پژوهش های تفسیری آیه سی ام سوره بقره تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان موضوع : جایگاه بلند انسان در زمین و پرسش فرشتگان فسادگری انسان و عبادتگری فرشتگان و پاسخ اجمالی خداوند ۳۰. وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَهِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ وَ […]
پژوهش های تفسیری آیه سی ام سوره بقره
تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان
موضوع : جایگاه بلند انسان در زمین و پرسش فرشتگان
فسادگری انسان و عبادتگری فرشتگان و پاسخ اجمالی خداوند
۳۰. وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَهِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قالَ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ
(و یاد کن) هنگامى را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: «در حقیقت من در زمین، جانشینى [/ نمایندهاى] قرار مىدهم.» (فرشتگان) گفتند: «آیا در آن کسى را قرار مىدهى که در آن فساد کند و خونها بریزد؟ در حالى که ما به ستایش تو تنزیه مىگوییم، و تو را پاک مىشماریم.» (پروردگار) گفت: «در واقع من آنچه را که [شما] نمىدانید، مىدانم.»
نکته ها و اشاره ها :
۱) نکته اوّل
در آیه ى فوق و آیات بعد، ماجراى گفت وگوى پروردگار با فرشتگان و آدم بیان شده است؛ خلاصه ى داستان این است که:
خدا موجوداتى به نام فرشته آفریده بود که به عبادت او مشغول بودند، سپس موجود دیگرى به نام انسان آفرید تا او را جانشین خود در زمین گرداند و جایگاه علمى او را به فرشتگان نشان داد و آنان در برابر او کرنش کردند.
۲) نکته دوم
در مورد گفت وگوى خدا با فرشتگان چند نکته ى مهم وجود دارد:
اول آنکه این ماجرا حقیقى است و به صورت خاص و متناسب با ظرف وجودى آنان اتفاق افتاده است و داستانى خیالى یا غیر واقعى نیست.
دوم آنکه شخص آدم علیه السلام در این ماجرا نماینده و الگوى بشریت است، پس، مثلًا کرنش فرشتگان در برابر او به معناى کرنش همه ى فرشتگان در برابر انسانیت است؛ از این رو، این ماجرا یک نمونه و الگوست.
۳) نکته سوّم
واژه ى «خَلِیفَهً» به معناى جانشین است «۱» و در اینجا مقصود جانشینى انسان براى خدا در زمین است، یعنى انسانهاى شایسته نماینده و جلوه و الگو و حجّت خدا در زمین هستند. «۱»
__________________________________________________
(۱) واژه ى «خَلِیفَهً» از ریشه ى «خَلْف» به معناى پشت و بعد هر چیزى است؛ از این رو، خلیفه، جانشین و نماینده ى دیگرى است و بعد از او مىآید
۴) نکته چهارم
انسان همواره در وجود خود این حقیقت را احساس مى کند که جانشین و خلیفه ى خدا در زمین است و این مطلب عامل حرکت و تلاش او در جهت کمال و مسیر الهى مىشود. «۲» آرى ، اعلام این جانشینى به انسان، مى تواند تغییرات مثبتى را در زندگى و روحیات او ایجاد کند و احساس مسئولیت او را بیشتر سازد و توجه به این مقام الهى و کرامت انسانى، در تربیت اخلاقى انسان بسیار مؤثر است.
تو شاه تخت وجودى چه جاى توست اینجا
خلیفه زاده ى گلشن نشین و در خاشاک؟
۵) نکته پنجم
فرشتگان از کجا متوجه شدند که انسان خونریز و فسادگر است؟
فرشتگان مى دانستند که انسان در زمین مادى قرار داده مى شود و ماده به خاطر محدودیتى که دارد محل نزاع و تزاحم است پس موجب فساد و خونریزى مى شود؛ یا از سوابق مخلوقات قبلى که در زمین مى زیستند به این مطلب پى بردند و یا اینکه خدا فرشتگان را از سرنوشت و آینده ى انسانها با خبر ساخت.
۶) نکته ششم
فرشتگان سه ویژگى براى خودشان برشمردند:
الف) اهل تسبیح «۳» هستند، یعنى خدا را از هرگونه نقص منزّه مى شمارند.
ب ) اهل حمد و ستایش خدا هستند.
