پروردگارا! در میان آنها پیامبرى از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمى (و بر این کار، قادرى)!» (۱۲۹) جز افراد سفیه و نادان، چه کسى از آیین ابراهیم، (با آن پاکى و درخشندگى،) روىگردان خواهد شد؟! ما او را در این جهان برگزیدیم؛ و او در جهان دیگر، از صالحان است. (۱۳۰) در آن هنگام که پروردگارش به او گفت: اسلام بیاور! (و در برابر حق، تسلیم باش! او فرمان پروردگار را، از جان و دل پذیرفت؛ و) گفت: «در برابر پروردگار جهانیان، تسلیم شدم.» (۱۳۱) و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر،) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند؛ (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را براى شما برگزیده است؛ و شما، جز به آیین اسلام [تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!» (۱۳۲) آیا هنگامى که مرگ یعقوب فرا رسید، شما حاضر بودید؟! در آن هنگام که به فرزندان خود گفت: «پس از من، چه چیز را مىپرستید؟» گفتند: «خداى تو، و خداى پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق، خداوند یکتا را، و ما در برابر او تسلیم هستیم.» (۱۳۳)آن جماعت را روزگار به سر آمد؛ دستاورد آنان براى آنان و دستاورد شما براى شماست؛ و از آنچه آنان مىکردهاند، شما بازخواست نخواهید شد. (۱۳۴)
تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه ۱۳۴
آیه ۱۳۴ | اصل کلى مسئولیت پذیرى انسانها در برابر کردار خود اشاره مى کند
پروردگارا! در میان آنها پیامبرى از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمى (و بر این کار، قادرى)!» (۱۲۹) جز افراد سفیه و نادان، چه کسى از آیین ابراهیم، (با آن پاکى و درخشندگى،) روىگردان خواهد شد؟! ما او را در این جهان برگزیدیم؛ و او در جهان دیگر، از صالحان است. (۱۳۰) در آن هنگام که پروردگارش به او گفت: اسلام بیاور! (و در برابر حق، تسلیم باش! او فرمان پروردگار را، از جان و دل پذیرفت؛ و) گفت: «در برابر پروردگار جهانیان، تسلیم شدم.» (۱۳۱) و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر،) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند؛ (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را براى شما برگزیده است؛ و شما، جز به آیین اسلام [تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!» (۱۳۲) آیا هنگامى که مرگ یعقوب فرا رسید، شما حاضر بودید؟! در آن هنگام که به فرزندان خود گفت: «پس از من، چه چیز را مىپرستید؟» گفتند: «خداى تو، و خداى پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق، خداوند یکتا را، و ما در برابر او تسلیم هستیم.» (۱۳۳)آن جماعت را روزگار به سر آمد؛ دستاورد آنان براى آنان و دستاورد شما براى شماست؛ و از آنچه آنان مىکردهاند، شما بازخواست نخواهید شد. (۱۳۴)
تِلْکَ أُمَّهٌ قَدْ خَلَتْ لَها ما کَسَبَتْ وَ لَکُمْ ما کَسَبْتُمْ وَ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ۱
بررسی اسم اشاره «تِلْکَ»
در این آیه شریفه جمله «تِلْکَ أُمَّهٌ» کلمه «تِلْکَ» اشاره به حضرت یعقوب و فرزندانش که همان بنی اسرائیل هستند، دارد ، حضرت یعقوب که فرزند حضرت اسحاق بوده و از ساره بدنیا آمده، لذا اینجا می‌فرماید «تِلْکَ أُمَّهٌ» که پیرامون آن قبلا صحبت کردیم و بحث داشتند.
اشاره به یعقوب و فرزندانش
خداوند متعال می‌فرماید :«تِلْکَ أُمَّهٌ قَدْ خَلَتْ» که گفتیم کلمه «تِلْکَ»، منظور همان یعقوب و فرزندانش یعنی قوم بنی اسرائیل هستند ، می‌فرماید: «قَدْ خَلَتْ» یعنی جایگاه را خالی کردند، زمان از آنها گذشت، رفتند و نیستند.
در این آیه شریفه، کلمه “تِلْکَ” به حضرت یعقوب و فرزندانش، یعنی بنی اسرائیل، اشاره دارد. حضرت یعقوب، که فرزند حضرت اسحاق و نسل ساره است، در اینجا به عنوان “تِلْکَ أُمَّهٌ” یا “این قوم” مطرح می‌شود. قبلاً درباره آنان صحبت شده و بحث شده است. خداوند متعال به یعقوب و فرزندانش اشاره می‌کند و می‌فرماید: “تِلْکَ أُمَّهٌ قَدْ خَلَتْ”، به این معنا که آنان جایگاه خود را ترک کرده‌اند، زمان از آنها گذشته است و آنها دیگر وجود ندارند.
