و [یاد کنید] هنگامى که ما این خانه [کعبه] را براى همه مردم محل گردهمایى و جاى امن وامان قرار دادیم، و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهى براى نماز انتخاب کنید. و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که: خانهام را براى طواف کنندگان و اعتکافکنندگان و رکوع کنندگان وسجدهگذاران [از هر آلودگى ظاهرى و باطنى] پاکیزه کنید. (۱۲۵) و [یاد کنید] آن گاه که ابراهیم گفت: پروردگارا! این [مکان] را شهرى امن قرار ده و اهلش را آنان که به خدا و روز قیامت ایمان آوردهاند از هر نوع میوه و محصول روزى بخش. خدا فرمود: [دعایت را درباره مؤمنان اجابت کردم، ولى] هر که کفر ورزد بهره اندکى به او خواهم داد، سپس او را به عذاب آتش مىکشانم و آن بد بازگشت گاهى است. (۱۲۶) و [یاد کنید] زمانى که ابراهیم و اسماعیل پایههاى خانه کعبه را بالا مىبردند [و به پیشگاه حق مىگفتند:] پروردگارا! [این عمل را] از ما بپذیر که تو شنوا و دانایى، (۱۲۷) پروردگارا! ما را تسلیم فرمان خود قرار ده! و از دودمان ما، امتى که تسلیم فرمانت باشند، به وجود آور! و طرز عبادتمان را به ما نشان ده و توبه ما را بپذیر، که تو توبهپذیر و مهربانى! (۱۲۸) پروردگارا! در میان آنها پیامبرى از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمى (و بر این کار، قادرى)!» (۱۲۹)
تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه ۱۲۹
آیه ۱۲۹ | اهمیت تعلیم و تربیت نسل آینده و دعاى ابراهیم
و [یاد کنید] هنگامى که ما این خانه [کعبه] را براى همه مردم محل گردهمایى و جاى امن وامان قرار دادیم، و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهى براى نماز انتخاب کنید. و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که: خانهام را براى طواف کنندگان و اعتکافکنندگان و رکوع کنندگان وسجدهگذاران [از هر آلودگى ظاهرى و باطنى] پاکیزه کنید. (۱۲۵) و [یاد کنید] آن گاه که ابراهیم گفت: پروردگارا! این [مکان] را شهرى امن قرار ده و اهلش را آنان که به خدا و روز قیامت ایمان آوردهاند از هر نوع میوه و محصول روزى بخش. خدا فرمود: [دعایت را درباره مؤمنان اجابت کردم، ولى] هر که کفر ورزد بهره اندکى به او خواهم داد، سپس او را به عذاب آتش مىکشانم و آن بد بازگشت گاهى است. (۱۲۶) و [یاد کنید] زمانى که ابراهیم و اسماعیل پایههاى خانه کعبه را بالا مىبردند [و به پیشگاه حق مىگفتند:] پروردگارا! [این عمل را] از ما بپذیر که تو شنوا و دانایى، (۱۲۷) پروردگارا! ما را تسلیم فرمان خود قرار ده! و از دودمان ما، امتى که تسلیم فرمانت باشند، به وجود آور! و طرز عبادتمان را به ما نشان ده و توبه ما را بپذیر، که تو توبهپذیر و مهربانى! (۱۲۸) پروردگارا! در میان آنها پیامبرى از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمى (و بر این کار، قادرى)!» (۱۲۹)
در آیات قبلی نکته ای که به نظر رسید و از کلمات مرحوم علامه در المیزان بسیار روی آن اهتمام شده و ما آن را متذکر می شویم بحث مراتب دینداری و اسلام داری است .
مرتبه اول دینداری
لذا می گویند کسی اسلام دارد و کسی که اسلام داری می کند و دیندار خداوند می باشد ، مرحله و مرتبه اول آن عمل به ظواهر اوامر و نواهی است ،پس اولین مرحله از اینکه انسانی دیندار باشد و اسلام را پذیرفته باشد ،باید به ظواهر اوامر و نواهی اقرار و عمل کند .
مرحله اول دینداری در قرآن
در واقع در سوره مبارکه حجرات ، مرحله اول را طبق کلام خداوند به این گونه عمل می کند که :«قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا»۲ اما به پیامبر گفته می شود که به آنها بگو «قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا» شما ایمان نیاوردید ، بلکه «وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا» که کلمه «أَسْلَمْنا» به معنای تسلیم محض اولیه است ،همان کسی که میگوید «أنا دخیل» که منظور تسلیم اولیه است .
لزوم باور قلبی به اسلام
در ادامه می فرماید :«وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ»۳ یعنی ایمان واقعی در دل شما جایی ندارد ،بنابر این ،این مرحله اول می باشد که در واقع اینجا اذعان و باور از نظر قلبی بر اسلام هنوز ایجاد نشده است .
مراتب دینداری در کلام علامه
مرحله دوم ایمان قلبی می باشد و مرحله اول ایمان به ظواهر و گفتن شهادتین و ظاهر را مسلمان نشان دادن است ،البته این مطلب را مرحوم علامه به عنوان مراتب ایمان بیان می کنند .
مرتبه دوم دینداری
مرتبه دوم که باور قلبی می باشد به چه معنایی است ؟ یعنی تسلیم و انقیاد داشتن بر اوامر و نواهی حضرت حق ،منقاد بودن یعنی از دل اعتقاد واقعی و تفصیلی داشتن بر اینکه بندگی کند و اعمالی که انجام می دهد را از جهت عبودیت و بندگی انجام دهد ،نه از جهت اینکه فقط بر او رفع تکلیف شود .
