نه کافران از اهل کتاب و نه مشرکان، دوست ندارند که هیچ خیرى از سوى پروردگارتان بر شما نازل شود، در حالى که خدا هرکه را بخواهد به رحمت خود اختصاص مىدهد؛ و خدا داراى فضل بزرگى است. (۱۰۵) [حکم] هر آیهاى را که [بر اساس مصالح مردم و مقتضاى زمان] از میان برداریم یا به تأخیر اندازیم، بهتر از آن یا مانندش را مىآوریم. آیا ندانستهاى که خدا بر هر کارى تواناست؟! (۱۰۶) آیا ندانستهاى که فرمانروایى و حکومت آسمانها و زمین فقط در سیطره اوست و شما را جز خدا هیچ سرپرست و یاورى نیست؟ (۱۰۷) بلکه مىخواهید از پیامبرتان [کارهاى نامعقول و بیهوده] درخواست کنید، همان گونه که پیش از این از موسى درخواست شد؟ و کسى که کفر را به جاى ایمان اختیار کند، تحقیقا راه راست را گم کرده است. (۱۰۸) بسیارى از اهل کتاب پس از آنکه حق براى آنان روشن شد به سبب حسدى که از وجودشان شعله کشیده، دوست دارند که شما را پس از ایمانتان به کفر بازگردانند. هم اکنون [از ستیز و جدال با آنان] درگذرید، و [از آنان] روى بگردانید، تا خدا فرمانش را [به جنگ یا جزیه] اعلام کند؛ یقینا خدا بر هر کارى تواناست. (۱۰۹) و نماز را برپا دارید، و زکات بپردازید، و آنچه از کار نیک براى خود پیش فرستید آن را نزد خدا خواهید یافت. مسلما خدا به آنچه انجام مىدهید، بیناست. (۱۱۰)
تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه ۱۱۰
آیه ۱۱۰ مسلمانان را به پیوند با خدا و خلق فرا مى خواند
نه کافران از اهل کتاب و نه مشرکان، دوست ندارند که هیچ خیرى از سوى پروردگارتان بر شما نازل شود، در حالى که خدا هرکه را بخواهد به رحمت خود اختصاص مىدهد؛ و خدا داراى فضل بزرگى است. (۱۰۵) [حکم] هر آیهاى را که [بر اساس مصالح مردم و مقتضاى زمان] از میان برداریم یا به تأخیر اندازیم، بهتر از آن یا مانندش را مىآوریم. آیا ندانستهاى که خدا بر هر کارى تواناست؟! (۱۰۶) آیا ندانستهاى که فرمانروایى و حکومت آسمانها و زمین فقط در سیطره اوست و شما را جز خدا هیچ سرپرست و یاورى نیست؟ (۱۰۷) بلکه مىخواهید از پیامبرتان [کارهاى نامعقول و بیهوده] درخواست کنید، همان گونه که پیش از این از موسى درخواست شد؟ و کسى که کفر را به جاى ایمان اختیار کند، تحقیقا راه راست را گم کرده است. (۱۰۸) بسیارى از اهل کتاب پس از آنکه حق براى آنان روشن شد به سبب حسدى که از وجودشان شعله کشیده، دوست دارند که شما را پس از ایمانتان به کفر بازگردانند. هم اکنون [از ستیز و جدال با آنان] درگذرید، و [از آنان] روى بگردانید، تا خدا فرمانش را [به جنگ یا جزیه] اعلام کند؛ یقینا خدا بر هر کارى تواناست. (۱۰۹) و نماز را برپا دارید، و زکات بپردازید، و آنچه از کار نیک براى خود پیش فرستید آن را نزد خدا خواهید یافت. مسلما خدا به آنچه انجام مىدهید، بیناست. (۱۱۰)
کلمه زکاه را در این آیه بیان نمودیم و اینکه زکات را خداوند تبارک و تعالی در این آیه ذکر فرموده است به جهت اینکه همراه صلاه ، رکن دیگر فروع می باشد و از واجباتی است که مسلمانان باید انجام دهد البته خود زکات برای همه واجب است منتهی اسلام شرط صحت اداء است و الا واجبات بر مسلمان و غیر مسلمان فرق نمی کند و برای همه واجبات است در اینجا هم زکات بر همه انسانها واجب می باشد منتهی شخصی مسلمان شود اداء که می کند صحیح میشود .
تعریف اصطلاحی زکاه
خلاصه بر تعریف کلمه زکاه عبارت است :« آن مالی است که جهت تطهیر، پاکیزگی ،نما ، رشد و برکت مال باید از مال خارج شود .» که معنای مصطلح زکاه را منتهی العرب اینگونه معنا کرده است.
