وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّـهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ قالَ وَ مَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ ۱
ذکر خصوصیتی از انبیاء
یکی از خصوصیات انبیاء زرنگ بودن آنها است و کیاستی که داشته اند ،وقتی خداوند در آیه شریفه قبلی می فرماید:«وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً» ۲ حضرت ابراهیم استفاده می کند از حسن استفاده و کمال استفاده و از خداوند «رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً»۳ را می خواهد .
مراد از بلد
بیت در همین بلد قرار گرفته که مراد از بلد همان شهر مکه می باشد که با ضمیر «هذا» بیان شده که معرفه و مشخص است ،یعنی این شهر مکه را شهر امن قرار بده .
یادآوری جعل تشریعی
فعل «اجْعَلْ» منظور همان جعل تشریعی می باشد ،یعنی از لحاظ شرعی و تشریعی قراره ده ،نه اینکه شهر مکه تکوینا ،شهر امن قرار گیرد ،پس همه آنهایی که مکلف هستند ،یکی از تکالیف آنها این است که خانه خدا را و شهر مکه را شهر امن بدانند و حق تعرض به کسی را ندارند و همچنین حق ندارند در حالی که محرم هستند حتی گیاهان حرف را بچینند که این مطلب به دنبال این جعل و تشریعی می باشد که خداوند قرار داده است .
عطف موجود در آیه
جمله «وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ» هم به این قبلی باز می گردد که فرمود :«وَ إِذْ جَعَلْنَا» که عطف به فعل «جَعَلْنَا» می باشد .
معنای اول کلمه «الثَّمَراتِ»
جمله بعدی که می فرماید :«وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ»۴ ،کلمه «الثَّمَراتِ» در این آیه به دو گونه استعمال شده است ، اول اینکه به میوه های مختلف و محصولات مختلفی که خوردنی و آشامیدنی می باشد ،که خداوند برای آنها قرار دهد .
معنای دوم کلمه «الثَّمَراتِ»
دوم اینکه از هر چیزی که ثمره بر آن بار میشود که فرق نمی کند ،برای آنها قرار دهد ،بنابراین کلمه «الثَّمَراتِ» یعنی حضرت ابراهیم (علیه السلام) از خداوند متعال درخواست می کند که همه ثمرات و فوائد را برای اهل مکه قرار دهد .
میوه های چهار فصل در مکه
به همین جهت بعضی گویند وقتی به مکه می روید هر میوه ای که میخواهید موجود است که در روایات هم این مطلب بیان شده که میوه های چهار فصل را در مکه یافت می کنید و این مطلب جالب را ایامی که به مکه مشرف شده ایم ،مشاهده کرده ایم که مثلا پرتقال وجود دارد در حالی که فصل تابستان است ،انار وجود دارد در حالی که فصل بهار می باشد .
درخواست حضرت ابراهیم (ع)
نکته ای جالب و ظریف که در این آیه وجود دارد این است که می فرماید :«وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّـهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ»۵ یعنی از ثمرات بهره مند کن آنهایی که به خداوند و روز قیامت ایمان دارند و «قالَ وَ مَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ» و کسانی که کفر می ورزند را به لذت ها می رسانم ، اما «قَلِیلاً» و خیلی کم سپس « ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ» در عذاب آتش قرار می گیرند و «بِئْسَ الْمَصِیرُ» کفر ورزیدن بسیار راه بدی است .
یادآوری نکات آیه
این کلماتی که بیان شده ،کلماتی بود که تحت الفظی بیان شد و آنچه در این آیه عرض شده است ، همین کلمه «اجْعَلْ» می باشد که که همان بحث جعل تشریعی را بیان می کند .
حُسْن استفاده حضرت ابراهیم(ع)
دومین نکته قابل توجه هم مکه و اهل آن است که خداوند وقتی که می فرماید :«وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً» ۶ حضرت ابراهیم (علیه السلام) هم حسن استفاده را می کنند و می فرماید خدایا مکه را هم امن قرار بده و همه مردم و اهل آن را هم که کافر نیستند را از همه ثمرات بهره مند کن ،لذا خداوند می فرماید نه تنها آنها را بهره مند می کنم بلکه آنهایی که کافر هستند را نیز به استمتاع و لذت می رسانم اما «قَلِیلاً» .
