و [یاد کنید] هنگامى که کسى را کشتید و درباره [قاتل] او به نزاع و ستیز برخاستید؛ و خدا آشکار کننده چیزى است که پنهان مىداشتید. (۷۲) پس گفتیم: پارهاى از آن [گاو ذبح شده] را به مقتول بزنید [تا زنده شود و قاتل را معرفى کند]. خدا مردگان را این گونه زنده مىکند و نشانههاىِ [قدرت و ربوبیّت] خود را به شما نشان مىدهد، تا بیندیشید. (۷۳) سپس دلهاى شما بعد از آن [معجزه شگفتانگیز] سخت شد، مانند سنگ یا سختتر؛ زیرا پارهاى از سنگهاست که از آنها نهرها مىجوشد، و پارهاى از آنها مىشکافد و آب از آن بیرون مىآید، و پارهاى از آنها از ترس خدا [از بلندى] سقوط مىکند؛ و خدا از آنچه انجام مىدهید بىخبر نیست. (۷۴)
و [یاد کنید] هنگامى که کسى را کشتید و درباره [قاتل] او به نزاع و ستیز برخاستید؛ و خدا آشکار کننده چیزى است که پنهان مىداشتید. (۷۲) پس گفتیم: پارهاى از آن [گاو ذبح شده] را به مقتول بزنید [تا زنده شود و قاتل را معرفى کند]. خدا مردگان را این گونه زنده مىکند و نشانههاىِ [قدرت و ربوبیّت] خود را به شما نشان مىدهد، تا بیندیشید. (۷۳) سپس دلهاى شما بعد از آن [معجزه شگفتانگیز] سخت شد، مانند سنگ یا سختتر؛ زیرا پارهاى از سنگهاست که از آنها نهرها مىجوشد، و پارهاى از آنها مىشکافد و آب از آن بیرون مىآید، و پارهاى از آنها از ترس خدا [از بلندى] سقوط مىکند؛ و خدا از آنچه انجام مىدهید بىخبر نیست. (۷۴)
در بحث قساوت قلب که از کلمه «ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ»۱ و بعد کلمه «أوْ أَشَدُّ قَسْوَهً»۲ بیان فرموده است نکاتی را عرض کردیم قبلا آیاتی که درباره قساوت قلب بود را گفتیم معنای لغوی قساوت و قلب را هم عرض کردیم گفتیم که قساوت در زبان عربی به معنای خشن و سخت است و سنگ های خیلی سخت را در زبان عربی قسی میگویند و قلب هم در لغت به معنای تحول دادن و دگرگون کردن .
کلمه قساوت در اصطلاح قرآنی
در اصطلاح قرآنی به قلب آن روح لطیف انسانی که با تعلق به انسان سلطه خود را بر بدن اجرا می کند چون بر کل بدن سلطه پیدا می کند که به نفس ناطقه هم از آن تعبیر می شود ،این مربوط به اصطلاح قرآنی کلمه قلب است در واقع مرکز تحولات و دگرگونی های انسان است .
دین جهانی و به روز
لذا همینطوری که دین اسلام دین روز است و همیشه باید به روز آن را تفسیر کرد انسان هم قلبش باعث تفسیر به روزش می شود یعنی همیشه برای خودش حرف جدید دارد این مرکز که مرکز تحولاتش همان قلب است .
عوامل قسی القلب شدن در روایات
عواملی که باعث می شود انسان قسی القلب شود که مقدمتا چند روایت مختصر را عرض می کنیم از امیر المومنین علیه السلام و ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین .
مهلک ترین بیماری برای انسان
صادق آل محمد علیه السلام به نقل از حضرت عیسی علی نبینا و اله و علیه السلام که فرمودند :«مَا أَمْرَضَ قَلْبٌ بِأَشَدَّ مِنَ اَلْقَسْوَهِ »۳ یعنی اینکه مهلک ترین بیماری برای انسان این است که قلبش مریض باشد آن هم از جهت قساوت ،هیچ قلبی به چیزی شدید تر از قساوت دچار نمی شود لذا این بد ترین مرض است برای انسان .
بدترین شقاوت ها
در نهج البلاغه از امیر مومنان علی ابن ابی طالب علیه السلام می فرمایند :« مِنْ أَعْظَمِ اَلشَّقَاوَهِ اَلْقَسَاوَهُ.» می فرمایند از بزرگترین شقاوت ها ،قساوت است لذا شقاوت همان دورویی و سفاهت و سنگدلی را می گویند آن وقت می فرماید بدترین شقاوت ها این است که کسی قساوت قلب پیدا کند .
