ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد ۲

• مشخصات کتاب
• ادامه سوره بقره
  • سوره البقره (۲): آیات ۱۸۳ تا ۱۸۵
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • ویژگی های بیانی آیات تشریع روزه
      • علت تعبیر به” یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا
      • معنای لغوی” صیام” و” صوم” و منظور از” الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ” در آیه شریفه
      • روزه در ادیان و اقوام دیگر، و بیان فلسفه و حکمت عمده روزه در اسلام
      • روزه در ادیان و اقوام دیگر و بیان فلسفه و حکمت عمده روزه در اسلام
      • گفتار بعضی از مفسرین عامه در باره” ایاما معدودات” و رد آن
      • روزه بر مسافر و مریض حرام است، نه مباح
      • بیان عدم وقوع نسخ در آیات روزه و رد قائلین به وقوع نسخ در این آیات
      • معنای کلمه” تطوع” و موارد استعمال آن
      • مراد از جمله” وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ”
      • فرق بین” انزال” و” تنزیل” و اشاره به وجه تسمیه قرآن
      • مراد از نزول قرآن در ماه رمضان و نقد و بررسی اقوال مختلف در باره تدریجی یا دفعی بودن نزول آن
      • آنچه در این باره از تدبر در آیات کتاب استفاده میشود
      • گفتار بعضی از اهل بحث در توجیه نزول قرآن در ماه رمضان
      • توضیح بی پایگی و واهی بودن آن گفتار
      • مورد استعمال کلمه” ناس”
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات روزه و نزول قرآن)
      • اشاره
      • مراد از حدیث قدسی: روزه فقط برای من است و من جزای آن هستم (یا جزای آن را میدهم)
      • چند روایت در باره معنای” قرآن”،” فرقان” و” کتاب”
  • سوره البقره (۲): آیه ۱۸۶
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • نکات و دقایقی که در آیه شریفه بکار رفته و فرق بین دعا و سؤال
      • نزدیک بودن خدای سبحان به بندگان، مقتضای مالکیت مطلقه الهی و عبودیت عباد است
      • شرط استجابت دعا و اشاره به تقسیم دعا به غریزی (فطری) و زبانی
      • مطلق عبادت دعاهستند
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در فضیلت، و شرائط و آداب دعا)
      • اشاره
      • اخلاص در دعا به معنای ابطال اسباب عادی نیست.
      • اشاره به دو نظام در زندگی انسان: نظام فطری و نظام تخیلی
      • معنای اینکه فرموده اند:” عطیه به اندازه نیت است”
      • رابطه دعا با اسباب عادی
      • دعا هم از قدر است
      • سر اینکه فرمود:” اگر خدا را به حق معرفت میشناختید کوه ها در برابر دعای شما متلاشی میشدند
  • سوره البقره (۲): آیه ۱۸۷
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • رعایت ادب در قرآن و استعاره ای لطیف در باره زوجین
      • ناسخ بودن آیه شریفه حکم قبلی را مبنی بر حرمت عمل زناشویی در شبهای ماه رمضان
    • بحث روایتی (در ذیل آیه کریمه و شان نزول آن)
  • سوره البقره (۲): آیه ۱۸۸
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • امضای مالکیت خصوصی در قرآن
    • بحث روایتی (در ذیل آیه شریفه)
    • بحثی علمی و اجتماعی (پیرامون مالکیت فردی)
  • سوره البقره (۲): آیه ۱۸۹
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
    • بحث روایتی (پیرامون آیه شریفه و شان نزول آن)
  • سوره البقره (۲): آیات ۱۹۰ تا ۱۹۵
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به جنبه دفاعی قتال در اسلام
      • معنای” فتنه” در قرآن
      • لزوم دعوت قبل از قتال
      • نسخ نشدن آیه شریفه:” قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَهٌ” با آیه ۲۹ توبه
      • تجاوز ابتدایی مذموم و ممنوع، و تجاوز در برابر تجاوز، پسندیده و مشروع می باشد
      • معنای احسان در برابر ظالم
    • معرفی جهادی که قرآن بدان فرمان داده
      • دسته های مختلف آیات قرآنی راجع به جهاد و قتال و مراتب و مراحل آن
      • اسلام و دین توحید فطری است و مجاهده در راه دفاع از این دین نیز فطری است
      • پاسخ بگفته غلط: اسلام دین شمشیر و اجبار است و مخالف روش انبیای سلف می باشد!!