استمرار و دوام ایمان مسلمانان
در سوره مبارکه زخرف خداوند متعال می فرماید :«الَّذِینَ آمَنُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا مُسْلِمِینَ»۴ که کلمه «کان» وقتی در این آیه وارد شده به معنای استمرار و دوام ایمان در وجود او می باشد و به عبارت دیگر ملکه شدن ایمان در او را نشان می دهد .
دخول در سلامتیمحض خداوند
همچنین در آیه دیگر خداوند متعال می فرماید :«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّهً » همین نکته را به ما دستور می دهد که در سلامتی محض داخل شوید.
مرتبه سوم دینداری
مرتبه سوم از ایمان همان ایمان به معنای خاص می باشد که خداوند متعال می فرماید :«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا»۶ ، مرحوم علامه بدین گونه بیان می کنند که در واقع لازمه همان مرتبه دوم می شود .
شرح مرتبه سوم دینداری
بنابراین مرتبه سوم از اسلام و دینداری ،مرحله ای می باشد که انسان بتواند ایمان خود را در وجودش متخلق کند ،البته همه این موارد اختیاری است و همچنین ارزش همه ی موارد به اختیاری بودن آن می باشد و اگر به اجبار باشد او از ملائکه و فرشتگان است .
ارزش انسان نسبت به سایر موجودات
چون فرشتگان و ملائکه قوای تمرد ندارد ،غریزه ای ندارند که بتوانند خلاف آنچه که خداوند امر فرموده را انجام دهند ،لذا ارزش و شرافت انسان بر سایر موجود این می باشد که انسان به اختیار خودش وارد بندگی خداوند می شود .
شروط مرحله سوم دینداری
در مرحله سوم اطاعت و آنچه که ما انجام می دهیم از روی آن وجودی می باشد که ما پیدا می کنیم و در واقع تسلیم محض حضرت حق هستیم که قبل از آن متوکل شدیم ،یعنی به خداوند اعتماد کردیم و هر چه او بگوید برای ما مورد اعتماد است و آنچه به آن قضا و قدر دارد ،راضی هستیم.
ملازمه مرتبه سوم و مقام رضا
مرحله سوم مقام رضا و قضا را به دنبال دارد که اخلاق فاضله انسانی نشاندهنده آن است که انسان اینگونه باشد و انسان مراحلی را باید از خداوند درخواست کند که به آن برسد ،مانند زهد به تمامی معنای آن ، صبر ،تقوای الهی که انسان را هدایت کند که اگر اینطور شد «فلا مضل له» .
اهمیت حب و بغض
همچنین حب و بغضی که انسان دارد و برای خداوند می باشد در انسان نهادینه شود و تمامی این موارد در این مرتبه و از لوازم این مرتبه از ایمان است .
مرتبه چهارم دینداری
مرتبه چهارم که در واقع به دنبال مرتبه دوم و سوم انسان انجام می دهد ، این است که عبودیت مطلقی که لایق و صالحیتی که برای حضرت حق دارد را انجام می دهد و نه اینکه از روی ترس بندگی کند ، نه اینکه اطاعت اوامر و نواهی خداوند را انجام دهد از جهت اینکه جهنم نرود و نه اینکه اوامر و نواهی را انجام می دهد و ترک می کند بخاطر اینکه بهشت را به دست آورد .
لزوم رسیدن انسان به مرحله چهارم
یعنی نه عبادت بردگان را انجام می دهد و همچنین عبادت طماعین و تجار را انجام نمی دهد ، بلکه آنچه که انجام می دهد را به عنوان اینکه صالحیت آن است بر اینکه حضرت حق را عبادت کند و آنچه که مسلم می باشد انسان باید به این مرحله برسد .
مراتب دینداری و ایمان حضرت ابراهیم
حضرت ابراهیم همه این مراحل را طی کردند ، مراحلی که باید تبر را بر می داشت و بت ها را می شکست که این مرحله اول است و امر خداوند بر او بود که بت ها را بشکند ،امر خداوند بر این بود که چاقو و کارد را بردارد و اسماعیل را به قربانگاه برد .
اهمیت خود سازی انسان
آنچه که مسلم است ،این مراحل بندگی را اگر دقت کنیم دو نتیجه می گیریم : اول اینکه مراحلی که انسان باید در خودش ایجاد کند ،یعنی خود سازی و در برابر خداوند به گونه ای عمل کند که بنده شود .
چگونگی بندگی انسان
دوم اینکه باید آنگونه شود که خداوند است ،یعنی اعمال ، رفتار ،دین و بندگی او نسبت به خداوند به جهت صلاحیت و صالحیت حضرت حق باشد که این نکات را مرحوم علامه مفصلا بیان فرموده اند .
لزوم پاک بودن وجود انسانی
این قسمت آیه که می فرماید:«رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّهً مُسْلِمَهً لَکَ»۷ همین نکات را بیان و واضح می کند که برای دیگران هم منشئب شود ،یعنی از خودش فرا تر رود و اگر انسان خواست از وجود خودش فرا تر رود باید وجود او صاف و پاک باشد .
لوازمات تاثیر انسان بر دیگران
انسانی که خودش را نساخته نمیتواند برای دیگران موثر باشد ،کسی که خود ساخته نباشد نمی تواند امام دیگران باشد ،پس اول باید انسان خود ساخته شود و از نظر ظاهر و باطن این مراتب را طی کند تا بتواند بر دیگران هم تاثیر گذار باشد و صلاحیت امامت بر دیگران را هم پیدا کند و برای آنها حجت باشد