اهمیت کلمه «لَها»
جمله «لَها ما کَسَبَتْ» یعنی هرچه آنها کسب کردند و به دست آوردند برای آنها حفظ شده است. کلمه «لَها» در اینجا هم موقعیت نفع و هم موقعیت ضرر دارد یعنی هر آنچه به دست آوردند متعلق به خودشان می‌باشد به عبارتی اگر ثواب و بندگی خدا بود، در نفع آنها قرار می‌گیرد و اگر غیر از آن باشد در ضرر آنها خواهد بود.
تقدیم کلمه «لَها»
می‌فرماید :«قَدْ خَلَتْ لَها ما کَسَبَتْ» از عبارت «لَها» استفاده می‌کند و آن را تقدیم می‌نماید چرا که در واقع باید می فرمود:«ما کَسَبَتْ لَها» بر همین اساس تقدیم ما حقه التأخیر یفید الحصر، هرچه که آنها به دست آوردند به خودشان تعلق دارد و به فرد دیگری نمی‌رسد.
نفع و ضرر افراد
جمله :«وَ لَکُمْ ما کَسَبْتُمْ» یعنی شما به همین صورت خواهید بود هر چقدر به دست بیاورید همه متعلق به شما است ،«فمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْرًا یَرَهُ، وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ» ۲ پس هر کس در این دنیا چیزی به دست آورد، چه نافع باشد چه مضر برای خود شخص خواهد بود.
نحوه پاسخگویی به اعمال
در ادامه خداوند متعال می فرماید:«وَ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ» و بدانید که برای آنچه که دیگران انجام داده‌اند، شما را مواخذه نمی‌کنند،«لا تُسْئَلُونَ» یعنی از شما سوال نمی‌شود درباره آنچه که دیگران انجام می‌داده‌اند و شما پاسخگوی اعمال دیگران نیستید،«وَلَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرَى»۳
کاربرد لام نفعیه در آیه
شما هیچ گاه پاسخگوی اعمال دیگران نخواهید بود و همان بحث «وَلَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرَى» را دارد یا «لا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْها» که این درباب اعمال شر است چون کلمه «علی» را ذکر می‌کند؛ در اینجا لام هم بیانگر نفع و هم بیانگر ضرر می‌باشد یعنی معمولا زمانی که «علی» می‌آید منظور، ضرر است.
علی ضرریه و ظهور وجوب
لذا در یکی از چیزهایی که مظهر وجوب نیز می باشد ، یکی علی ضرریه می‌باشد که از نام آن مشخص است،«وَلِلَّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطاعَ إِلَیهِ سَبیلًا» ۴ علی موجود در این آیه از نوع ضرریه می‌باشد که از ظهور وجوب به دست می‌آید یعنی وجوب حج را ما از اینجا متوجه می‌شویم که یکی از مظهرات وجوب می‌باشد؛ حکم وجوب از علی ضرریه نیز مستظهر است.
نقش حرف علی در هدایت
خداوند متعال می فرماید:«لا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْها» ۵یعنی هیچ کسی چیزی به دست نمی‌آورد مگر اینکه متعلق به خودش است، البته اینکه علی ضرریه می‌گویند برخی مواقع مانند :«اُولئِکَ عَلَی هُدًی مِن رَبِّهِم» ۶ اینجا علی در نقش ضرر نیست چرا که آنها بر مرکبی از هدایت سوار شده‌اند چون علی به معنای استعلا می‌باشد.
رابطه عمل و عکس العمل
ولی اینکه «لا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْها»چنین تصور نکنید که اگر کار زشتی مرتکب شدید دیگران بابت آن سرزنش می‌شوند، خیر اینطور نیست یا «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَهٌ» ۷ یعنی انسان در گرو عمل خودش می‌باشد.
بررسی اهمیت عواقب اعمال
دلیل بیان همه این عبارات این است که ما تصور نکنیم عاقبت کارهای زشت دامن‌گیر دیگران می‌باشد، بلکه باید بدانیم که لازم است بار آنها را خود بر دوش بکشیم، در مسافرت‌ها این مورد وجود دارد؛ اگر در مسافرت پیاده‌روی وجود داشته باشد، هر چیزی با خودت ببری باید خودت نیز حمل کنی!