بیان مفهوم اولویت
وقتی خداوند می فرماید :«فَأُمَتِّعُهُ» این نسبت به «مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّـهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ» به طریق اولی می شود که مفهوم موافقت است در اینکه آیا می فرماید: «فَأُمَتِّعُهُ» ما بقی آنها که «مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّـهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ» هستند ،چه پاداشی دریافت می کنند ؟ که خداوند جواب حضرت ابراهیم را اینگونه بیان فرمود که واضح است از مفهوم اولویت استفاده می شود که خداوند انها را «فَأُمَتِّعُهُ کثیرا أو دائما» .
تأیید درخواست حضرت ابراهیم (ع)
خود استجابت حضرت که فرمود :«رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً» این هم مورد تایید قرار می گیرد، لذا از لحاظ شرعی هم همه مکلفین موظف هستند که به صورت محرم وارد مکه شوند .
محدوده حرم امن الهی
بنابراین هر کسی که میخواهد وارد حرم شود که مکه و پیرامون آن را مکه گویند ،یعنی نه تنها شهر مکه بلکه حتی قسمتی که پیرامون مکه قرار دارد را هم حرم گویند ،که از ورودی های مختلف مکه مشخص شده که مرز حرم چه قسمتی می باشد و هر کس قصد ورود به آن را داشت باید به صورت محرم وارد شود .
لزوم احرام هنگام ورود به مکه
محرم وارد شود یعنی با آن اعمال خاصی که برای حرم وجود دارد ،باید وارد شود ،اعم از اینکه محرم شود و بعد نیت عمره داشته باشد و محرم شود و نیت تمتع داشته باشد ،.
بیان نتیجه جعل تشریعی
بنابراین فرقی نمی کند و در هر صورت باید به صورت محرم وارد شود که این مطلب نتیجه جعل تشریعی است و ربطی به حج ندارد که در آیات مربوط به حج گفتیم و غیر ایام حج هم اگر کسی به عنوان مسافر قصد ورود به مکه را داشت ،حق ورود بدون احرام را ندارد .
وظیفه متصدیان حکومتی مکه
حتی اگر مشرک و کافر هم باشد کلا حق ورود ندارد ،پس آنهایی که از نظر حکومتی متصدی آن مکان هستند ،موظفند که مشرکین و کفار را به مکه راه ندهند ، مسلمانان و موحدین هم اگر خواستند وارد شوند باید با احرام و آداب خاص وارد شوند که این مطلب واجب و تکلیف است .
استثناء برای لزوم احرام
بعضی افراد که رفت و آمد آنها زیاد است ،با تفسیری که در احکام احرام ،حج و مکه وجود دارد ، لازم نیست که حتما و دائما به صورت محرم وارد مکه شوند ،مانند رانندگان و خدمتگزاران ؛ لکن غیر از آنها باید به صورت محرم وارد شوند .
قول مرحوم علامه و مرحوم طیب
تفسیر کلمه «الثَّمَراتِ» را اگر بخواهیم عرض کنیم ، که مراد را به دو گونه بیان کرده اند ،مرحوم علامه ، مرحوم طیب و مجمع البیان می فرمایند که هر چیزی که در داخل فواکه و میوه ها شود ،چون آنچه کلمه «فاکهه» بر آن اطلاق دارد ،میوه می باشد لذا فواکه که می فرماید یعنی همه ی میوه ها .
قول حق پیرامون کلمه «الثَّمَراتِ»
اما آنچه که می شود بر این عنوان بار کرد که با کلمه «بل» اضرابیه آن را بیان می کنند ، یعنی هر چیزی که عنوان ثمره بر آن صادق است ، لذا هر آنچه که مصداق می باشد برای ثمره ، یکی از آنها فواکه هستند که معروف می باشد ،یعنی ثمرات لکن ما بقی چیز ها که ثمره دارد هم مراد می باشند .
تفسیر «ثمرات القلوب»
مثلا در این موضع می فرماید :«ثمرات القلوب» یعنی محبت مردم که این خیلی مهم است و یکی از چیزهایی که من حیث لا یحتسب خداوند به انسان رزق می دهد محبت است که اصلا محبت و عشق زندگی را درست می کند و جالب اینجاست که دین چیزی جز محبت نیست و خیلی هم در آن تعقل ندارد که کسی در آن فکر کند چون بحث عشق و دل است .
