اعجاز بلاغی آیه دوم سوره حمد

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

ستایش خدایى را که پروردگار جهانیان

« بــلاغت »

جمله خبریه به داعی انشاء

علیرغم اینکه جمله :  «الحمد لله» جمله خبریه بوده، لكن برای انشاء حمد استعمال شده است چون گوینده ، به این لفظ حمد می کند و خبر از «حمد» کسی نمی دهد بنابراین نباید گفت: آیه دلالت می کند که هر حمدی از هر کس نسبت به بزرگتر از خود صادر شود در حقیقت حمد خدا است بنابر این انشاست، نه إخبار و فایده و ثمرۂ جمله اسمیه، استمرار و ثبات و دوام و همیشگی حمد می باشد و جهت اقتضای مقام ، حمد را بر لفظ جلاله مقدم داشته است.

۲ – تفسير الكشاف ج۱ ص ۲۷

البلاغة

1) انشاء حمد

 إن جملة الْحَمْدُ لِلَّهِ خبر، لکنها استعملت لإنشاء الحمد و فائدة الجملة الاسمیة دیمومة الحمد و استمراره و ثباته. و فی قوله «للّه» فن الاختصاص للدلالة على أن جمیع المحامد مختصة به سبحانه و تعالى.

2) ارتباط حمد و درجات کمال

 لما افتتح سبحانه و تعالى کتابه بالبسملة و هی نوع من الحمد ناسب أن یردفها بالحمد الکلی الجامع لجمیع أفراده البالغ أقصى درجات الکمال.

3) استحقاق ، غایت اصلی حمد

 أما حمد اللّه تعالى نفسه فإنه إخبار باستحقاق الحمد و أمر به أو أنه مقول على ألسنة العباد، أو مجاز عن إظهار الصفات الکمالیة الذی هو الغایة القصوى من الحمد.

نکته :

و قد قدم الحمد على الاسم الجلیل لاقتضاء المقام فرید اهتمام به، و إن کان ذکر اللّه تعالى أهم فی نفسه و الأهمیة تقتضی التقدیم.