رسم الخط کلمه زکاه
در رسم الخط زکاه هم حروف«زاء و کاف» بعد حرف «واو» می آید یعنی لام الفعل آن « واو » است و بعد از آن تاء مصدریه که آخر کلمه می اید به صورت تاء گرد واجب است که نوشته شود پس در رسم الخط واجب است که اینگونه نوشته شود.
متعلقات پرداخت زکاه
آنچه که مسلم می باشد در مالی که زکاه به آن تعلق می گیرد ،مختلف می باشد البته این را می دانید که زکاه در ۹ چیز با نصاب و شرایط خاص خودش واجب است و در بقیه اموال اگر شخصی خواست زکاه بدهد مستحب است لکن باید موضوع آن محقق شود لذا هر مالی مباح می باشد و به عنوان خیرات و مبرات شما هر چیزی بدهید زکاه محسوب نمی شود .
مصادیق زکاه واجب و مستحب
بنابراین زکاه به صورت واجب و مستحب می باشد مثلا در اموال نه گانه اموال که به نصاب رسید واجب است ولی مثلا اگر کسی برنج تولید می کند اگر که صد و چهل و چهار مَن برنج تولید کرد بر آن هم مستحب است.
بیان مسائل عبادی و مادی
به هر حال بحث زکاه همیشه در قرآن تالی تلو صلاه بیان شده و اهمیت مباحث مالی را مطرح می کند که ما یک بحث صلاه را داریم که انسان باید در برابر معبود آن را انجام دهد و عبادی می باشد اما در کنار صلاه مسائل مالی را هم باید مراعات کند و مهم است .
ماده و ریشه کلمه زکاه
جمع کلمه زکاه ، «زَکَواه» می باشد که اسم مصدر آن تزکیه است و تزکیه در لغت به معنای نمو و افزایشی که از برکاتی که خداوند برای شما قرار داده در آن پرداخت شما ،که به شما میدهد .
مستحقین و نصاب زکاه
آنچه که در معنای کلمه زکاه بود را بیان کردیم اما بحث لغت و اصطلاحی آن و اینکه خود زکات به چه اموالی تعلق می گیرد ؟ به ۹ مال با نصاب مشخص تعلق می گیرد که باید آن را ما انجام دهیم و بعد به چه کسانی باید پرداخت کنیم ؟ به اصطلاح شرعی مستحقین زکاه چه کسانی هستند ؟ همان هشت موردی که در آن آیه شریفه بیان فرموده اند که معلوم هستند و باید به آنها پرداخت نمود .
پرداخت زکاه به سادات
البته زکاه را اگر کسی خواست پرداخت کند ،اگر سید نبود نمیتواند به سید پرداخت کند لذا حکم زکاه مثل حکم صدقه است و نه تنها زکاه مصطلح بلکه زکات بدن و فطره مصرف و مستحقین آن کسانی هستند که سید نباشند و شما اگر سید نیستید به آنها پرداخت کنید.
طریقه پرداخت زکاه به مستحقین
البته در بحث صدقات و زکات این را بدانید آنچه که مسلم می باشد باید اول به نزدیک ترین افراد پرداخت کنید لذا زکاه فطره بین مردم خیلی معروف می باشد که میگویند همیشه به فامیل نزدیک بدهید ،بعد به فامیل دور بدهید ،بعد در محله خود به همسایه بدهید و اگر فقیر نبود در شهر بدهید و اگر در شهر هم نبود به کشور تا الی اخر.
واگذاری بحث زکاه به مسائل فقهی
البته جای این بحث وجود دارد در زکاه اگر خواستیم همه مسائل و مطالب فروع آن را بیان کنیم اما چون جای این بحث نیست و اگر خواستیم بگوییم بیان مفصلی باید داشته باشیم که چند جلسه آنها را توضیح دهیم و روایت و فتاوای مراجع را بیاوریم و بتوانیم روی آن بحث کنیم اما در تفسیر تا همین حد در بحث زکات کافی است و لازم نیست که خیلی غور کنیم در بحث زکاه و بخواهیم آن را بیشتر پیش ببریم بنابراین بحث زکاه را واگذار میکنیم به بحث فقهی و بیان آیات الاحکام و بیان روایت آن و همچنین تابع در آراء و انظار مراجع و مجتهدین از زمان بعد غیبت تا الان لذا آنچه که لازم است در بحث زکاه در این مبحث تفسیر تا همین حد لازم بود.