سخن مرحوم نراقی پیرامون قساوت قلب
مرحوم نراقی در معراج السعاده درباره قساوت قلب آورده که می فرماید :« شکی نیست که منشأ قساوت ،غلبه سَبُعیَّت است در انسان است که سَبُعیَّت همان درندگی است که از افعال ذمیمه و نا پسند انسان ها است چونکه ظلم و ایذاء کردن ، به فریاد مظلومان نرسیدن ، دستگیری فقرا نکردن و فقرا را نادیده گرفتن ناشی از همین قساوت است انوقت بهتر است که ما سعی کنیم عواملی که باعث می شود که قساوت در دل ما ایجاد شود را دوری کنیم و پیدایش نشود آنها در وجودمان که منجر به پیدایش شقاوت شود .
سر منشأقساوت قلب
در ایات و روایت اهل بیت علیهم صلوات الله علیهم احمعین برخی از عوامل قساوت قلب را ذکر کرده اند که سر منشا همه ی انها گناه و الودگی است لذا وقتی گناه کند و آلوده باشد و این یک نکته خیلی مهم است که دیگر اشک نمی ریزد و دیگر گریه نمی کند روایت هم داریم از امیر المومنین علیه السلام در این جا که می فرمایند :« أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : مَا جَفَّتِ اَلدُّمُوعُ إِلاَّ لِقَسْوَهِ اَلْقُلُوبِ وَ مَا قَسَتِ اَلْقُلُوبُ إِلاَّ لِکَثْرَهِ اَلذُّنُوبِ » ۴ اینها خیلی حرف های خوبی است که برای مردم هم منبر هایش را بروید لذا می فرماید که چشم ها از اشک خشک نمی شود مگر به دلیل سنگدلی و قسی القلب کسی نمی شود جز به زیادی گناهان که در واقع منشأ آنچه قساوت در انسان ایجاد می شود و دل انسان قساوت و سنگدلی ایجاد می شود می فرماید که گناه کردن و ذنوب است .
آثار دنیوی و اخروی قساوت قلب
در اینجا آثاری را دارد که این قسمت را متذکرا عرض کنیم اینکه وقتی که قلب انسان قساوت بگیرد آنهم در اثر کثرت ذنوب می فرمایند که اثر دارد :« اولین آن که تنگی معیشت است لذا معیشت انسان کم می شود و در مضیقه قرار میگیرد ،دوم اینکه در عبادتش سست می شود و دیگر به عبادت توجهی نمی کند لذا لذت عبادت از انسان گرفته می شود چرا که گناه میکند و دوم اینکه هیچ بنده ای به عقوبتی بزرگتر از قساوت قلب مجازات نشده است پس هر کسی که قساوت قلبش بالا برود یکی از آثار اخروی آن این است که به بدترین عذاب ها دچار می شود و سخت ترین عقوبت را میگیرد.
توجه به غیر خداوند
به عنوان دسته بندی بخواهیم حساب کنیم یکی از عواملی که باعث می شود انسان قساوت قلب بگیرد غفلت از خداوند و عدم ذکر الله است لذا فرمود:«وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَىٰ»۵ که این آیه خیلی واضح است لذا یاد نکردن خداوند و اینکه انسان دائما توجهش به غیر خداوند باشد مثلا رئیس است توجهش به مدیریت و ریاستش است ،مال دارد توجهش به مال و منالش است هر چیزی که بالاخره انسان را از واقعیت های الهی و یاد خداوند دور کند قساوت قلب در انسان ایجاد می شود که این خیلی نکته قابل توجهی است که توجه به خداوند خیلی مهم است .
اثر زیادی مال بر قساوت قلب
در روایت قدسی خداوند تبارک و تعالی به حضرت موسی علی نبینا و اله و علیه السلام خطاب می کند که:« یا مُوسَى عَلَیْهِ السَّلاَمُ لاَ تَفْرَحْ بِکَثْرَهِ اَلْمَالِ وَ لاَ تَدَعْ ذِکْرِی عَلَى کُلِّ حَالٍ فَإِنَّ کَثْرَهَ اَلْمَالِ تُنْسِی اَلذُّنُوبَ وَ تَرْکُ ذِکْرِی یُقْسِی اَلْقُلُوبَ .» ۶ اگر مال خیلی دستت امد خوشحال نشو و واگذار و رها مکن ذکر و یاد مرا در هر حالی ؛ چه در آسانی و لذات و چه در مشکلات و گرفتاری؛ انسانی که مال خیلی داشته باشد باعث می شود که گناهانش یادش برود و فراموش می کند چقدر معصیت کرده و ترک یاد من هم قساوت قلب می اورد و قساوت ایجاد می کند در دلها لذا سنگدل می شود و دلها را سخت می کند .
