از صبر و نماز یارى بخواهید، و یقیناً این کار جز بر فروتنان، گران و دشوار است. (۴۵) آنان که یقین دارند [در نهایت] دیدار کننده پروردگارشان خواهند بود، و قطعاً به سوى او بازمىگردند. (۴۶) اى بنىاسرائیل! نعمت هاى مرا که به شما عطا کردم و اینکه شما را بر جهانیانِ [زمانِ خودتان] برترى دادم، یاد کنید، (۴۷)
از صبر و نماز یارى بخواهید، و یقیناً این کار جز بر فروتنان، گران و دشوار است. (۴۵) آنان که یقین دارند [در نهایت] دیدار کننده پروردگارشان خواهند بود، و قطعاً به سوى او بازمىگردند. (۴۶) اى بنىاسرائیل! نعمت هاى مرا که به شما عطا کردم و اینکه شما را بر جهانیانِ [زمانِ خودتان] برترى دادم، یاد کنید، (۴۷)
بحث سوره مبارکه بقره آیه چهل و هشت در این بخشی که فرمودند « وَلَا یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَهٌ وَلَا یُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ یُنْصَرُونَ»۱ بحث شفاعت رو دنبال می‌کردیم در تکمله‌ی بحث گذشته این است که شفاعت از چه کسانی صادر میشود ؟
شفاعت تکوینی
شفاعت دو قسم است شفاعت یا تکوینی می باشد یا تشریعی لذا شفاعت تکوینی همان طور که از کلمه تکوین روشن است این است که شفاعت در نهان و در وجود ان شیئ موجود است یعنی هر چه بخواهید در آن موجود مثل کسی که توبه کند ، لذا خود توبه شخص ، شفاعت کننده آن شخص گنهکار می باشد و گناه او را از بین می‌برد مثل همان هدایت تکوینی که برای موجودات یک هدایت تکوینی وجود دارد در اینجا هم یک شفاعت تکوینی برای آنها می باشد که شفاعت می‌کنند لذا وقتی‌که موجودی را خدا تکوینا بر چیزی هدایت کند بر همان خواهد بود مثل اینکه بچه‌ای متولد شد سینه‌های مادر را می‌خواهد و می‌مکد و حیوانات هم همین‌طور هستند کاری به انسان تنها هم نیست موجودات دیگر هم همین‌گونه هستند این بحث شفاعت تکوینی است که در بعضی از چیزها خواهد بود .
شفاعت تشریعی
اما شفاعت تشریعی که به تشریع و به تقنین شارع مقدس می باشد که در وجود ان به اصطلاح مثلاً اشیاء یا اسباب شفاعت را خداوند جعل شفاعت می‌کند که در قرآن فرمود کسی که اذن شفاعت ندارد « الا به اذنه »در این باب است اما شفاعت هایی که موجود است یا مؤثر در دنیا هستند یا مؤثر در آخرت و قیامت هستند و آنهایی که مؤثر در دنیا هستند چند مورد می باشند .
شفاعت مؤثر در دنیا
توبه نمودن
شفاعت هایی که مؤثر در دنیا است و باعث آمرزش و یا قرب الی‌الله میشود خود توبه نمودن می باشد یعنی برگشت به سوی خدا این باعث میشود که انسان مورد شفاعت توبه قرار بگیرد لذا توبه کردن انسان را مورد مغفرت الهی قرار می‌دهد بنابراین خداوند متعال در قران کریم فرمود :« قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَىٰٓ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَأَنِیبُوٓا إِلَىٰ رَبِّکُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ»۲ که عمومیت این آیه از جهت این که «الَّذِینَ أَسْرَفُوا» را موردنظر دارد و همچنین اینکه فرمود :« یَغْفِرُ الذُّنُوبَ» یعنی همه گناهان و از «الذنوب» که جمع محلای به الف و لام است که حتی شرک را هم شامل میشود یعنی اگر کسی مشرک بود و بعد توبه کرد مورد شفاعت قرار می‌گیرد به واسطه همان توبه سبب میشود که او آن گناه مرتکب شده هم آمرزیده بشود .