      • بحث اجتماعی (در بیان اینکه هر قتال و مبارزه ای جنبه دفاعی دارد)
      • بحث روایتی (در ذیل آیات قتال)
  • سوره البقره (۲): آیات ۱۹۶ تا ۲۰۳
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات (مربوط به حج)
      • اشاره
      • فرق بین تمام و کمال و مراد از امر به اتمام حج
    • بحث روایتی (در ذیل آیات حج و شان نزول و بیان آنها)
    • بحث روایتی دیگر (در باره حج تمتع و نقد و بررسی تحریم آن بعد از رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)
      • روایاتی چند از طرق اهل سنت در باره حج تمتع
      • دلائلی که در روایات برای تحریم حج تمتع (پس از پیامبر” ص”) اقامه شده و نقد و رد آنها
      • امتثال دستورات رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) واجب است، احکام خدا نسخ ناشدنی است و والی حق ندارد احکام خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) را تغییر دهد
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۰۴ تا ۲۰۷
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • تقسیم مردم از نظر صفات و ذکر احوال و خصائص منافق
      • دسته ای دیگر از مردم (در مقابل منافق)
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در باره شان نزول آیات یاد شده)
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۰۸ تا ۲۱۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای” سلم” که بدان امر شده و مراد از” گام های شیطان” که از آن زنهار داده شده است
      • خداوند متصف به صفات اجسام نیست و ظواهر برخی آیات باید به وسیله آیات محکمه قرآنی معنا بشود
      • توجیهی لطیف تر و دقیق تر از ظواهری که افعال حدوثی را به خداوند نسبت می دهد
    • بحث روایتی (پیرامون مراد از آیات یاد شده)
    • بحث روایتی دیگر (پیرامون رجعت)
      • تفسیر آیه:” هل ینظرون …” و آیات مشابه آن در روایات ائمه اهل بیت (علیه السلام) بر سه وجه
      • مساله رجعت و رد بر منکرین آن
      • روز ظهور مهدی (علیه السلام) و روز رجعت و روز قیامت مراتب مختلف یک حقیقت هستند
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۱۱ تا ۲۱۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات عبرت گرفتن از سرگذشت و سرنوشت بنی اسرائیل و اشاره به علت انحراف کفار
  • سوره البقره (۲): آیه ۲۱۳
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره به علت تشریع دین
      • آغاز خلقت انسان
      • انسان از روحی و بدنی ترکیب شده
      • شعور حقیقی انسان و ارتباطش با اشیا
      • دانش های عملی انسان
      • انسان هر چیزی را جهت انتفاع استخدام می کند
      • انسان به مقتضای طبیعتش مدنی است
      • پدید آمدن اختلاف میان افراد انسان
      • راه های اعمال قانون در جامعه
      • تنها راه صحیح رفع اختلاف، راه دین است
      • اختلاف در خود دین
      • انسان بعد از دنیا
      • معنای کلمه” امت”، ریشه و موارد استعمال آن
      • بیان مراد از امت واحده بودن انسانها و اشاره به پیدایش دو اختلاف در میان آنها
      • تفسیرهای دیگری بر” کانَ النَّاسُ أُمَّهً واحِدَهً” و نقد و رد آنها
      • نخستین کتاب آسمانی کتاب نوح علیه السلام بوده است
      • اختلاف در دین به وسیله علما و از بغی پدید آمده است
      • فطری بودن دین با غفلت و اشتباه منافاتی ندارد
      • نکاتی که از آیه شریفه” کانَ النَّاسُ أُمَّهً واحِدَهً” استفاده می شود
      • عنایت خدای تعالی به رفع اختلافات انسانها و هدایت بشر بسوی کمال از راه بعث انبیاء (علیه السلام)
      • تقریر دلیل و برهان برای نبوت عامه
      • به حکم عقل و تجربه راه رفع اختلافات انسانها منحصر در تفهیم الهی از راه وحی و نبوت است
      • (نکته ششم) دین اسلام که خاتم ادیان است برای آخرین مرحله کمال انسان تشریع شده است
      • شبهه شریعت اسلام قابل انطباق با همه اعصار نیست و پاسخ بدان
    • گفتار در عصمت انبیا (علیه السلام)
      • اشاره
      • عصمت انبیاء (علیه السلام) از خطا در تلقی و در تبلیغ وحی
      • عصمت انبیاء (علیه السلام) از معصیت. و ذکر آیاتی که بطور مطلق بر عصمت انبیاء (علیه السلام) دلالت دارند
      • سبب و منشا عصمت انبیاء (علیه السلام) نیرو و ملکه نفسانی آنها است نه عامل و سببی خارج از وجود ایشان
    • گفتاری در نبوت
      • اشاره
      • معنای” رسول” و” نبی” و فرق آن دو
      • انبیایی که در قرآن از آنان یاد شده است
      • تعداد انبیاء و انبیای اولو العزم
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیه” کان الناس …” و پیرامون نبوت و مسائل آن)
      • اشاره
      • استدلال امام صادق علیه السلام برای نبوت عامه
      • روایتی مشهور در باره عدد انبیاء و رسل و کتب مرسله
      • روایتی در باره مراد از” رسول” و” نبی” و اشاره به نسبت بین آن دو
      • رفع یک شبهه در باره خاتمیت رسول اسلام صلی اللَّه علیه و آله