سرچشمه دین واقعی
این نکاتی می باشد که هر کسی از نظر عرفانی باید در آن دقت داشته باشد که آنچه در دل ایجاد می شود ، اگر سرچشمه ان حب باشد دین واقعی است که در همان روایت هم فرمودند :« دین نیست مگر حب »
مصداق کلمه «الثَّمَراتِ»
پس مصداق فواکه بودن مسلم است برای این ثمرات که یکی دیگر از مصادیق آن همین «ثمرات القلوب» است که عرض کردیم و شاهد بر این معنا هم کلامی می باشد از حضرت باقر آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین) که مجمع البحرین آن را بیان کرده و همچنین رای مرحوم طبرسی هم همین است ، لذا این روایت را ایشان بیان فرموده است .
ثمرات در کلام امام باقر (ع)
حضرت باقر (علیه السلام) می فرماید :« إنّ الثّمرات تحمل علیهم من الاقتطار» یعنی به درستی که کلمه «الثّمرات» حمل می شود بر آن ثمراتی که از همه نقاط می باشد ، «و قد استجاب اللّه له» و این را حضرت حق هم در برابر دعای حضرت ابراهیم اجابت فرموده است ، «حتّى لا توجد فی بلاد الشّرق و الغرب ثمره لا توجد فیها» که اگر حتی شرق و غرب عالم را بگردید و هر میوه ای که یافت کنید در مکه هم وجود دارد .
حکایت آقای حاج بابایی
نکته ای جالب پیرامون کشاورزی ایران بگویم که یک فردی وجود دارد به نام آقای حاج بابایی که اهل موسی آباد شهرضا است ،ایشان سال حدود ۱۳۶۶ به مکه رفته بودند و میوه های آنجا را دیده بودند که همگی گلخانه ای هستند ،ایشان می گوید مثلا خیار ها همگی یک اندازه و یک شکل و از میوه فروش مکه پرسیدم که این ها از کجا آمده اند ؟ گفت از فلان جا خریدیم که منبع آن را پیدا کردیم که آنها هم گفتند از ترکیه وارد می شود ولی در مکه هم کاشته می شود .
کاشت چهار فصل میوه ها
ایشان به ترکیه سفر می کند و بعد هم گلخانه های صنعتی را ایشان به ایران وارد می کند ،میخواهم این مطلب را بیان کنم که آن چیزی که شاهد ما می باشد مکه و مدینه این را به دست می آورند ،البته ایشان می گفت که در خود مکه کاشته می شود و الان پسر خواهر ایشان اگر نگوییم در خاورمیانه و آسیا، بلکه بزرگترین گلخانه دار دنیا است .
تأسیس گلخانه های بزرگ
ایشان بزرگترین گلخانه ها در ایران ساخته با تاسیسات عالی که یک شرکت در قلعه شور دارد که با زمین های شور ایشان گلخانه ای عالی ساخته است که وقتی وارد آن می شود مانند بهشت می باشد و هلندی ها که خودشان منشأ بحث تأسیس گلخانه های کشاورزی هستند آمده و گفته اند ایشان در دنیا نمونه هستند .
چگونگی شهر گلخانه ای
جالب این است که در شرکت ایشان همه چیز یافت می شود ، اصلا یک شهر گلخانه ای می باشد که به هر کدام از آنها وارد شوید ،مثلا دکتر و پرستار دارند و کمبودی نیست .
وجود همه ثمرات در مکه
میخواهم این مطلب را عرض کنم که شروع این بحث در ایران از مکه شروع می شود ،یعنی اینکه می فرمایند میوه های همه اقطار عالم را در آن جمع کنند ،طبق روایت هیچ ثمره ای نیست که در مکه وجود نداشته باشد بلکه همه ثمرات در آن قرار گرفته است ، و در ادامه می فرماید :«حتی انه توجد فیها فی یوم واحد فواکه ربیعیه و صیفیه و خریفیه و شتاییه» یعنی بهاری،تابستانی ،پاییزی و زمستانی ؛ یعنی هر روزی که به مکه بروید همه میوه ها را در مکه می توانید پیدا کنید .
وجود آرامش و سکونت در مکه
جدای از اینکه ثمرات دیگری هم وجود دارد ،اصلا در سفر هایی که به مکه می روید آرامش خاصی وجود دارد ، اعم از حج تمتع و عمره و خصوصا در حج های عمره که انسان می رود آرامش و سکونت خاصی بر انسان حاکم می باشد.
وجود ثمره آرامش در نجف
کنار خانه خدا که می رود ، در یک آرامش و آسایش کامل قرار می گیرد که شبیه آن را انسان در نجف می تواند درک کند لذا وقتی انسان در حرم امیرالمومنین (علیه السلام) می رود ،سکونتی در دل او ایجاد می شود که همگی ثمراتی می باشد که حضرت ابراهیم از خداوند خواست و مورد اجابت او قرار گرفت .