اثر غفلت و قساوتقلب
روایت است از باقر آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین داریم که فرمودند :«وَ إِیَّاکَ وَ اَلْغَفْلَهَ فَفِیهَا تَکُونُ قَسَاوَهُ اَلْقَلْبِ»۷ مواظب باشید و دور بدانید خودتان را از غفلت ، مواظب باشید دچار غفلت نشوید که در غفلت قساوت قلب است .» منشأ همه گناهان غفلت است در یک کلمه و همین باعث می شود که انسان قساوت قلب بگیرد .
اهمیت همنشین خوب
یکی از راه هایی که ما بتوانیم بحث ذکر الله را داشته باشیم همنشین است که همنشین خیلی موثر است در روایات داریم که با کسانی دوست و رفیق بشوید که وقتی آنها را می‌بینید و مجالست می کنید به یاد خداوند بیفتید که این نکته خیلی مهم است همانطوری که به دنیا طلبان توجه کردید و همنشین شدید سنگدل می شوید در فیلم ها بعضی اوقات است که نشان میدهد مثلا پادشاهی ،سلطانی یا فرمانده ای همنشین هایی دارد که همه ی اینها او را غافل کرده اند از خداوند لذا قساوت قلب دارد ، از لشکرش هزاران نفر کشته می شود ولی انگار نه انگار چون قساوت قلب دارد و سنگ دل است .
آرزو ی غلط و آمال بلند
یکی دیگر از چیز هایی که باعث قساوت قلب می شود ارزوها و آمال های بلند است که اینها خیلی مهم است لذا روایت وارد شده از امیر مومنان علیه السلام :«إِنَّمَا أَخَافُ عَلَیْکُمُ اِثْنَتَیْنِ اِتِّبَاعَ اَلْهَوَى وَ طُولَ اَلْأَمَلِ أَمَّا اِتِّبَاعُ اَلْهَوَى فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ اَلْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ اَلْأَمَلِ فَیُنْسِی اَلْآخِرَهَ . » ۸ من از دو چیز بر شما واهمه دارم و میترسم ،هوا پرستی و پیروی از خواهش ها و آرزوهای طولانی لذا خواهش های انسان ،آنان را از راه حق باز میدارد چون آرزوی غلط است ،یک وقت آرزو دارد امام زمان عجل الله ظهور کنند ولی اینجا منظور آرزوهای دنیایی و غلط است و اثراتی که اتباع الهوی دارد انسان را از حق باز میدارد و نمی گذارد انسان به حق برسد و وقتی آرزو خیلی داشته باشید در این دنیا دیگر حواست به آخرت نیست .
اثر آرزوی بلند بر قساوت قلب
یا در روایت قدسی نسبت به حضرت موسی علی نبینا و اله و علیه السلام داریم که می فرماید :« یَا مُوسَى لاَ تُطَوِّلْ فِی اَلدُّنْیَا أَمَلَکَ فَیَقْسُوَ قَلْبُکَ وَ اَلْقَاسِی اَلْقَلْبِ مِنِّی بَعِیدٌ . » ۹ ای موسی خیلی دراز نکن ارزویت را در دنیا و دراز نکن خیلی آرزوهای دلت را چون اگر این کار را کردی قلبت را سنگدل می کند و قساوت قلب پیدا می کنی لذا کسی قسی القلب باشد از من خیلی دور می باشد لذا «بَعِیدٌ» که صفت مشبهه می باشد بعد در آن تثبیت شده .
تکاثر مال و قساوتقلب
یکی دیگر از چیز هایی که باعث قساوت قلب می شود تکاثر اموال است لذا نعمت هایی که خداوند به انسان عنایت می کند مما رزقنا است ،رزق و کثرت نعمت را داده اگر از ان استفاده خوب ببرید میشود رزق و کوثر شما باعث باقیات و صالحات تو می شود اگر که فقط آنها جمع کنی و استفاده نکنی رزق تو نیست بلکه می شود تکاثر :«أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ» ۱۰ زیادی مال به هر حال یکی از عوامل قساوت قلب است اگر که حتی از راه حلال باشد و حواسش را به مالش بدهد و خیلی ها دل مشغولی های خاص دارند به اموالشان و انها را از دست به این راحتی نمی دهند ،همین که آن را دارد خوشش است با اینکه استفاده ای نمی برد.