ایمان به پیامبر
اما دومین چیزی که مؤثر بر شفاعت در دنیا می باشد ، ایمان به رسول‌الله است لذا دومین چیزی که مؤثر هست در بحث شفاعت و آمرزش انسان و رفتن انسان به سوی حضرت حق ایمان به رسول الله می باشد که فرمود در قران کریم :«یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَیَجْعَلْ لَکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ»۳ در این آیه خداوند امر فرموده است که شما ایمان بیاورید به رسول الله که همین ایمان به رسول الله باعث میشود که «وَیَغْفِرْ لَکُمْ» که این غفران مطلق است یعنی هر آنچه که شما گناه کرده باشید هر چه باشد مورد آموزش قرار می‌گیرد.
عمل صالح
سومین چیزی که شفاعت می‌کند و موثر است در دنیا و باعث شفاعت برای انسان و آمرزش میشود عمل صالح است که خداوند متعال فرمود :«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ۙ لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ»۴ لذا در این آیه خداوند متعال وعده داده است کسانی را که ایمان آورده‌اند و عمل صالح انجام داده‌اند و این «واو» در این آیه واو معیت می باشد یعنی همراه با اعمال صالح لذا فرمود :«لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ» به سود آنها و به نفع آن‌هه می باشد مغفرت و اجر بسیار باعظمتی از طرف خداوند تبارک و تعالی البته آیه دیگری نیز می باشد در قرآن که فرمود:«یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوٓا إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»۵ فرمود ای کسانی که ایمان آوردید تقوای الهی را پیشه کنید و و به‌دنبال این باشید که وسیله‌ای به درگاهش بدست آورید که به دست اوردن وسیله در این آیه منظور آن کسانی هستند که می‌توانند شما را شفاعت کنند .
قرآن کریم
چهارمین چیزی که مؤثر بر شفاعت و آمرزش گناهان نسبت‌به دنیا خواهد شد را قران کریم اینگونه می فرمایند :«یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَیُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ »۶ لذا دقت کنید که فرمود :««یَهْدِی بِهِ اللَّهُ» لذا باء در این جمله باب سببیت است که یکی از ارتباطات کلمه در جمله ها بحث سببیت می باشد و ارتباط سببیت با فعل در جمله ، شبه فعل در جمله یا نسبت در جمله است که در اینجا فعل «یهدی» آمده است که این باء سببیت است یعنی هدایت می‌کند خداوند به وسیله قرآن « بِهِ اللَّهُ» لذا این برگشت ضمیر«هاء» در این آیه به قرآن می باشد لذا به قرآن چه کسی هدایت می‌کند ؟ خداوند متعال اما یک وسیله‌ای در میان می باشد که آن وسیله قران است لذا فرمود «یهدی به الله» ، نفرمود «یهدی الله به» یعنی بعد از کلمه هدایت ،کلمه «الله» نیامده است بلکه کلمه «به» آمده است یعنی اول سبب امده است بعد «الله»وارد شده است لذا «مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَیُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ » در این آیه خداوند به وسیله قرآن کسانی را که به‌دنبال خشنودی خداوند می باشند ،به اذن خودش و منحصر به راه‌هایی که سلامتی هدایت در آن راه ها هستند ، نموده است و آنها را از ظلمت‌ها و تاریکی‌ها به سوی نور هدایت کرده اند و همچنین بسوی راه مستقیم که همان بندگی خداوند باشد هدایت کرده است لذا فرمود :«وَأَنِ اعْبُدُونِی ۚ هَٰذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِیمٌ»۷
مقدمه عمل صالح