عمومیت ثمرات برای اهل مکه
می فرمایند دعایی که حضرت ابراهیم به آن اختصاصی به «مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّـهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ»۷یعنی بعضی از آن مردم و اهل مکه ای که ایمان آوردند و ایمان به خداوند و قیامت دارند ،این اختصاص را فرمودند ، اما خداوند تبارک و تعالی اهل این بلد را شامل مومن و کافر می داند و ثمرات را برای هر دو خواستند ،الا اینکه نسبت به غیر مومنین فرمودند: «قَلِیلاً» موقت و خیلی کم است .
قلیل بودن امکانات دنیوی
نکته جالی است که بعضا فکر می کنند در این دنیا انسان های ذی صلاحی نیستند اما از نظر ظاهری ، امکانات و تمول مالی می بینیم که خیلی بالا هستند ،در حالی که این موارد خیلی قلیل و کم می باشد ،لذا اگر شما حساب کنید در برابر قیامت مانند ذره ای می باشد در برابر عالم .
تفسیر کلمه «قَلِیلاً»
به قول روایتی که تعبیر می کند و می فرماید :« وجود این دنیا مانند ذره ای می باشد از ذراتی که در گرد و غبار یک سواری در بیابان به آسمان بلند می شود ،در برابر تمام این عالم نسبت به آخرت » لذا اینکه «قَلِیلاً» فرموده اند ،این نکته ،نکته ظریفی می باشد که شما میبینید شخصی مثلا پنجاه سال عمر کرده و از ثمرات مکه و شهر امن خداوند بهره مند شده فکر نکنید که بسیار است .
عدم تزلزل اعتقادات
حتی این مطلب منشأ می شود بر اینکه ما هم در اعتقادات خود متزلزل شویم که البته اگر کسی اعتقادات خود را درست کرده باشد با این موارد متزلزل نمی شود بلکه محکم تر می شود .
شیوه رفتاری حضرت ایوب
لذا حضرت ایوب که چه امراضی برای او ایجاد شد و چه امتحانات سختی طرح شد ،اما یک بار و لحظه ای هم زبان به ناشکری و ناسپاسی حق باز نفرمود ،بلکه بالعکس هیچ وقت از زبان شکر کوتاهی نکرد .
بهره مندی دائمی مومنین
لذا خداوند می فرماید این تخصیصی که شما خواستید را ما به همه اهل مکه می دهیم ،اما کسانی که «مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّـهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ» در جایی که تا ابد الدهر آنها بهره مند هستند ، اما کسانی که «مَنْ کَفَرَ» فقط در این دنیا بهره مند هستند ، لکن بد جایگاهی را برای خود فرض کرده اند .
تفسیر کلمه «أَضْطَرُّهُ»
جمله :«ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ» ۸ یعنی اینکه آنها را در عذاب به قهر و غلبه می گیریم ، این کلمه «أَضْطَرُّهُ» و اضطرار یعنی اینکه آنها را قهرا و با زور به آتش عذاب می کشانیم در تعبیر آن هم مرحوم طیب می فرماید :« آنها را از روی قهر و غلبه میگیریم و به آتش می کشانیم و در چنگال عذاب گرفتار می کنیم » .
ذکر مفاد اضطرار
این چند کلمه نکات خیلی دقیقی است که کلمه «أَضْطَرُّهُ» که فرموده است به همین جهت است که مفاد اضطرار این موارد می باشد که این آتش و عذاب اینگونه را می فرماید:«وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ» یعنی این آتش جایگاه خیلی بدی است برای آنهایی که کفر می ورزند .
عاقبت کفر و کفران
نسبت به آیات دیگر هم وجود دارد که کسی اگر کفر بورزد در کفران او فرمود :« إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ»۹ و در کفر به معنای لغوی« بِاللَّـهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ» را خدا به داد انها برسد .
منابع
۱_سوره بقره آیه ۱۲۶
۲_سوره بقره آیه ۱۲۵
۳_سوره بقره آیه ۱۲۶
۴_ سوره بقره آیه ۱۲۶
۵_سوره بقره آیه ۱۲۶
۶_ سوره بقره آیه ۱۲۵
۷_ سوره بقره آیه ۱۲۶
۸_ سوره بقره آیه ۱۲۶
۹_ سوره ابراهیم آیه ۷
