پروردگارا! در میان آنها پیامبرى از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمى (و بر این کار، قادرى)!» (۱۲۹) جز افراد سفیه و نادان، چه کسى از آیین ابراهیم، (با آن پاکى و درخشندگى،) روىگردان خواهد شد؟! ما او را در این جهان برگزیدیم؛ و او در جهان دیگر، از صالحان است. (۱۳۰) در آن هنگام که پروردگارش به او گفت: اسلام بیاور! (و در برابر حق، تسلیم باش! او فرمان پروردگار را، از جان و دل پذیرفت؛ و) گفت: «در برابر پروردگار جهانیان، تسلیم شدم.» (۱۳۱) و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر،) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند؛ (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را براى شما برگزیده است؛ و شما، جز به آیین اسلام [تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!» (۱۳۲)
پروردگارا! در میان آنها پیامبرى از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمى (و بر این کار، قادرى)!» (۱۲۹) جز افراد سفیه و نادان، چه کسى از آیین ابراهیم، (با آن پاکى و درخشندگى،) روىگردان خواهد شد؟! ما او را در این جهان برگزیدیم؛ و او در جهان دیگر، از صالحان است. (۱۳۰) در آن هنگام که پروردگارش به او گفت: اسلام بیاور! (و در برابر حق، تسلیم باش! او فرمان پروردگار را، از جان و دل پذیرفت؛ و) گفت: «در برابر پروردگار جهانیان، تسلیم شدم.» (۱۳۱) و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر،) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند؛ (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را براى شما برگزیده است؛ و شما، جز به آیین اسلام [تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!» (۱۳۲)
درباره کلمه وصیت در آیه ۱۳۲ سوره بقره عرض کردیم که دو معنا برای آن وجود دارد: یکی معنای عام که همان سفارش، موعظه و اندرز است و دیگری همان معنای مصطلح وصیت نسبت به کسی که قصد دارد افراد بعد از مرگش عمل کنند.
معنای مصطلح وصیت
البته وصیت و خود کلمه وصیت به معنای چسباندن و پیوند دادن چیزی به چیز دیگر است، این سفارشی که می‌گویند درواقع به همین معنا می‌باشد.
ارتباط وصیت و امربه معروف
اگر بخواهیم بحث وصیت را در معنای عامش بررسی کنیم، در امربه‌معروف هم می‌توان گفت که آن وصیت است؛ به طوری که خود امر به معروف و نهی از منکر نوع عام وصیت هستند. معنای مصطلحی که درباره آن است احکام خاصی دارد که سعی می‌کنیم در ذیل آیات سوره نساء آنها را بررسی نماییم.
معنی لغوی وصیت
پس در کلمه وصیت به معنای پیوند دادن و پیوستن چیزی به چیزی را وصیت گویند و معنای عام آن نیز در آیات مختلف قرآن مانند این آیه شریفه «یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلَادِکُمْ»۲ که اینجا به معنای سفارش می‌باشد.
یک دیدگاه درباره وصیت
فرمود :«یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلَادِکُمْ» خداوند در فرزندان شما سفارش و موعظه فرموده است یا در آیه شریفه «وَ وَصَّیْنَا الاِْنْسانَ بِوالِدَیْهِ»۳ که این هم به معنای نصیحت، اندرز و موعظه می‌باشد.
بیان معنی عام وصیت در قرآن
یا در آیه شریفه «شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ عِیسى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا»۴ که اینجا همان معنای عام سفارش مدنظر است.
سفارش ابراهیم به فرزندانش
آنچه که در اینجا وصیت شده بود چیست که فرمود :«وَ وَصَّى بِها إِبْراهِیمُ بَنِیهِ» به ملت حنیف و ملت ابراهیم وصیت فرمود، ابراهیم فرزندانش و یعقوب را وصیت کرد که این یعقوب عطف به ابراهیم است یعنی «وَ وَصَّى بِها یعقوب» که یا بنی اسرائیل «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى لَکُمُ الدِّینَ»به فرزندان خود سفارش می‌کنند.
ورود به بحث اصطفی در انتخاب دین
دو نکته در قسمت پایانی این آیه وجود دارد که همانا بحث اصطفی است که فرمود :«إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى» و معنای تحقق را با استفاده از ان بر آن تاکید کرده یعنی انتخاب شایسته و صالحیت آنچه که برای شما وجود دارد.
انتخاب دین اسلام برای ملت ابراهیم
این انتخاب نه اینکه یک انتخابی باشد که به شما ربطی نداشته باشد. از جهت این است که کلمه اصطفی آورده است، یعنی آنچه که برای شما شایسته و صلاحیت می‌باشد، خدا آن را انتخاب کرده بعد لکم را ذکر کرده یعنی به نفع شما خواهد بود.
نفع در انتخاب دین اسلام
در جمله «لَکُمُ» لام نفعیه دارد یعنی خدا به نفع شما چیزی را انتخاب کرده، چه چیز را؟ «الدِّینَ» را که هم دارای الف و لام حضور است بیانگر همان دین اسلام می‌باشد.