جمع بندی مطالب بیان شده
آنچه که خیلی باعث جلب توجه می شود این است که بحث زکاه را همراه با صلاه غالبا بیان نموده اند و پنجاه و نه مرتبه آن را تکرار کرده اند و به دنبال بحث صلاه ،زکاه را آورده اند و اهمیت بحث زکاه و مسائل مالی در دین اسلام و توجه قرآن به این مطلب که مورد توجه قرار گرفته نسبت به ذات احدیت که آن را در قران با اهتمام بیان نموده و دو رکن اسلامی را که در این آیه آورده اند و همچنین در آیه شریفه سوره مبارکه بقره که فرموده :« الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ»۲ که یکی از مصادیق انفاق ،بحث زکاه بود که زیر مجموعه انفاق می باشد که از انفاق واجب زکاه است .
تفاوت خمس و زکاه
بحث خمس هم وارد شده ،اینکه خمس را کمتر تعبیر و ذکر کرده اند اینگونه به نظر می رسد که اولا خمس اعطائی می باشد یعنی در خمس ما باید آن را برداریم و به هر کس که واجب است دنبال باشیم که به چه کسی باید پرداخت کنیم اما زکاه را پیامبر دستور دارد که از مسلمانان بگیرد و اخذ کند پس زَکَوات را باید از مسلمانان گرفت و به مستحقین پرداخت کرد ،یعنی در اسلام زکاه گرفتنی است لذا اهمیت دارد و تکلیف بر آن می باشد اما خمس را اگر کسی به گردنش می باشد ،خودش باید آن را پرداخت کند بنابراین اعطائی می باشد و باید دو زانو بنشینید و آن را دو دستی تقدیم کنید آن وقت از شما بگیرند اما بحث زکاه اینگونه نیست، آن را میگیرند .
اهمیت پرداخت زکاه در جامعه اسلامی
اهمیت آن در این است که یک سری از امور مالی مسلمانان و کشور اسلامی و جامعه اسلامی باید از زکوات حل شود و نکته قابل توجه آن که قبلا هم متذکر شدیم اهمیت مسائل مالی و معاش مردم در جامعه اسلامی که در کسانی که مسکین ،فقیر و ابن سبیل هستند و آن هشت موردی که در قرآن بیان فرموده و حتی آنهایی که به دنبال جمع آوری زکوات هستند و عاملین علیها هستند ،کسانی هستند که از این راه باید نان بخورند و ارتزاق کنند لذا باید این را دقت داشته باشیم و به مردم بفهمانیم که حق آنها می باشد.
اهمیت پرداخت حق سائل
بالا تر از این موارد قران می فرماید :«وَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»۳ اینکه سائل یعنی کسی که گدا می باشد در جامعه مطرود می باشد چون کار سائل ، گدا و گدا پروری مذموم می باشد در جامعه ودر ذهن این مطلب وجود دارد اما قران می فرماید :«وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ»۴ .
سیره علما در پرداخت حق سائل
یک روز خدمت شیخ مهدی مظاهری بودم در قرض الحسنه مطهری خیابان مسجد سید ،دیدم که زنها ،پیرزنها و آدم های فقیر مکرر می آیند و حاج آقا آن زمان صد تومن یا دویست تومن مثل هزار یا دو هزار تومان الان به آنها می داد ،من گفتم حاج آقا این کار ها خوب نیست چون گداپروری است ولی فرمودند باید به اینها پول داد بعد هم این آیه «وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» را آوردند لذا میان انها اشخاصی بودند که واقعا مستحق بودند و به فیض می رسیدند .
اطلاق قرآن در کلمه «السَّائِلَ»
اما قران اطلاق دارد و می فرماید :«السَّائِلَ» و نگفتند سائل تنبل و بی عاری که کار نمی رود یا سائل خیلی مومن و متدین بلکه سائل را به طور مطلق فرمودند لذا فرمود :«وَ أَمَّا السَّائِلَ» یعنی هر کسی از شما سوال نمود را رد نکنید ، «فَلا تَنْهَرْ» یعنی او را رد نکن و بگو نمی دهم بلکه یک چیزی به او بدهید.
آثار نادیده گرفتن مسائل مادی
آنچه که مسلم می باشد بحث اهمیت زکاه در اسلام آنچنان می باشد که بیانگر مسائل مادی جامعه می باشد و به عنوان یک رکن در کنار صلاه و هم سیاق صلاه که بحث عبادی می باشد را قرآن بیان فرموده لذا مورد اهتمام قرآن ، خداوند تبارک و تعالی و همچنین اهل بیت علیهم صلوات الله اجمعین که ما باید مسائل مادی را نادیده نگیریم چون نادیده گرفتن آنها مکافات به دنبال دارد و بزرگترین آیه قرآن هم در داد و ستد ها که حتما آنها بنویسید و شاهد بگیرید و امثالهم .
