«264» یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏ کَالَّذِی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ‏

اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! بخشش‏هاى خود را با منّت وآزار باطل نسازید، همانند کسى که مال خود را براى خودنمایى به مردم، انفاق مى‏کند و ایمان به خدا و روز رستاخیز ندارد. پس مثال او همچون مَثل قطعه سنگ صافى است که بر روى آن (قشر نازکى از) خاک باشد (و بذرهایى در آن افشانده شود) پس رگبارى به آن رسد (و همه خاک‏ها و بذرها را بشوید) و آن سنگ را صاف (و خالى از خاک و بذر) رها کند! (ریاکاران نیز) از دستاوردشان، هیچ بهره‏اى نمى‏برند وخداوند گروه کافران را هدایت نمى‏کند.

نکته ‏ها :

1) تشبیه نمایانگر باطن

این آیه نیز تشبیهى را با خود دارد  و نمایانگر باطن اشخاصى است که به قصد ریا و تظاهر انفاق مى ‏کنند.

3) ظاهر عمل ریاکاران

ظاهر عمل اینان مانند خاک، نرم

4) باطن عمل ریاکاران

ولى باطن آن مانند سنگ، سفت است که قابلیّت نفوذ ندارد.

5) بی بهره بودن 

به خاطر سفتى و سختى دلهاى سنگشان، از انفاق خود بهره‏ اى نمى‏ برند.

پیام‏ها :

1) بُطلان صدقات با منّت و آزار

  منّت گذارى و آزار فقیر، پاداش انفاق و صدقات را از بین مى‏ برد.  «لا تُبْطِلُوا»

2) علامت بی ایمانی 

ریا ، نشانه عدم ایمان واقعى به پروردگار و قیامت است. «یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ»

3) قصد انفاق کننده

  انفاق مهم است ، منتها انگیزه و روحیّه‏ ى انفاق کننده بسیار مهمتر  است. «رِئاءَ النَّاسِ»

4) تباهی اعمال ریا کار

  اعمال شخص منّت گذار، ریاکار و کافر، تباه است. کلمه‏ ى‏ «فَمَثَلُهُ» قابل تطبیق با هر سه گروه است.

5) رسوایی ریا کننده

  ریاکار، عاقبت رسوا مى ‏شود و حوادث، کاشف حقایق است. «فَتَرَکَهُ صَلْداً»

6)  محرومیت از دو پاداش

  ریاکار نه تنها از پاداش آخرت محروم است ، بلکه رشد روحى را نیز کسب نکرده است. «لا یَقْدِرُونَ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ»

7) ریا کار در مدار کفر

  منّت‏ گذار و ریاکار، در مدار کفر و مورد تهدید است. «لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ»

تفسیر نور، ج‏1، ص: 421

قرآن کریم در آیه‏ ى دویست و شصت و چهارم سوره‏ ى بقره مثالى جالب براى بخشش‏ هاى ریاکاران بیان مى ‏کند و با اشاره به بطلان صدقه‏ هاى آنان مى ‏فرماید:

264. یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏ کَالَّذِی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ‏

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! بخشش‏هاى خالصانه خود را با منّت و آزار، باطل نسازید؛ همانند کسى که ثروتش را براى نمایاندن به مردم، هزینه مى‏کند؛ و به خدا و روز بازپسین، ایمان نمى‏آورد؛ بنابراین، مثالِ او همانند مثال سنگ صافى است که بر آن، خاکى (نشسته) باشد؛ و رگبارى به آن زند، و آن [سنگ‏] را سخت و صاف بر جاى نهد. [آنان‏] قادر بر هیچ چیزى از آنچه که بدست آورده‏اند، نیستند. (و بهره‏اى نمى‏برند.) و خدا گروه کافران را راهنمایى نمى‏کند.

نکته ‏ها و اشاره ‏ها:

1) مثال ، یکى از روش‏ هاى تربیتى

یکى از روش‏ هاى تربیتى، استفاده از مثال است. در این آیه براى نشان دادن حال کسانى که با ریاکارى و آزار رسانى و منت ‏گذارى انفاق مى‏ کنند، مثالى جالب زده شده است.