قباحت نهی از یک امر غیراختیاری
خداوند متعال می فرماید:«فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»، عبارت «فَلا تَمُوتُنَّ» اینجا نفی است و یعنی نمیرید اما مردن که در دست ما نیست و یک امر غیر اختیاری می‌باشد پس امر و نهی بر امر غیر اختیاری که قبیح است، بنابراین چه معنایی دارد؟
بیان مفسرین درباره فَلا تَمُوتُنَّ
مفسرین آن را به دو گونه معنا کرده‌اند: یکی اینکه فرمودند :«فَلا تَمُوتُنَّ»عمرتان را زایل نکنید یعنی خودتان را زایل نکرده و از بین نبرید. دیگری اینکه درواقع به آن امر اختیاری برگشت دارد و مقدر آن این است که الزموا الاسلام یعنی بر خودتان اسلام را متعهد شوید لعل یقع موتکم بخاطر اینکه موت شما واقع نشود نشود الا فی هذه الحال الا اینکه در حال اسلام باشید.
اهمیت مسلمان بودن در زمان مرگ
درنهایت یعنی نباید کاری بکنید که مردن شما به کفر بینجامد لذا این دو تعبیر از کلمه «فَلا تَمُوتُنَّ» بیان می‌شود که موت یک امر اختیاری نیست چون کسی نمی‌گوید من می‌میرم بلکه ما را می‌میرانند یعنی مردن دست ما نیست “یحیی و یمیت” فقط اوست که زنده می‌کند و می‌میراند.
مرگ بعنوان یک امر عدمی
البته در معنای موت یک معنای زوال قوه نمو هم داریم یعنی موت گاهی به این معنا است که قوه رشد زائل می‌شود و حیات نباتی و حیوانی از بین می‌رود که یک امری عدمی می‌باشد که درباره آن می‌فرماید آن را برای خودتان عمل نکنید.
بهترین بیان درباره موت
آنچه که در اینجا موردنظر است و با قرائن موجود ما مسلم می‌باشد این است که ما امور اختیاری در زندگی را به گونه‌ای انجام دهیم که زمانی که مرگ ما فرا رسید، مسلمان بمیریم و بهترین تعبیری که می‌توان بیان نمود، همین می‌باشد.
بررسی معنای مصطلح مرگ
آن معنای مصطلح موت که به ذهن ما متبادر می‌شود که همانا انتقال از نشئه ای به نشئه دیگر است و آن مرگ مصطلح را بخواهیم حساب کنیم، آن امری است که در اختیار ما نیست پس اینجا در واقع نهی از خود این عبارت نمی‌کنند که «فَلا تَمُوتُنَّ»یعنی نمیرید، منظور این نیست بمیرید یا نمیرید اما اینکه می‌فرماید :«فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ» یعنی کاری بکنید که هرگاه مرگتان فرارسید، مسلمان بمیرید.
ارتباط مسلمانی و مرگ
یکی از مهم‌ترین معانی که در این آیه وجود دارد، اهمیت بحث مرگ را برای ما نشان می‌دهد که مسلمان بمیریم یعنی قصد دارد اهمیت اسلام را بیان کند که درواقع درباره حضرت ابراهیم در دو آیه قبلی داشتیم که فرمود :«إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ» ۵
سلسله مراتب مقامات ابراهیم
مقاماتی که حضرت ابراهیم در آیات قبلی طی کرده بود، عبودیت، نبوت، امامت و خلیت عبدالرحمانی و همه این‌ها را طی کرده سپس می‌فرماید که خدایا مرا مسلمان قرار بده!
ماجرای فوت حضرت یعقوب
آیه بعدی «أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ»۶ است که کلمه «أَمْ » یعنی بله، «أَمْ» در اینجا معنای بله و اضراب دارد و بلکه بالاتر، لذا می‌گوید وقتی که حضرت یعقوب محتضر بود، این شهدایی که گفته یعنی که بر محتضر شاهد بودند آنهایی که بر حضرت یعقوب حاضر بودند و ایشان در حال مردن بود.
اعتراف به بندگی خداوند
فرمود:«إِذْ قالَ لِبَنِیهِ» ۷ یعنی به فرزندانش خطاب کرد «ما تَعْبُدُونَ» چه چیزی را بندگی می‌کنید؟ همه آنها گفتند :«قالُوا نَعْبُدُ إِلهَکَ وَ إِلهَ آبائِکَ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً»۸
اهمیت دین اسلام
می‌دانید که حضرت یعقوب پسر حضرت اسحاق و نوه حضرت ابراهیم بوده پس می‌فرماید :«وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ» ۹ کلمه مسلم را دوباره در اینجا آورده و اهمیت اسلام را بر اینکه دین همه انبیا و همه اولیای خدا اسلام بوده، اسلامی که در زمان پیامبر خاتم آمده کامل‌تر است و الا همان اسلام می‌باشد.
بحث مهم مسلمانی در دیدگاه قرآن
آنچه که بحث مهم این آیات بود همان بحث اسلام می‌باشد که می‌فرماید «رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ» ۱۰ که من و اسماعیل را مسلمان قرار بده، منظور همان اسلامی است که همه ما بر آن بحث داریم و پیامبران بشارت دادند که پیامبر آن دین را می‌آورد و کامل عمه ادیان را معرفی می‌کند.
