسان با خداست؛ یعنى انسان را به منبع بىکران قدرت الهى وصل مى کند و نیرویى معنوى و روحى به او مى بخشد تا در برابر مشکلات ایستادگى کند و یکى از راههاى مقابله با فشارهاى روانى و مشکلات است.
5) نکته پنجم
حکایت شده که پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله هر گاه با مشکلى روبهرو مىشد که او را ناراحت مىکرد، از نماز و روزه مدد مى گرفت. «1»
و نیز حکایت شده که امام على علیه السلام در هنگام مشکلات نماز مىگزارد و آیهى فوق را مى خواند. «2»
و از امام صادق علیه السلام نیز حکایت شده که فرمودند:
هر گاه با اندوهى از غمهاى دنیوى روبه رو مىشوید، وضو بگیرید، به مسجد بروید، نماز بخوانید و دعا کنید؛ چرا که خدا فرموده است: از صبر و نماز کمک بجویید. «3»
_____________________
(1). مجمع البیان، ذیل آیه
(2). تفسیر نمونه، ج 1، ص 219
(3). مجمع البیان، ذیل آیه
6) نکته ششم
در برخى احادیث از امام صادق علیه السلام حکایت شده که مقصود از صبر، روزه است و برخى مفسران گفته اند که منظور از «صلوة» در این آیه، نمازهاى پنجگانه و نمازهاى مستحبى و نیز صلوات بر محمد و آل محمد است. «1»
البته روشن است که این موارد مصادیق صبر و صلوةاند و معنا در این موارد منحصر نمىشود.
7) نکته هفتم
عوامل سستى در نماز:
این سستى ما در امور دینى معلوم مى شود براى چیست. براى آن است که ایمان به غیب نداریم و پایه ى یقین و اطمینان سست است و وعده ى خدا و انبیا را به جان و دل قبول نکردیم … «2»
مبادا در امر دیانت و خصوصاً این نمازهاى پنجگانه، تهاون (سستى) کنى و آنها را سست شمارى! خدا مىداند که انبیا و اولیا و ائمهى هدى علیهم السلام از کمال شفقت بر بندگان خدا اینقدر ترغیب و تخدیر (هشدار) نمودند و الّا ایمان ما نفعى به آنها نرساند و از اعمال ما سودى نبرند.
8) نکته هشتم
نماز و روزه براى افراد بى ایمان و متکبّر سخت و گران است، اما انسانهاى فروتن مؤمن از نماز لذّت مى برند و آن را دوست دارند؛ چرا که نماز و روزه و صبر در راه خدا را ذخیره اى براى روز رستاخیز خویش مى دانند، در روزى که در محضر الهى حاضر مى شوند و او را ملاقات مىکنند.
این نکته اى راهبردى است که خشوع و فروتنى، نماز و عبادت را براى انسان آسان و لذت بخش مى سازد.
_______________________
(1). تفسیر صافى، ج 1، ص 126
(2). امام خمینى، چهل حدیث، ص 421
9) نکته نهم
در این آیات دو صفت راهبردى براى فروتنان بیان شده است:
الف) آنان مىدانند «1» که پروردگارشان را ملاقات خواهند کرد؛ از این رو احساس مسئولیت کرده، فروتن مىشوند و خود را براى آن روز آماده مىکنند و توشههاى معنوى مىاندوزند.
ب) آنان مىدانند که در حال حرکت و سیر به سوى خدا هستند؛ از این رو در راه خدا و نیکوکارى و انجام عبادات استقامت مىورزند تا مایهى رشد و پیش رفت آنان در مسیر تکاملى به سوى خدا شود.
10) نکته دهم
با توجه اینکه خدا جسمانى نیست ملاقات حسّى با او معنا ندارد پس مقصود از «لقاءاللَّه» و ملاقات با او چیست؟
مفسران قرآن در مورد «لقاء اللَّه» چند تفسیر ارائه کردهاند:
الف) منظور از آن، حضور در صحنهى رستاخیز و مشاهدهى آثار قدرت او و پاداشها و کیفرهاى قیامت است، همانطور که در برخى احادیث نیز به این معنا اشاره شده است. «2»
ب) مقصود از ملاقات خدا، همان شهود باطنى و قلبى است؛ یعنى ممکن است انسان به جایى برسد که با چشم دل خدا را ببیند. «3» همانطور که حکایت شده:
شخصى از امام على علیه السلام پرسید: آیا پروردگارت را دیده اى؟ امام پاسخ داد: آیا چیزى را که نمى بینم پرستش کنم؟! (سپس اضافه کرد) چشمهاى ظاهرى او را علنى مشاهده نمىکنند ولى دلها با حقیقت ایمان او را درک مىکنند. «4»
البته مانعى ندارد که هر دو تفسیر در مورد معناى «لقاءاللَّه» صحیح باشد.
__________________________________________________
(1). واژه ى «ظنّ» اگر با «انّ» استعمال شود به معناى علم است (المفردات فى غریبالقرآن، مادهى «ظن») و در برخى از احادیث نیز از امام على علیه السلام حکایت شده که منظور از «ظن» در اینجا یقین است (تفسیر صافى، ج 1، ص 126)
(2). تفسیر صافى، ج 1، ص 126
(3). تفسیر نمونه، ج 1، ص 217
(4). نهجالبلاغه، کلام 179
آموزه ها و پیام ها :
1) استقامت ورزى و پیوند با خدا یارى گر بشر است.
2) معادباورى زمینه ساز فروتنى است.
3) مؤمن فروتن شوید تا انجام عبادات و تحمّل مشکلات براى شما آسان شود.
تفسیر قرآن مهر، ج1، ص: 256
Visits: 6