      • روایاتی در باره انبیای اولو العزم (علیه السلام)
      • معنای اولوا العزم و اقوال متعدد در باره انبیای اولوا العزم
      • روایتی از امام صادق (علیه السلام) دال بر اینکه شریعت محمدی (صلی الله علیه و آله) کامل ترین شرایع است
    • بحث فلسفی
      • (در باره نبوت عامه از جهت اثر آن در کمال یابی انسان)
      • عقل عملی و احساسات فطری انسان بدون دعوت انبیاء (علیه السلام) کفایت نمی کند
    • بحث اجتماعی (در باره نبوت و پاسخ به شبهات و اشکالات)
      • اشاره
      • طبیعت سعادت طلب و سود جوی انسان، او را به سعادت واقعی و کمال حقیقی نمی رساند
      • رابطه هدایت الهیه و دعوت نبویه با هدایت تکوینیه
      • آثار تکوینی هدایت دینی و در اصلاح جوامع بشری و تاثیر متقابل عمل و نفس در یکدیگر
      • اشاره به اقسام اجتماعات بشری و اینکه تنها میتوان از تربیت دینی امید خیر و سعادت داشت
      • رابطه دعوت انبیاء (علیه السلام) با فطرت انسانها
      • بطلان گفتار کسی که در صدد توجیه طبیعی مسائل نبوت بر آمده است
      • پاسخ به این شبهه که مساله نبوت امری خارق العاده و از فطرت همگانی بیگانه است
      • توضیحی در باره عصمت انبیاء (علیه السلام) در پاسخ به یک شبهه
      • توضیحی در باره عصمت انبیاء (علیه السلام) در پاسخ به یک شبهه
      • شعور باطنی انبیاء (علیه السلام) یعنی وحی مانند شعور فطری همگانی تغییر و تاثیر پذیر نیست
      • نتایجی که در این مبحث به دست آمد
  • سوره البقره (۲): آیه ۲۱۴
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • (در باره ثبات و تسلیم در برابر سختی ها و فتنه ها که امت ها بدان مبتلا میگردند)
      • بهشت رضوان و قرب رب العالمین در گرو تحمل سختی ها است و سنت الهی در میان امم گذشته در بین امت اسلام تکرار خواهد شد (تکرار تاریخ)
  • سوره البقره (۲): آیه ۲۱۵
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه (در باره انفاق)
      • توضیح نکته ای که در عدم انطباق جواب با سؤال (در آیه) نهفته است و رد وجوه نادرستی که در این مورد گفته شده است
      • مواردی از آیات قرآنی که در آنها یکی از فنون بلاغت که انتقال از مطلبی به مطلب دیگر است به کار رفته است
    • بحث روایتی (در ذیل آیه شریفه مذکوره و شان نزول آن)
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۱۶ تا ۲۱۸
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • چرا جنگیدن و قتال بر مؤمنین کره و گران بوده؟
      • معنای کلماتی چون” عسی” و” لعل” در کلام خدای سبحان
      • سؤال در باره جنگ در ماه حرام و پاسخ آن
    • گفتاری پیرامون حبط
      • اشاره
      • معنا و آثار حبط اعمال و بیان اینکه مراد از حبط ابطال مطلق اعمال (عبادی و معیشتی) است
      • بی اساس بودن نزاع در اینکه آیا اعمال شخص مرتد تا حین مرگ باقی است یا به محض ارتداد حبط می شود
      • بررسی مساله تاثیر اعمال نیک و بد در یکدیگر (احباط و تکفیر)
      • مساله اصلی در مبحث احباط و تکفیر، زمان و مکان استحقاق جزای اعمال است
      • قول صحیح در مساله احباط و تکفیر با توجه به مساله زمان و مکان استحقاق جزا
    • گفتاری پیرامون احکام اعمال از حیث جزا
      • اشاره به اعمال نیک و بدی که به انحاء مختلف در یکدیگر اثر می گذارند
      • نظامی که از لحاظ پاداش و کیفر اعمال بر اعمال حاکم است مغایر نظام طبیعی اعمال است
      • اختلاف بین این دو نظام نه تنها مخالف مبانی عقلی نیست بلکه مبتنی بر احکام کلیه عقلائیه است
      • بیان عدم اختلاف و تعارض بین دو دسته آیات مربوط به جزای اعمال
      • مراد از نفی علم از مجرمین در دنیا و آخرت
      • گفتاری از امام غزالی پیرامون نقل اعمال (از شخصی به شخص دیگر)
      • اشکال بر کلام غزالی
      • محفوظ بودن اعمال و تجسم آنها
      • وجود ارتباط بین اعمال انسان و حوادث خارجی این جهان
      • نتایج اعمال نیک و بد افراد و جوامع در این عالم
      • اعتقاد به تاثیر اعمال انسان در پیدایش حوادث عمومی به معنای انکار نظام علیت در جهان طبیعت نیست
      • عوامل سعادت و خیر بر عوامل شقاوت و شر غلبه دارد
      • به علت محدود بودن فکر و درک انسان، غلبه خدایی برای اکثریت مردم مجهول است
      • غلبه معنویات غیر غلبه جسمانیات است
      • مؤمن در هر حال منصور و غیر مغلوب است و حق در دنیا هم در ظاهر و هم در باطن غالب است
      • اقوال و افعال نیک (حسنات) منطبق بر حکم عقل هستند
    • بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته)
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۱۹ تا ۲۲۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • معنای خمر و میسر و ذکر چگونگی بازی میسر
      • معنای” اثم” و بیان مضرات جسمانی و اخلاقی میگساری
      • تحریم تدریجی میگساری توسط شارع مقدس اسلام
      • رد سخن بعضی از مفسرین که گفته اند آیه سوره بقره صریح در حرمت شراب نیست.