پرداخت حقوق دیگران
لذا مال داشتن باعث می شود که انسان تکلیف داشته باشد ، اگر کسی مال دارد باید به فقرا رسیدگی کند و باید آنها را در راه خدا و فی ما امن الله انها را خرج کند ، اگر فی ما امن الله آنها را خرج نکرد باعث می شود که حواسش را این کثرت اموال بر آن زیاد بشود لذا در خطابی داریم به حضرت موسی که فرمود :«لاَ تَغْبِطْ أَحَداً بِکَثْرَهِ اَلْمَالِ فَإِنَّ مَعَ کَثْرَهِ اَلْمَالِ تَکْثُرُ اَلذُّنُوبُ لِوَاجِبِ اَلْحُقُوقِ » ۱۱ غبطه نخورید به کسی که خیلی مال دارد ،بعضی ها خیلی مال دارند اما کثرت مال آنها فکر نکن که باعث می شود تو حسرتش را بخوری لذا مال که زیاد داشته باشد انسان حتی حقوق واحب النفقه را هم درست نمی دهد چون میترسد از حسابش کم شود و میخواهد مالش زیاد شود .
ترس از کم شدن مال
من کسی را میشناسم تا فقیر بود ولخرج بود نه که ولخرج بلکه دست و دلباز بود لذا بهترین میوه و غذا را میخرید و بهترین پذیرایی می کرد وضعش خیلی خوب شد ولی میبینی دیگر آن پذیرایی ها را نمی کند چون می ترسد مالش کم شود و باید مواظب باشیم ما اینطور نشویم ،اگر که خداوند به تو کثرت مال داد حقوق دیگران را پرداخت کن .
کثرت مال و فساد دینی
باز روایت است از امیر المومنین علیه السلام که می فرماید :«اِعْلَمُوا أَنَّ کَثْرَهَ اَلْمَالِ مَفْسَدَهٌ لِلدِّینِ مَقْسَاهٌ لِلْقُلُوبِ» ۱۲ مواظب باشید که زیادی مال باعث می شود که دنیتان را فاسد و تباه کند و از بین برود و دلتان سنگدل بشود لذا مالی که انسان را سنگدل کند و فساد دینی ایجاد کند این مال به درد نمی خورد .
باقیات و صالحات
مال باید مثل مال مرحوم صدر باشد گفتند رفت مکه پرده خانه خدا را گرفت و گفت خدایا مال به من بده بقیه اش با خودم لذا خدا به او مال داد مدرسه صدر بازار را ساخت ،مدرسه صدر خواجو را ساخت ،دبیرستان صدر ساخت و… ببینید اینها مهم است لذا باقیات و صالحات درست کرد مثل مرحوم همدانیان که خیلی از فقرا هم شغل دارند هم از ثمرات بهره می برند که این مال خوب است .
نقل روایت متواتر شیعه و سنی
من یک روایتی از امیر المومنین علیه السلام برای شما بگویم که شیعه و سنی و کل مورخین آن را قبول دارند و روایتی است که در بحارالانوار نقل شده از عباس بن عبد المطلب که مضمون و ترجمه اش را من عرض میکنم خدمت شما که می فرمایند در محاذی خانه خدا و بیت الله الحرام نشسته بودیم با بعضی از سران قریش که یک لحظه دیدیم فاطمه بنت اسد سلام الله علیها آمدند و رفتند سمت خانه و شروع کردند طواف کردن به طوری که معلوم بود حامله است و حمل در او معلوم بود .
شکاف خوردن خانه کعبه
همینطور که داشت طواف می کرد یک لحظه دیدیم که با صدای بسیار مهیبی خانه خدا دیوارش جا به جا شد و شکاف خورد و حضرت فاطمه بنت اسد سلام الله علیها وارد خانه شدند و دیوار دوباره بسته شد و سر جای خودش برگشت و معلوم بود که درد زایمان بر او چیره و غلبه نمود و لذا دست به دعا برداشته و خدا همان جا اجابت فرمود و نگفتند دور بزن و از در خانه وارد شوید ،خیر بلکه همانجا که ایستاده بود دیوار را شکافت و گفت به درون بیا که می گوید همه ی ما بلند شدیم و سراسیمه به سمت کعبه رفتیم و سر و صدا که صدا بزنیم که ای فاطمه چه شد دیدیم که خبری نیست پس کلید را آوردند درب خانه را باز کنند و به داخل بروند دیدند در باز نمی شود فهمیدند که این بحث بحث الهی است .
