اعجاز بلاغی آیه پنجم سوره حمد إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعین « بلاغت » در این آیه از فنون بلاغت، فن التفات بکار رفته است، تغییر سیاق کلام از غائب به مخاطب در وایاک نعبده پس از آنکه فرمود: والحمد لله رب العالمینه را در معانی و بیان، فن التفات می گویند، همان طوری که […]
اعجاز بلاغی آیه پنجم سوره حمد
إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعین
« بلاغت »
در این آیه از فنون بلاغت، فن التفات بکار رفته است، تغییر سیاق کلام از غائب به مخاطب در وایاک نعبده پس از آنکه فرمود: والحمد لله رب العالمینه را در معانی و بیان، فن التفات می گویند، همان طوری که مشروحه در بحث اصطلاحات أدبی بیان گردیده است و اگر گفتار بر روال اصلی بود و می فرمود: (إیاه نعبد …) و آوردن مفعول به، قبل از فعل، حصر و قصر را می رساند، یعنی: جز تو معبودی را نمی پرستیم، همان طوری که در عبارت (و إیای فارهبون) آمده است، لازم به یادآوری است که: التفات از غیبت به خطاب در آیه مورد بحث ما صرفا یک تفنن أدبی نیست، تا زمام آن به دست متکلم باشد و به اختیار خود، خدا را غایب و حاضر فرض نماید، بلکه زمام کار به دست مخاطب می باشد، و نیز سر إفراد ضمیر در ایاک بر اساس توحید و نفی شریک در خداوند سبحان است.
اعجاز بلاغی آیه پنجم سوره حمد
البلاغه
1) کرّر اللّه سبحانه و تعالى
«إیّاک» لأنه لو حذفه فی الثانی لفاتت فائده التقدیم و هی قطع الاشتراک بین العاملین إذ لو قال: «إِیَّاکَ نَعْبُدُ و نستعین» لم یظهر أن التقدیر إیّاک نعبد و إیّاک نستعین أو إیّاک نعبد و نستعینک، و إنه لم یقل
نستعینک مع أنه مفید لقطع الاشتراک بین العاملین و ذلک لکی یفید الحصر بین العاملین.
و قدم العباده على الاستعانه مع أن الاستعانه مقدمه، لأن العبد یستعین اللّه على العباده لیعینه علیها، و ذلک لأن الواو لا تقتضی الترتیب، و الاستعانه هی ثمره العباده، و لأن تقدیم الوسیله قبل طلب الحاجه لیستوجبوا الاجابه إلیها.
2) الالتفات
فی هذه الآیه الکریمه التفات من الغیبه الى الخطاب و تلوین للنظم من باب الى باب جار على نهج البلاغه فی افتنان الکلام و مسلک البراعه حسبما یقتضی المقام. لما أن التنقل من أسلوب الى أسلوب أدخل فی استجلاب النفوس و استماله القلوب یقع من کل واحد من التکلم و الخطاب و الغیبه الى کل واحد من الآخرین. کما فی قوله تعالى «اللَّهُ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً».
2) و إیثار صیغه المتکلم مع الغیر
فی الفعلین للإیذان بقصور نفسه و عدم لیاقته بالوقوف فی مواقف الکبریاء منفردا و عرض العباده و استدعاء المعونه و الهدایه مستقلا و أن ذلک إنما یتصور من عصابه هو من جملتهم و جماعه هو من زمرتهم کما هو دیدن الملوک، أو للإشعار باشتراک سائر الموحدین له فی الحال العارضه له بناء على تعاضد الأدله الملجئه الى ذلک.