پنجمین چیزی که مؤثر است و می‌تواند شفاعت کند برای انسان این است که هر چیزی که با عمل صالح مرتبط شود یعنی آن چیزهایی که به‌عنوان مقدمه ، به عنوان وسیله و به‌عنوان اسباب برای عمل خیر و صالح قرار بگیرد و شما آنها را انجام دهید ، شفیع شما خواهد شد مثل باقیات و صالحات مالی شما و ساخت مسجد ، حسینیه ، دارالقرآن ، مرکز فرهنگی و مرکز ورزشی که بتوانید جوان ها را به راه صحیح هدایت کنید این‌ها باعث میشود که برای شما شفاعت کنند بنابراین مسجد ها و امکنه شریفه متبرکه یا حتی روزهای شریفی که برای شما می باشد آن روز ها را احیا می‌کنید مثل عاشورا ، تاسوعا ، بیست و یکم ماه مبارک رمضان و لیالی قدر که آن اعمال را انجام میدهید ، خودبه‌خود باعث می‌شوند که مورد غفران و مغفرت الهی قرار بگیرید لذا خداوند متعال می فرماید :«وَمَآ أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوٓا أَنْفُسَهُمْ جَآءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِیمًا» ۸ انچه که شما انجام دهید در راستای رسیدن به حضرت حق «جَآءُوکَ» یعنی رسیدن به ذات احدیت و «فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ» اینجا مورد غفران قرار می‌گیرد از طرف خدا و نزد خدا برایشان طلب مغفرت می‌کند «وأستغفر لهم الرسول» و او را حضرت رسول صلوات الله علیه مورد استغفار قرار می‌دهد .
ملائکه مؤثر در آمرزش
ششمین چیزی که مؤثر در آمرزش و غفران و کلمه شفاعت را بخواهیم بکار ببریم شفاعت برای مؤمنین است از گناهانی که مرتکب شده اند و مؤثر در دنیای آنها می باشد ، ملائکه می باشند لذا خداوند متعال می فرماید :«الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَهً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ»۹ ملائکه آنهایی هستند که عرش خدا را حامل هستند «یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ» آنها ملائکه هستند درحالی‌که «یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ» دائما در تسبیح خداوند هستند و«وَیُؤْمِنُونَ بِهِ» و ایمان به پروردگارشان دارند «وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا» لذا این مورد بحث ما است و مورد استغفار قرار می‌دهند کسانی را که ایمان آورده‌اند ، بنابراین شفیع آنها نیستند مگر ملائکه .
استغفار دائمی مؤثر در آمرزش
آیه دیگر نیز می فرمایند « وَالْمَلَآئِکَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ ۗ أَلَآ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»۱۰ الف و لام بر سر جمع امده یعنی تمام ملائکه لذا «یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ» دائماً در تسبیح پروردگارشان هستند و نیز «وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ» و آنها دائماً استغفار می‌کنند برای کسانی که در زمین هستند «أَلَآ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» آگاه باشید که واقعاً خداوند آن بخشنده مهربان واقعی است و لذا او باید ببخشد لکن ملائکه نیز باعث آمرزش می‌شوند پس «لام» در «وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ» لام نفعی است «وَیَسْتَغْفِرُونَ» یعنی آنها دائماً استغفار می‌کنند اما با اذن پروردگارشان استغفار می کنند و برای چه کسانی هستند؟برای مؤمنین هستند بنابراین ملائکه هم جزو آنهایی هستند که باعث استغفار می شوند اما از کجا می گویید که این استغفار ملائکه موثر در دنیا هستند که باعث شفاعت و آمرزش در دنیای انسان می شوند؟ چون خداوند متعال فرمود «لِمَنْ فِی الْأَرْضِ» برای کسانی که روی زمین هستند لذا آنهایی که روی زمین هستند را ملائکه برای آنها استغفار می‌کنند. البته در باب‌های مختلف و جاهای مختلف روایاتی داریم که ملائکه مأمور می‌شوند از طرف خداوند برای مثلاً زوار امام حسین که اگر زائرین آن صفت زیارت را در خودشان حفظ کنند عده‌ای از ملائکه مأمور استغفار آنها تا روز قیامت هستند .