      • شرح بقیه مفردات آیه شریفه
      • معنای عفو در” یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ …”
      • دو نکته در آیه: ۱- تشویق مردم به تفکر پیرامون حقائق وجود ۲- عدم رضایت به تقلید و اطاعت کور کورانه
      • ترخیص در اختلاط سر پرستان و اولیای ایتام با ایتام، متضمن مساوات بین تمام مؤمنین است.
    • بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته مربوط به شراب و قمار، انفاق و سرپرستی ایتام)
  • سوره البقره (۲): آیه ۲۲۱
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • معنا و مراتب شرک و موارد استعمال کلمه” مشرک” و” کافر”
      • در قرآن کریم کلمه” مشرک” بر غیر اهل کتاب اطلاق شده و اطلاق آن بر اهل کتاب ثابت و معلوم نیست
      • ظاهر آیه شریفه تحریم ازدواج با زن و مرد بت پرست است نه ازدواج با اهل کتاب
      • عدم تعارض و عدم وقوع نسخ بین آیات سوره بقره و آیات سوره مائده و ممتحنه
      • ملاک شایستگی در طرف ازدواج ایمان است نه مزایای اعتباری دیگر
    • بحث روایتی (در شان نزول آیه شریفه)
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۲۲ تا ۲۲۳
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • آراء طوائف و مذاهب مختلف در مساله محیض و رعایت اعتدال در نظریه اسلام در این باره
      • معنای طهارت و بررسی منشا پیدایش مفهوم طهارت و نجاست در بین مردم
      • کلماتی که بر طهارت و نجاست مادی و معنوی دلالت دارند، و اینکه اسلام هر دو قسم طهارت و نجاست را معتبر شمرده است
      • اسلام دین توحید است و تمام فروع آن به همان اصل بر می گردد. اصل توحید طهارت و بقیه معارف آن نیز طهارتها هستند
      • حاصل کلام در معنای جمله” زنان شما کشتزار شمایند”
      • امر به ازدواج و تناسل و دیگر دستوراتی که مربوط به زندگانی دنیوی است به امر به عبادت و ذکر خدا منتهی می شوند
    • بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته مربوط به حیض، طهارت …)
      • اشاره
      • … این حالت نفاق نیست
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۲۴ تا ۲۲۷
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • آثار سوء روانی و اجتماعی سوگند بسیار
      • معنای” کسب” و فرق آن با” اکتساب”
    • گفتاری پیرامون معنای قلب در قرآن کریم
      • اشاره
      • اشاره به کراهت سوگندهای لغو و بیهوده
    • بحث روایتی (شامل روایاتی راجع به قسم خوردن و ایلاء)
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۲۸ تا ۲۴۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به حکمت تشریع عده برای زن مطلقه
      • تکرار کلمه” معروف” در آیات طلاق نشانه اهتمام شارع مقدس نسبت به انجام این عمل به وجه سالم است
      • ” معروف” از نظر اسلام و روش صحیح رعایت تساوی در قانونگذاری اسلام
      • مراد از نگهداری زن به وجه معروف یا طلاق دادن او به وجه نیکو
      • اکتفاء به عمل به ظواهر دین و غفلت از روح آن و تفرقه بین احکام فقهی و معارف اخلاقی، ابطال مصالح شریعت است
      • لطائف و ظرائف دقیقی که در آیات طلاق به کار رفته است
      • وجه اینکه در آیه شریفه به جای کلمه” والد”،” مولود له” آورده شده است
      • عقائد قبل از اسلام در باره زن شوهر مرده
      • تشویق مردم به احسان و فضل نسبت به یکدیگر در روابط بین خود
      • کلماتی که بر انواع ادراکات آدمی دلالت می کنند، در قرآن کریم
      • در باره عقل و خردمندی انسان
      • در قرآن، مراد از تعقل ادراک توأم با سلامت فطرت است، نه تعقل تحت تاثیر غرائز و امیال نفسانی
    • بحث روایتی (در ذیل آیات طلاق)
      • اشاره
      • حکمت تحریم رجوع بعد از طلاق سوم
      • در باره وقوع سه طلاق با یک لفظ یا در یک مجلس از نظر خاصه و عامه
      • روایاتی در مورد طلاق خلع و مبارات
      • روایاتی در باره شیر دادن به فرزند و احکام آن
      • روایاتی راجع به عده زن مطلقه و شوهر مرده
      • مراد از” صلاه وسطی” در” حافِظُوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاهِ الْوُسْطی”
    • بحث علمی (پیرامون زن، حقوق و شخصیت و موقعیت اجتماعی او از نظر اسلام و دیگر ملل مذاهب).