ج ) اهل تقدیس هستند، یعنى خدا را پاک و مقدّس مى شمارند، یا اینکه خود و جامعه و زمین را از فساد و فسادگران پاک مى سازند. «۱»
__________________________________________________
(۱). برخى مفسران احتمال داده اند که مقصود جانشینى انسان به جاى انسانها یا موجودات دیگر یا فرشتگانى باشد که قبلًا در زمین سکونت داشتند، ولى احتمال بالا با ظاهر آیات سازگارتر است (تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۱۷۲) و در برخى احادیث نیز بدان اشاره شده است (ر. ک: تفیسر المیزان، ج ۱، ص ۱۲۱)
(۲) ر. ک: من وحى القرآن، ص ۱۶۵
(۳) واژهى «نُسَبِّحُ» از ریشه ى «سَبح» به معناى حرکت سریع در آب یا هواست (شناکردن). تسبیحگو، با منزّه دانستن خدا از هر گونه عیب و نقص، به سرعت در مسیر عبادت او حرکت مىکند
۷) نکته هفتم
فرشتگان دریافته بودند که هدف آفرینش انسان عبادت است، از این رو ، گفتند ما اهل عبادت هستیم و اهل فساد و خونریزى هم نیستیم، در حالى که برخى انسانها نه تنها عبادت نمى کنند، اهل فساد و خونریزى نیز هستند، پس ما فرشتگان براى جانشینى خدا سزاوارتریم.
۸) نکته هشتم
خداى متعال دو پاسخ اجمالى و تفصیلى به فرشتگان داد که پاسخ تفصیلى در آیات بعد مى آید، اما پاسخ اجمالى آن بود که «خدا چیزهایى مى داند که شما نمى دانید.» او مى داند که از نسل این انسان افرادى همچون نوح علیه السلام، ابراهیم علیه السلام، موسى علیه السلام، عیسى علیه السلام و محمد صلى الله علیه و آله و اهل بیت او علیهم السلام به وجود خواهند آمد که گلهاى سرسبد آفرینش اند و افرادى در بین انسانها تربیت مى شوند که عاشقانه خدا را مى پرستند و جان و مال خود را در راه او فدا مى کنند و یک ساعت تفکر آنان با سالها عبادت فرشتگان برابرى مىکند.
او مى دانست که عبادت فرشتگان در برابر عبادت انسانها ارزش کمترى دارد؛ چرا که فرشتگان شهوت و خشم ندارند و تحت تأثیر وسوسه هاى شیطانى قرار نمى گیرند و معصوم و فرمانبردار هستند، اما انسانها در محاصرهى شهوات و شیطان هستند، پس اگر در این مبارزه پیروز شوند و به عبادت و بندگى خدا روى آورند ارزش بیشترى دارد. آرى، اطاعت این موجودات طوفان زده کجا و عبادت آن ساحل نشینان سبکبار کجا؟!
۹) نکته نهم
خدا، خود، انسان را از میان موجودات برگزیده و به مقام خلیفه اللّهى نصب کرده است و این افتخار بزرگى براى انسان است و باید ارزش آن را درک نماید و به نحوى زندگى کند و مسیرى را برود که برتر از فرشتگان گردد تا سپاس این نعمت و لطف الهى را به جاى آورده باشد.
__________________________________________________
(۱). در مورد «نُقَدِّسُ لَکَ» دو تفسیر شده است که کلمهى «لَکَ» شاهد تفسیر دوم است
۱۰) نکته دهم
خدا مى دانسته که برخى انسانها ممکن است به فساد و خونریزى بپردازند ولى با این حال مجموع انسانها را بر مجموع فرشتگان ترجیح داد؛ چرا که در میان این انسانها افرادى پرورش مىیابند که شایستهى مقام خلافت اللهى هستند، پس ارزش آن همه خسارت را دارد.
آرى، باغبانى که باغچه ى گل پرورش مى دهد، مى داند که علفهاى هرز و زیان آور نیز از آب و خاک و هواى باغچه استفاده و رشد مى کنند، ولى هدف او گلهاى زیبا و خوشبوست؛ از این رو، وجود برخى علفهاى هرز را نیز تا مدّتى تحمّل مىکند.
آموزه ها و پیام ها :
۱) شما به مقام جانشینى و نمایندگى خدا در زمین انتخاب شده اید (پس ارزش و جایگاه خود را پاس بدارید).
۲) به دیگران فرصت آزاداندیشى، اظهار نظر و گفتوگوى حق طلبانه بدهید.
۳) خدا انسان را بر فرشتگان ترجیح داده و برگزیده است (پس مقام انسان از فرشته برتر است).
۴) خدا از فسادگرى و خونریزى برخى انسانها اطلاع دارد، ولى به خاطر امتیازات ارزشمندى که در وجود انسانها مى بیند، آنها را بر موجودات دیگر ترجیح مى دهد.
۵) عبادت تنها معیار برترى موجودات نیست، بلکه علم نیز از معیارهاى برترى است. «۱»
__________________________________________________
(۱). با استفاده از آیات بعد، این نکته به دست مى آید
تفسیر قرآن مهر، ج۱، ص: ۲۲۳
بازدیدها: 0
این مطلب بدون برچسب می باشد.
تمامی حقوق این سایت محفوظ است.