اعجاز بلاغی آیه ششم سوره حمد

« بلاغت »

در تعبير «الصراط المستقیم» استعارة تصريحه بکار رفته است، چون کلمه صراط در اصل (سراط) بوده و از (شرط الطعام) گرفته شده است یعنی: غذا را بلعیدم، صاحب (صفوة التفاسير) می افزاید: در عبارت و الصراط المستقيم، تصریح بعد از ابهام وجود دارد و می گوید: بعدا آن را به عبارت صراط الذين أنعمت عليهم تفسیر کرده است.

تشبیه (دین) به (صراط مستقیم بر این دلیل بوده که تعالیم دینی چنان جاذبه دارد که مانند: (صراط) رهروان را به سوی خود جلب و جذب می نماید و آنها را به راه می اندازد و پیش می برد، علاوه بر آن، کلمه مستقیم) به عنوان صفت (صراط) نشان می دهد که: (دین) نزدیکترین راه حرکت به طرف کمال است، و نیز رسیدن به حضرت أحديت مستلزم حرکت و طی مسافت به سوی او می باشد و برای رسیدن به این آرمان مراحل و منازلی را باید طی نمود.

۱- جامع البيان في تفسير القرآن ج ۱ ص ۵۵ .

البلاغة

1)  «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»

• و المستقیم المستوی و المراد به طریق الحق و هی الملة الحنیفیة السمحة المتوسطة بین الإفراط و التفریط. فقد شبه الدین الحق بالصراط المستقیم، و وجه الشبه بینهما أن اللّه سبحانه و إن کان متعالیا عن الأمکنة لکن العبد الطالب الوصول لا بد له من قطع المسافات، لیکرم الوصول و الموافاة و هذا من قبیل الاستعارة التصریحیة.

2)  لقد کرّر سبحانه و تعالى

• ذکر «الصراط» لأنه المکان المهیّأ للسلوک، فذکر فی الأول المکان دون السّالک فأعاده مع ذکره بقوله‏ «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» المصرح فیه ما یخرج الیهود و هم المغضوب علیهم و النصارى و هم الضالون.