      • اشاره
      • زندگی زن در ملت های عقب مانده
      • زندگی زن در امتهای پیشرفته قبل از اسلام
      • زن در میان کلدانیان، آشوریان، رومیان و یونانیان قدیم
      • وضع زن در عرب و محیط زندگی عرب، (آن محیطی که قرآن در آن نازل شد)
      • نتایجی که از آنچه گفته شد به دست می آید
      • اسلام چه تحولی در امر زن پدید آورد؟
      • و اما هویت زن در اسلام:
      • و اما و زن و موقعیت اجتماعی زن در اسلام
      • دو خصلت ویژه در آفرینش زن
      • احکام مختص و احکام مشترک زن و مرد در اسلام
      • حیات اجتماعی سعادتمندانه، حیات منطبق با خلقت و فطرت است
      • فطرت در مورد وظائف و حقوق اجتماعی افراد و عدالت بین آنان چه اقتضایی دارد؟
      • معنای تساوی در مورد حقوق زن و مرد
      • عدم اجرای صحیح قانون به معنای نقص در قانونگذاری نیست
      • آزادی زن در تمدن غرب
    • بحث علمی دیگر (در باره زناشویی و منشا طبیعی و فطری آن)
  • سوره البقره (۲): آیه ۲۴۳
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • گفتار یکی از مفسرین مبنی بر اینکه آیه در مقام بیان حکایتی واقعی نیست بلکه تمثیلی است از قیام و دفاع مردم
      • رد گفتار این مفسر
    • بحث روایتی (در باره شان نزول آیه شریفه)
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۴۴ تا ۲۵۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان اتصال و ارتباط آیات مذکوره و آهنگ کلی آنها
      • وجه مقید ساختن قتال و جهاد به قید” فی سبیل اللَّه” و اشاره به معنای قرض دادن به خدا
      • معیار غلط بنی اسرائیل برای حاکم که موجب اعتراض آنها به فرماندهی طالوت شد
      • علم به مصالح و قدرت بر اجرای آن، لوازم و شرائط زمامدار است نه شرافت دودمان و ثروتمندی
      • افعال خدای سبحان حکیمانه و دارای مصلحت است و در عین حال باری تعالی محکوم و مقهور مصالح نیست
    • گفتاری در معنای سکینت – آرامش روانی در سایه ایمان-
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به پیروی جمعی اندک و با ایمان بر لشگری گران و بی ایمان، در داستان طالوت و جالوت
      • استعاره از کنایه ای لطیف در:” رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً”
      • توضیحی در باره دفاع و فطری بودن آن در ذیل” لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ”
      • گفته های سایر مفسرین در معنای دفع در آیه شریفه
    • بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته، مربوط به قرض دادن به خدا، داستان طالوت، مراد از سکینت …)
    • بحث علمی و اجتماعی (بررسی سه اصل تنازع بقا، انتخاب و تبعیت محیط در طبیعت و اجتماع و نظر اسلام در این مورد)
      • اشاره
      • نظریه کلی فلسفی در باره سه اصل مذکور
      • سخن بعضی از مفسرین مبنی بر اینکه آیه” لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ …” و آیاتی دیگر به دو اصل تنازع و انتخاب اشاره دارد
      • رد آن گفته و توضیح بطلان استشهادات آن مفسر از برخی آیات قرآنی
    • بحثی در تاریخ و اینکه قرآن از چه نظر به آن اهتمام ورزیده است
      • اشاره
      • دو عامل مهم همواره در فن تاریخ دخالت کرده و موجب فساد و بی اعتباری آن گشته اند
      • عوامل دیگری که در گذشته و در عصر حاضر موجب بد گمانی به تاریخ نقلی شده اند
      • امتیاز و اعتبار داستان هایی که در قرآن آمده نسبت به عهدین و کتب تاریخ
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۵۳ تا ۲۵۴
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • دفع این توهم که بعد از دعوت انبیا (علیه السلام) جنگ چه فایده دارد؟ و اشاره به علل پیدایش جنگ ها در این آیات
      • انبیا (علیه السلام) در عین حال که در اصل فضل رسالت مشترکند، از درجات مختلفی برخوردارند