مى ‏فرماید: «قطعه سنگ محکمى را در نظر بگیرید که قشر نازکى از خاک روى آن را پوشانده باشد و بذر هاى مستعدى در این خاک افشانده شوند و در معرض هواى آزاد و تابش آفتاب قرار گیرند و آن‏گاه باران پربرکت و درشتى بر آن ببارد. مسلم است که این باران آن قشر نازک خاک را همراه بذرها مى‏ شوید و پراکنده مى‏ سازد و سنگ سخت نفوذناپذیر که هیچ گیاهى در آن نمى‏روید، با قیافه‏ ى خشونت بار خود آشکار مى‏ گردد؛ و این به خاطر بدى آب و هوا و بذرها نبوده بلکه محل نامناسب بوده است.

قرآن اعمال ریاکارانه و انفاق‏ هاى آمیخته با منّت و آزار را که از دل‏هاى سخت سرچشمه مى‏ گیرد به قشرى خاک تشبیه مى‏کند که روى سنگ سختى را پوشانده است و هیچ‏گونه بهره ‏اى از آن نمى ‏توان برد، بلکه زحمات باغبان و برزگر را بر باد مى‏ دهد.

2)  باطنی سنگ گونه و ظاهری نرم

تشبیه اعمال ریاکارانه به «قطعه سنگى که قشر نازکى از خاک روى آن را پوشانده است»، بسیار گویاست؛ چرا که ریاکاران، باطن خشن و بى‏ثمر خود را با چهره‏اى از خیرخواهى و نیکوکارى مى‏پوشانند و اعمال پوچ و بى‏ریشه انجام مى‏دهند، امّا حوادث زندگى به سرعت این پرده را کنار مى‏زند و باطن آنها را آشکار مى‏سازد.

«

3) «لا تُبْطِلُوا» مساله احباط

 از جمله‏ ى «انفاق‏هاى خود را با منّت و آزار باطل نکنید.»، استفاده مى‏ شود که پاره ‏اى از اعمال بد، ممکن است نتایج اعمال نیک را از بین ببرد و این همان مسأله ‏ى «احباط» یا نابودى اعمال نیک است.^[1]

نکویى گر کنى منّت مَنه زان‏

که باطل شد زمنّت جود و احسان

4)  قصد انفاق مهمتر از اصل آن

آنچه از انفاق کردن مهم‏تر است روحیه ، عقیده و قصد انفاق کننده است. از این رو انفاق مردم‏ آزاران، منّت ‏گذاران و کافران ریاکار، نه تنها پاداش اخروى ندارد و مورد قبول حق واقع نمى‏ شود، بلکه در دنیا نیز ثمرى نخواهد داشت. و به زودى موجب رسوایى انفاق کننده مى ‏شود.

5. چند چیز موجب بطلان بخشش‏ها و کارهاى نیک مى‏شود و ترک آنها از شرایط قبولى نیکوکارى است:

الف) منت‏گذاردن بر کسى که به او چیزى بخشیده شده است.

ب) آزار رسانى به کسى که به او چیزى بخشیده شده است.

ج) ریاکارى و کفر به مبدأ و معاد.

6. عمل خود را از شر شیطان و نفس حفظ کنید.

انسان تا آخر عمرش هیچ‏گاه از شرّ شیطان و نفس مأمون نیست. گمان نکند که عملى را که به جا آورده براى خدا و رضاى مخلوق را در آن داخل نکرد، دیگر از شرّ نفس خبیث در آن محفوظ ماند. اگر مواظبت و مراقبت از آن ننماید، ممکن است نفس او را وادار کند به اظهار آن و گاه شود که اظهار آن را به کنایه و اشاره نماید … انسان باید مثل طبیب و پرستارى مهربان از حال خود مواظبت نماید.^[2]

آموزه‏ ها و پیام‏ها:

1. ایمان، اخلاص و ترک منت‏گذارى و آزاررسانى از شرایط پذیرش نیکوکارى در درگاه الهى است.
2. براى بیان مطالب تربیتى از مثال‏هاى جالب استفاده کنید.
3. کفر مانع هدایت انسان وپذیرش نیکوکارى اوست.
4. اگر مى‏خواهید از بخشش‏هاى خود بهره ببرید، منت‏گذارى، آزاررسانى، ریاکارى و کفر را ترک کنید.

تفسیر قرآن مهر، ج‏2، ص: 299

[1] . در این مورد ذیل آیه‏ ى 217 سوره ‏ى بقره مطالبى بیان شد

[2] . امام خمینى، چهل حدیث، ص 283

Views: 27