اعجاز بلاغی آیه پنجم سوره حمد إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعين « بلاغت » در این آیه از فنون بلاغت، فن التفات بکار رفته است، تغییر سیاق کلام از غائب به مخاطب در واياك نعبده پس از آنکه فرمود: والحمد لله رب العالمينه را در معانی و بیان، فن التفات می گویند، همان طوری که […]
اعجاز بلاغی آیه پنجم سوره حمد
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعين
« بلاغت »
در این آیه از فنون بلاغت، فن التفات بکار رفته است، تغییر سیاق کلام از غائب به مخاطب در واياك نعبده پس از آنکه فرمود: والحمد لله رب العالمينه را در معانی و بیان، فن التفات می گویند، همان طوری که مشروحة در بحث اصطلاحات أدبی بیان گردیده است و اگر گفتار بر روال اصلی بود و می فرمود: (إياه نعبد …) و آوردن مفعول به، قبل از فعل، حصر و قصر را می رساند، یعنی: جز تو معبودی را نمی پرستیم، همان طوری که در عبارت (و إيای فارهبون) آمده است، لازم به یادآوری است که: التفات از غیبت به خطاب در آیه مورد بحث ما صرفا یک تفنن أدبی نیست، تا زمام آن به دست متکلم باشد و به اختیار خود، خدا را غایب و حاضر فرض نماید، بلکه زمام کار به دست مخاطب می باشد، و نیز سر إفراد ضمیر در ایاک بر اساس توحید و نفی شریک در خداوند سبحان است.
اعجاز بلاغی آیه پنجم سوره حمد
البلاغة
1) کرّر اللّه سبحانه و تعالى
«إیّاک» لأنه لو حذفه فی الثانی لفاتت فائدة التقدیم و هی قطع الاشتراک بین العاملین إذ لو قال: «إِیَّاکَ نَعْبُدُ و نستعین» لم یظهر أن التقدیر إیّاک نعبد و إیّاک نستعین أو إیّاک نعبد و نستعینک، و إنه لم یقل
نستعینک مع أنه مفید لقطع الاشتراک بین العاملین و ذلک لکی یفید الحصر بین العاملین.
و قدم العبادة على الاستعانة مع أن الاستعانة مقدمة، لأن العبد یستعین اللّه على العبادة لیعینه علیها، و ذلک لأن الواو لا تقتضی الترتیب، و الاستعانة هی ثمرة العبادة، و لأن تقدیم الوسیلة قبل طلب الحاجة لیستوجبوا الاجابة إلیها.
2) الالتفات
فی هذه الآیة الکریمة التفات من الغیبة الى الخطاب و تلوین للنظم من باب الى باب جار على نهج البلاغة فی افتنان الکلام و مسلک البراعة حسبما یقتضی المقام. لما أن التنقل من أسلوب الى أسلوب أدخل فی استجلاب النفوس و استمالة القلوب یقع من کل واحد من التکلم و الخطاب و الغیبة الى کل واحد من الآخرین. کما فی قوله تعالى «اللَّهُ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً».
2) و إیثار صیغة المتکلم مع الغیر
فی الفعلین للإیذان بقصور نفسه و عدم لیاقته بالوقوف فی مواقف الکبریاء منفردا و عرض العبادة و استدعاء المعونة و الهدایة مستقلا و أن ذلک إنما یتصور من عصابة هو من جملتهم و جماعة هو من زمرتهم کما هو دیدن الملوک، أو للإشعار باشتراک سائر الموحدین له فی الحال العارضة له بناء على تعاضد الأدلة الملجئة الى ذلک.