      • اختلاف و درگیری بین مردم از جانب خود آنها و مستند به اختیار انسانها است
      • دو نوع فضیلت و برتری که بعضی از انبیا (علیه السلام) بر بعض دیگر دارند
      • اقوال مختلف در باره اینکه در آیه مراد از پیامبری که خدا با او سخن گفته کیست؟
      • اختلاف دیگر در معنای” رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ” و مراد از بعض در آن
    • گفتاری پیرامون تکلم خدای تعالی
      • ویژگی های انبیاء (علیه السلام) و اخباری که ایشان آورده اند امور حقیقیه هستند و در بیان حقائق الهیه مجاز گویی نشده است
      • حقیقت” کلام” و تعریف آن در عرف بنی آدم
      • در قرآن کریم تکلم به معنای معهود بین ما از خدا نفی و حقیقت معنای تکلم در باره خدای سبحان اثبات شده است
      • تکلم خدای تعالی مانند خلقت، احیا، اماته، رزق و هدایت از افعال زمانی خداوند است
      • موارد استعمال لفظ” قول” در قرآن مجید
      • قول خدا در تکوینیات عبارتست از خود موجودات تکوینی
      • قول خداوند در غیر تکوینیات و قول خدا با ملائکه و شیطان و کلام خود فرشتگان با یکدیگر چگونه است؟
      • الفاظ دیگری در قرآن که به معنای” قول” و” کلام” نزدیک می باشد
      • بیان حقیقی بودن استعمال لفظ” کلام” و” قول” در غیر موارد بشری
      • دادن بینات و تایید به روح القدس در باره حضرت عیسی (علیه السلام) به نحوی خاص است
      • سر پیچی کردن از انفاق کفر و ظلم است
    • بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته، وقوع اختلاف بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و روایاتی در باره تکلیم خدا)
    • بحث فلسفی (در باره حقیقت کلام و مصادیق آن و بیان فلسفی متکلم بودن خداوند)
      • اشاره
      • وجه تسمیه علم کلام و اشاره به اختلاف اشاعره و معتزله در باره قدیم یا حادث بودن کلام خدا
      • نزاع اشاعره و معتزله پایه و اساسی ندارد
  • سوره البقره (۲): آیه ۲۵۵
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • اقسام سه گانه زندگانی در آیات قرآنی
      • اوصاف زندگی دنیا در قرآن و اشاره به حیات جاودانی آخرت
      • حیات حقیقی حیات واجب الوجود است که بالذات فنا ناپذیر است
      • معنای” قیوم”
      • تاثیر علل و اسباب طبیعی به اذن و تاثیر و تصرف خدا منتهی می گردد
      • حد شفاعت هم با شفاعت زبانی منطبق است و هم با سلبیت تکوینی
      • احاطه خدای تعالی بر آنچه که با شفیعان حاضر است و آنچه از آنها غایب است
      • علم، هر چه هست از خدا است هم چنان که قوت و عزت و حیات منحصر در خدا است
      • مراد از کرسی و وسعت کرسی خداوند در” وسع کرسیه …”
    • بحث روایتی روایاتی در فضیلت و اهمیت آیه الکرسی
      • اشاره
      • مراد از کرسی
      • عرش و نسبت آن با کرسی
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۵۶ تا ۲۵۷
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای رشد و غی و فرق آن دو با هدایت و ضلالت
      • نفی اکراه و اجبار در دین
      • علت اینکه در دین اکراه نیست
      • دلالت آیه شریفه بر اینکه اسلام دین شمشیر و خون و اکراه و اجبار نیست
      • آیه” لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ …” با آیات وجوب جهاد و قتال نسخ نشده است
      • معنای” طاغوت” و موارد استعمال آن
      • چند قول در باره مراد از ظلمت و نور و اخراج از ظلمت به نور و بعکس
    • بحث روایتی (در شان نزول آیه لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ و روایتی در باره مراد از ظلمات و نور در آیه).
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۵۸ تا ۲۶۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • منشأ اعتقاد به رب النوع ها و پرستش بت ها .