ولادت مولود کعبه
لذا می گوید سه روز و سه شب دور کعبه همگی جمع شده بودند که چه کنند و همه بهت و حیرت بر آنها غلبه کرده که چه کار کنند آن وقت بعد از سه روز یک وقتی هم دوباره دیوار شکافته شد و فاطمه بنت اسد سلام الله علیها در حالی که مولود کعبه اش روی دست های مبارکش با حوله های بهشتی خارج شد لذا ابوطالب دویید و رفت بچه را از دست فاطمه بنت اسد گرفت دید فاطمه دارد گریه می کند لذا گفت برای چه گریه می کنید گفت سه روز است بچه ام به دنیا آمده ولی چشمش باز نشده در حالی که آن زمان حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم از سفر تجاری برگشته بود تازه به مکه رسیده بود خبر به ایشان رسید.
ملاقات دو نور
لذا خودش را سراسیمه به کعبه رساند در همان حالی که بچه را از فاطمه گرفت حضرت ابوطالب در همان حال پیامبر هم رسید و ابوطالب هم بچه را به دست محمد امین داد و عرضه داشت پسر برادرم فاطمه می گوید بچه سه روز است چشم باز نکرده لکن همین که بچه روی دست های مبارک پیامبر قرار گرفت چشمش به صورت و جمال حضرت خاتم الانبیاء صلوات الله علیه و آله و سلم باز شد در حالی که فرمود :«السلام علیک یا رسول الله » و همه شنیدند آنجا چون این روایت را عباس بن عبد المطلب می گوید و می‌گوید شروع کرد به خواندن آیات قرآن اما در زمانی که پیامبر هنوز به رسالت نرسیده بودند این است عظمت ایشان .
ساخت و احیاء کعبه به دست پیامبران
جالب اینجاست کعبه را آدم ابوالبشر با ورودش به زمین بنا گذاشت بعد حضرت ابراهیم وقتی که آمد چونکه در اثر ناملایمات جوی و جنگ ها خانه تخریب شده بود و اصلا محو شد حضرت ابراهیم آمد دوباره آن را بازسازی کرد و اسماعیلش که جد خود پیامبر را قربانی این خانه کرد .
شرافت خانه کعبه از مولود آن
و بالاخره همه و همه دنبال عظمت و شرافت این خانه گشتند تا آنچه که باعث شرافت و تعظیم و تکریم این خانه شد متولد شد در این خانه و کسی نبود جز امیر المومنین علیه السلام لذا شما در طول تاریخ کعبه ببینید آیا چیزی در آن خاک کرده اند ؟ مثل قبور پیامبر یا ائمه علیهم السلام حالا مثلا بگوییم در کعبه قبری وجود دارد ؟ خیر قبری نیست اما در حجر می گویند هزاران پیامبر دفن شده اند اما آنچه که مهم است فقط یک اتفاق در درون این خانه افتاده که اتفاق بسیار مهمی بوده است و آن تولد امیر المومنین علیه السلام آنهم با این معجزه ای که دیوار شکافته شود و وارد شود و مامای ایشان از بهشت باشد و چه کسانی از بهشت پرستار ایشان باشند و حله بهشتی بیاورند و… لذا این نکته خیلی مهم است .
عظمت امیرالمومنین علیه السلام
به طوری که دوست و دشمن علی ابن ابیطالب ،مطاف آنها زایشگاه امیرالمومنین می شود لذا زایشگاه امیرالمومنین می شود مطاف کل مسلمانان و همه ی موحدین مسلمان نماز می خوانند به سمت زایشگاه امیرالمومنین ،قبله گاه همه شده زایشگاه امیرالمومنین و تا قیامت باید همه ی آنهایی که به دنیا می آیند واجب الحج شدند باید بیایند دور آن طواف کنند و نماز به سمت آن بخوانند و صد و بیست و چهار هزار پیامبر دخیل در بنا و ساخت و نگهداری و پرده داری و حتی نماز خواندن در آن که در حجر همه ی پیامبران نماز خوانده اند و این نیست مگر عظمت امیرالمومنین علیه السلام .