مومنین مؤثر در شفاعت
هفتمین و آخرین چیزی که شمرده شده‌است در تفسیر المیزان به‌عنوان آن چیزی که شفاعت کننده است و مؤثر است شفاعت آن بر دنیا و آمرزش دنیایی مؤمنین ، فرمودند خود مؤمنین هستند لذا در قران کریم فرمود :« وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَآ ۚ أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ»۱۱ لذا ببینید در این آیه بحث مؤمنین هستند که خود مؤمنین برای برادران ایمانی خود استغفار می‌کنند و می گویند «وَاعْفُ عَنَّا»لذا وقتی مؤمنین می گویند خدایا عفو کن از ما یعنی از گروهی از مؤمنین نه ازمن تنها ،«وَاغْفِرْ لَنَا» به ما رحم کن، به ما آمرزش بده ،عفو کن از ما ، ببخشای مارا ، بیامرز ما را و به ما رحم کن لذا ببینید در اینجا آنچه که مورد بحث ما و ما نحن قرار می‌گیرد این عفو خواستن مؤمنین لذا «عَنَّا» را که ضمیر مع الغیر آورده است و نیز در «وَاغْفِرْ لَنَا» ضمیر مع الغیر آورده و در «وَارْحَمْنَآ» نیز ضمیر مع الغیر آورده این مع الغیر آوردن یعنی بقیه مؤمنینی که در کنار من هستند هم برای آنها عفو میخواهم و هم غفران میخواهم و هم رحمت لذا این خودش نشان‌دهنده این است که مؤمنین می‌توانند مؤثر باشند برای آمرزش برای مؤمنین دیگر که این را تعبیر به شفاعت کردند .
شفاعت در آخرت
قسم دوم شفاعت که همان شفاعت در روز قیامت است به آن معنایی که شناختیم که شفیعان چه کسانی خواهند بود و چگونه خواهند بود لذا شفیعان روز قیامت سه دسته‌اند :
شهداء و صدیقین
اولین از آنها انبیا هستند دومین از آنها ملائکه هستند و سومین شفاعت کنندگان طبق قرآن شهدا و صدیقین هستند لذا فرمود :« وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَىٰ وَهُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ»۱۲ فرمود هیچ‌کس نمیتواند شفاعت کند الا بر کسانی که به‌دنبال رضایت خداوند هستند که این‌ها مسلم آنها انبیاء هستند لذا مثل حضرت عیسی بن مریم که در روز قیامت شفاعت می‌کند و باعث آمرزش بعضی از آنها خواهد شد یا مثلا در آیه دیگر می فرماید :«وَلَا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفَاعَهَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ»۱۳ که می‌فرماید مالک نیست هیچ‌کس از آنهایی که دعوت می‌کنند «مِنْ دُونِهِ الشَّفَاعَهَ» بدون خدا شفاعت را «إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ » جز آنهایی که شهادت به حقانیت و به‌حق و حقیقت داده اند لذا این کلمه «بالحق» را تعبیرات مختلف میشود از آن کرد که حداقلش انبیاء و رسالت و نبوت آن‌هاست که اگر بالحق را بخواهیم تفسیر کنیم امیرالمؤمنین علیه السلام و وصایت را هم در بر خواهد گرفت تا خاتم اوصیا حضرت مهدی عجل الله منتظر، لذا این‌ها شفاعت می‌کنند و به‌حق شهادت می‌دهند و حق را خودشان می‌دانند «و هم یعلمون» که آنها می دانند حق چیست لذا این دو آیه علاوه‌بر این که شفاعت انبیاء را در بردارد شفاعت ملائکه را نیز شامل می شود .