فدا شدن اهل کتاب برای شیعیان
خداوند متعال می فرماید:«وَلَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرَى» کلمه «وِزْرَ» یعنی سنگینی و سختی بار، یک سری اخباری وجود دارد که از حضرت پیامبر اکرم (ص) و حضرت صادق آل محمد (ع) که اشکال می‌کند که اهل کتاب و نُصَاب بخاطر شیعیان و فدای آنها شدن به جهنم می‌روند.
نحوه استیفای حق مظلومین
سوال مطرح می‌شود که از چه باب چنین رخدادی اتفاق می‌افتد؟ مرحوم طیب اصفهانی می‌فرماید که این برهان عدل اقتضا می‌کند که اگر خواستیم برای مظلومی حقش را از ظالمین استیفا کنیم، در دنیای آخرت به گونه‌ای است که باید حسنات را از ظالم بگیریم و به مظلوم بدهیم؛ چنانچه حسناتی نداشته باشد از سیئات فرد مظلوم به فرد ظالم خواهند داد.
حکم تبدیل سیئات به حسنات برای مظلوم
بعد سوال مطرح می‌شود که اگر مظلوم سیئه نداشت و برای ظالم هم حسناتی ثبت نشده بود تکلیف چیست؟ در جواب باید گفت که سیئات نزدیکان و آشنایان فرد مظلوم، را به فرد ظالم می‌دهند.
ظلم بنی اسرائیل به پیامبران
نکته دوم این است که آیه مذکور در شان قوم یهود نازل شده و آنچه که در این چند آیه تاکنون بیان شده با آنها مرتبط بوده است ، اکثر پیامبران بنی اسرائیل در این راستا مظلوم واقع شده‌اند.
ظالم‌های رواشده در حق پیامبران
بحث ظلم‌هایی که بنی اسرائیل در حق پیامبران و بزرگان خود روا می‌داشتند که البته آنها در زمان قبل از حضرت ابراهیم و بعد از ایشان، آنها این کارها را می‌کردند و انبیاء را می‌کشتند درحالی‌که دلیلی برای این کار وجود نداشت و آنها گناهی نکرده بودند ، آنها را سر می‌بریدند و قصد داشتند در ماجرای حضرت عیسی هم همین عمل را مرتکب شوند ، اما موفق نشدند.
نحوه کشتار داعش
این شیوه‌ای که در برخی اقوام مانند داعش وجود دارد، نحوه کشتار مردم را تعیین می‌کند ، در یک ویدیویی دیدم که افرادی قصد داشتند مردان سوری را به قتل برسانند و برای این کار قسمتی از زمین را در جلوی ساختمان حفاری کرده بودند ،فرد با چشمان بسته یک گام به جلو برمی‌داشت و به داخل گودال سقوط می‌کرد و یک تیر خلاص به او شلیک می‌شد.
ریشه داعش و کشتار
به نظر می‌رسد درون وجود آنها مقداری انسانیت، احساس و عاطفه نباشد و طبق قرآن کارهایی می‌کردند و پیامبران را می‌کشتند؛ این افراد از همان قوم ریشه گرفتند ، آنچه که مسلم است و ما باید بدانیم این است که هر چه انجام دادند در حق خودشان کردند ، ما هم هر کاری می کنیم باید عواقب آن را بپذیریم.
پذیرش عواقب اعمال خودمان
خداوند متعال می فرماید :«لَها ما کَسَبَتْ و علیکم ما کسبتم» هرچه دیگران انجام دهند به گردن خودشان است و هرچه ما انجام دهیم به گردن خود ما خواهد بود ،« قالُوا کُونُوا هُوداً أَوْ نَصارى تَهْتَدُوا» ۸ فرمود قوم بنی اسرائیل می‌گفتند بیا اید یهودی یا نصرانی شوید تا هدایت شوید.
جزم کلمه تَهتَدوا
کلمه تهتدوا در واقع مجزوم است و جزم آن به جواب شرط بازمی‌گردد در واقع وقتی می‌فرماید {قالُوا کُونُوا} اگر یهودی یا نصرانی شوید، هدایت خواهید شد چرا که بدنبال هدایتیم.
راه راست دین ابراهیم
{قُلْ بَلْ مِلَّهَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً} ۹ ای پیامبر بگو اینگونه نیست. آن دینی که راه درست و مستقیم دارد، همانا مله ابراهیم می‌باشد {وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ} ۱۰ و آنها هیچگاه از مشرکین نبودند و برای خدا شریکی قرار نمی‌دادند.