      • ادعای ربوبیت سلاطین و حاکمان خود کامه با سوء استفاده از اعتقادات باطل عوام
      • محاجه و مشاجره ابراهیم علیه السلام با نمرود، پادشاه زمان که مدعی الوهیت بوده
      • دفع یک توهم در باره جمله” خدا به او (نمرود) ملک و دولت داد”
      • توضیح احتجاجات ابراهیم (علیه السلام) و تناسب آنها با عوام فریبی های نمرود و انحطاط فکری مردم آن زمان
      • ستمکاری علت محرومیت از هدایت است
    • گفتاری در باره این که احسان وسیله هدایت، و ظلم باعث گمراهی است
      • با اینکه خداوند همه موجودات را بسوی کمال هدایت کرده چرا ظالم از این هدایت محروم است؟
      • در امور اعتباری و تکوینی از هر امری آثار خودش بروز می کند
      • حق، مرگ و تزلزلی ندارد و باطل نیز ثبات و بقایی ندارد هر چند صباحی امر بر افرادی مشتبه شود
    • بیان آیات
      • اشاره
      • دلالت بر هدایت کردن خدا و مراتب سه گانه هدایت در آیات مورد بحث
      • سخن بعضی از مفسرین مبنی بر اینکه مراد از موت در” فاماته اللَّه” بیهوشی است. و رد آن
    • شرح قصه: پیامبری که خدا او را میراند و سپس زنده کرد و توضیح جوانب آن و پاسخ به اشکالاتی که به نظر میرسد
    • بیان آیات
      • اشاره
      • پیامبری که بعد از مرگ زنده شد، بعد از زنده شدن به صحت علم قبلی خود پی برد نه اینکه جاهل بود و علم پیدا کرد
      • مراد ابراهیم (علیه السلام) از سؤال از چگونگی زنده کردن مردگان” ارنی کیف تحیی الموتی”
      • گفته برخی از مفسرین مبنی بر اینکه ابراهیم (علیه السلام) درخواست علم به کیفیت احیا را نموده نه دیدن آن را
      • بی اعتباری آن نظریه و پاسخ به دلائل پنجگانه آن
      • سؤال خداوند از ابراهیم (علیه السلام) و جواب ابراهیم:” قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ؟ قالَ بَلی …”
      • وجود خطورات نفسانی موهوم و منافی عقائد یقینی منافاتی با ایمان و تصدیق ندارد
      • در مشاهده و حس اثری هست که علم آن اثر را ندارد
      • نکاتی که در پاسخ خداوند به درخواست ابراهیم وجود دارد
    • بحث روایتی (در ذیل آیات محاجه ابراهیم (علیه السلام) و درخواست او از خدای تعالی و پاسخ حضرت حق به او …)
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۶۱ تا ۲۷۴
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
    • گفتاری پیرامون انفاق
      • اشاره
      • تعدیل ثروت ها، کم کردن فاصله طبقاتی، ایجاد برادری بین مسلمین و … علل و اهداف تاکید شدید نسبت به انفاق است
      • از بین رفتن انفاق و شیوع ربا در بین مردم بزرگترین عامل فساد اجتماعی کنونی در جهان غرب است
      • توضیحی در مورد امثال و چگونگی تمثیلات قرآن کریم
      • فوائد و آثار اجتماعی انفاق به قصد تحصیل رضای خدا .
      • آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد کسب رضای خدا
      • رد کردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدی او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزار بهتر است
      • ریا کاری در هر عمل مستلزم نداشتن ایمان به خدا و روز جزا در آن عمل است
      • معنای” ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ” و وجوهی که در معنای” تثبیت نفس” ذکر شده و بیان وجه صحیح در معنای آن
      • تشبیه و تمثیل انفاق خالص و انفاق توأم با من و اذی
      • کیفیت مالی که باید انفاق بشود
      • ترس از فقر بر اثر انفاق اموال طیب و دلپسند، وسوسه شیطانی است
      • خود داری از انفاق مال طیب باعث کفر به خدا، اتلاف نفوس، هتک اعراض، رواج جنایت و فحشا است
      • معنای” حکمت”
      • چند نکته که جمله” وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ” بر آنها دلالت دارد
      • ترک انفاق از گناهان کبیره است و چون حق الناس است کفاره و توبه پذیر نیست
      • آثار و نتایج انفاق علنی و مزیت و فضیلت انفاق پنهانی
      • مؤمنین تا آنجا که میتوانند تظاهر به فقر نمی نمایند و دست سؤال دراز نمی کنند
    • بحث روایتی (در ذیل آیات انفاق)
      • در معنای اینکه خداوند به هر که بخواهد چند برابر اجر می دهد
      • هر عملی که مورد رضایت خدا باشد و برای خدا انجام شود فی سبیل اللَّه است و هر نفقه ای در راه خدا صدقه می باشد
      • معنای حکمت و روایتی در بیان اهمیت و منزلت عقل انسان
      • بهتر است واجبات، علنی، و مستحبات، پنهانی انجام گیرند
      • روایاتی در مورد اینکه آیه:” الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ …” در باره امیر المؤمنین علی علیه السلام نازل شده است.
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۷۵ تا ۲۸۱
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بررسی آیات تحریم ربا
      • اشاره
      • در اسلام در باره هیچ یک از گناهان مانند ربا خواری و حکومت دشمنان دین بر جامعه اسلامی سخت گیری و تشدید نشده است
      • معنای” مخبط” شدن انسان و منحرف شدن او از راه مستقیم و نظام عقلایی زندگی
      • توضیح اینکه ربا خواری، مخبط و خارج از نظام صحیح زندگی است
      • استدلالی قوی و بجا علیه ربا خواران با استفاده از سخن خودشان، در آیه شریفه
      • پنج نکته در آیه:” الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا …”
      • آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه بعضی از دیوانگی ها در اثر مس شیطان رخ می دهد
      • سخن بعضی از مفسرین مبنی بر عدم امکان دیوانه شدن با مس شیطان
        • اشاره
        • بیان نادرستی آن سخن و رد دلائل آن
      • نادرستی گفته برخی از مفسرین که گفته اند تشبیه ربا خوار به جن زده بیان حال ربا خواران در روز قیامت است
      • سخن صاحب المنار در رد نظر آن مفسران
      • به خطا رفتن صاحب المنار در بیان معنای تشبیهی که در آیه شده است
      • وجه تشبیه بیع به ربا، نه بالعکس، در سخن ربا خواران:” قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا”
      • حرمت ربا و حلیت بیع و سایر احکام الهی تابع مصالح و مفاسد می باشد
      • جمله:” فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَهٌ مِنْ رَبِّهِ …” در باره همه اعمال زشت قبل از ایمان و توبه است و شامل همه مسلمین در تمام اعصار می باشد
      • معنای جمله:” و من عاد” و پاسخ به معتزله که برای ادعای جاودانگی هر مرتکب کبیره در آتش به این جمله استناد کرده اند
      • معنای جمله:” یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ- خدا ربا را نابود می کند و صدقات را نمو و زیادت می دهد”
      • دو نکته در بیان آثار گناهان و زشتی ها در فرد و اجتماع و آثار شوم و ربا خواری در عصر حاضر
      • بیان ضعف چند قول که در تفسیر جمله:” یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ” گفته شده است
      • معنای جنگیدن ربا خوار با خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) و جنگیدن خدا و رسول با ربا خوار
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات مربوط به ربا)
    • بحث علمی (تحلیل علمی ربا و مفاسد اجتماعی و اقتصادی آن با اشاره ای به: تاریخچه ملکیت، قیمت گذاری، پول، معاملات …)
    • بحث علمی دیگر (گفتار غزالی پیرامون طلا و نقره (درهم و دینار) و معاملات ربوی در آنها
      • اشاره
      • اشکالاتی بر نظریات غزالی در باره طلا و نقره و مساله ربا
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۸۲ تا ۲۸۳
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان و توضیح دو آیه شریفه مربوط به احکام قرض و رهن
      • اشاره
      • استفاده نادرستی که از جمله” اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ” شده است
  • سوره البقره (۲): آیه ۲۸۴
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • توضیح معنای:” وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ” و بیان اینکه خداوند انسان ها را به جهت احوال و ملکات نفسانی منشا اعمال محاسبه می کند
      • اقوال نادرستی که در تفسیر آیه:” إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ …” گفته شده است
    • بحث روایتی
      • (روایات مختلف و معارضی که در باره نسخ یا عدم نسخ آیه:” ان تبدوا …” آمده است
      • نقد روایات مذکوره و اثبات بطلان قول به منسوخ شدن آیه کریمه” ان تبدو …”
  • سوره البقره (۲): آیات ۲۸۵ تا ۲۸۶
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • توضیح معنایی که این دو آیه در صدد بیان آن هستند
      • این آیات در مقام نسخ آیه قبل نیستند
      • یکی از زیباترین سبک های قرآنی (نقل قول بدون آدمی کلمه گفت یا گفتند)
      • حق خدا بر بندگان و حق بندگان بر خدای سبحان
      • تکلیف نکردن به آنچه که در قدرت و اختیار انسان نیست سنت خداوند در بین بندگان است
      • خطا و نسیان از اختیار آدمی خارج است ولی مقدمات خطا و نسیان اختیاری است
      • دعوت عمومی بسوی دین توحید و جهاد در راه اعلای آن، اولین وظیفه مؤمنین بعد از ایمان و اظهار عبودیت حق است

Visits: 2