و از روزى پروا کنید که نه کسى از کسى عذابى را دفع مىکند، و نه از کسى شفاعتى مىپذیرند، و نه از کسى [در برابر گناهانش] فدیه و عوضى مىگیرند، و نه [براى رهایى از آتش دوزخ] یارى مىشوند. (۴۸)
به دنبال آیه چهل و هفتم از سوره مبارکه بقره که خداوند متعال فرمودند: «یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ»، در واقع هشدارهایی است که خداوند به بنیاسرائیل گوشزد مینماید و یادآوری میکند و هشدارها تا آیه شصت و یکم ادامه دارد.
در اینجا مطالبی را عرض میکنیم که بتوانیم نکات مهم آیات را بیان نماییم.
لزوم همراهی تقوا در یادآوری گذشته
تا اینجا رسیدیم که فرمود: «وَ اتَّقُوا یَوْماً لاَ تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً»[۲]
یعنی این یادآوری که شما دارید باید همراه باتقوا و خدانگهداری باشید نه اینکه هرگونه که دلخواهتان است و هر کار که باب میلتان است انجام دهید.
تنهائی انسان در قیامت
«. .لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعَهٌ وَ لا یُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ یُنْصَرُون»[۳]
آیه میفرماید هیچکس بهجای دیگر مجازات نمیشود و شفاعت هیچکس برای هیچکس مقبول واقع نمیشود و آن روز، روز معامله نیست و کسی به کمک شما نخواهد آمد. به شفاعت بت ها دلخوش نکنید.
خصوصیات روز قیامت
۱) لاَ تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً و از روزى پروا کنید که نه کسى از کسى عذابى را دفع مىکند،
۲) لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعَهٌ نه از کسى شفاعتى مى پذیرند،
۳) لا یُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ روز معامله هم نیست و نه از کسى [در برابر گناهانش] فدیه و عوضى مى گیرند،
۴) لا هُمْ یُنْصَرُون نه [براى رهایى از آتش دوزخ] یارى مى شوند.
نعمت آزادی (نجات بنیاسرائیل از بدترین شکنجهها)
«وَ إِذْ نَجَّیْناکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فِی ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ»[۴]به یاد بیاورید روزی که شما را از آل فرعون نجات دادیم درحالیکه آنها شما را سخت شکنجه میکردند. پسران شما را میکشتند و سر میبریدند. اینگونه شکنجهها بسیار مشکل است. در آیه میفرماید «سوء العذاب» یعنی بدترین شکنجهها. اینها بهراحتی در پیش چشم پدر و مادر، سر از بدن بچه او جدا میکردند.
این امتحان بسیار سختی برای شما بود. پس به یاد بیاورید که ما شما را نجات دادیم. ما برای نجات شما دریا را شکافتیم و برای شما راه عبور قرار دادیم و شما را نجات داده و فرعونیان را غرق کردیم و شما با بهت و حیرت نگاه میکردید.
معنای «ینظرون» در آیه
در اینجا «ینظرون» از ماده «نظر» به معنای نگاه عمیق و بادقت و مطالعه است.
به یاد بیاورید زمانی را که ما با موسی قراری داشتیم که چهل شب در آن مکان باشد.
حضرت موسی مأمور بود که باخدا مناجات کند راه حلی دریافت کند و شما از نبود موسی سوءاستفاده و به خود ظلم کردید و گوسالهای را برای پرستش انتخاب کردید و ظلم در شما نهادینه شد.
معنای ظلم در آیه
«ظلم» در اینجا به معنای ظلم به خدا است. بنیاسرائیل در برابر معبود ظلم فاحشی داشتند که از بندگی خدا خارج شدند.
به یاد آورید زمانی که موسی به قومش فرمود: شما با گوسالهپرستی به خود ظلم کردید پس بیایید و توبه کنید و بهسوی پروردگارتان بازگردید. شما با این کار و جهالتی که به خرج دادید تیغ بر یکدیگر کشیدید. بیایید و خودتان را بکشید که این خودکشی برایتان بهتر است.
گناه عظیم و توبه بىسابقه
وبا این حال و با این خطای بزرگ (گوسالهپرستی)، در نهایت خداوند توبه شما را پذیرفت.
پندگیری از داستانهای قرآنی
واقعاً این قصههایی که برای بنیاسرائیل ذکر شده و خداوند در اینجا آنها را ذکر کرده برای همه ما درس است. درست است قبل از انقلاب مشکلات کمتر بود ولی باید به یاد بیاوریم که آمریکائیهایی با قانون کاپیتولاسیون نوامیس شیعه را جسارت میکردند.
در آن زمان در همین شهر اصفهان، فساد علنی بود. در تمام خیابانهای مهم اصفهان علناً مشروب خواری میشد. مدام نگوییم انقلاب برای ما چه کرد. گاهی به خودمان بگوییم ما برای انقلاب چه کردیم. دشمن هر کاری بتواند علیه ما انجام میدهد الّا اینکه دستبهسینه بگوییم هر چه شما دستور میدهید سمعاً و طاعتاً.
چنانچه با قذافی اینچنین کردند و او هم احمقانه پذیرفت و هم خودش و هم کشورش به نابودی کشیده شدند. ما هم اگر اصولمان را زیر پا بگذاریم نتیجهای جز نابودی برای ما ندارد. شکی نیست تا زمانی که ما قدرت داشته باشیم دشمن هیچ غلطی نمیتواند بکند.
مقداری از مشکلات به دست خودمان حل میشود هرچند مسئولین و دشمنیهای دشمن نقش مهمی در این مشکلات دارد. ما وظیفه داریم مردم را از این مسائل آگاه کنیم که دشمن در ظاهر دست دوستی ندهد ولی از پشت خنجر زند. دشمنی که بزرگترین قدرت نفتی دنیا را (عربستان) را زیر سلطه خود قرار داده و ثروت آنها را به تاراج میبرد.
اینکه خداوند داستان بنی اسرائیلی که دیگر اثری از آثارشان نیست را برای ما نقل میکند، برای درس گرفتن ماست. برای اینکه عبرت بگیریم و گذشته خود و دیگران را یاد کرده و از این درس بگیریم و نگذاریم دشمن بر ما مسلط شود که اگر کوتاه بیاییم دشمن چیزی برای ما باقی نمیگذارد و همه ما در قبال این تفکر مسئولیم. این هشدارها برای همه ما هم هست.
با همه مشکلاتی که در کشور داریم ولی در دنیا قابلهای هستیم که دشمن از کشور ما هراس دارد. مواظب باشیم بهجای خدا به دنبال ناخدا نرویم که همان عاقبت بنیاسرائیل در انتظار ماست.
به یادآورید زمانی که به موسی گفتند: تا خدا را نبینیم او را پرستش نمیکنیم که ناگهان صاعقهای آمد و همه آنها به حالت موت در آمدند سپس ما شما را برانگیختیم تا شما نعمتهای خدا را شکرگزار باشد.
ما برای شما سایهبان ساختیم و مرغ و بریان برای شما آوردیم و امر به استفاده نمودیم. حتی یک ذره به شما ظلم نکردیم و حالآنکه شما خودتان به خودتان ظلم کردید.
اینها نکاتی است که در هشدار بنیاسرائیل بیان شده است و تا چهار آیه بعدی نیز هم ادامه دارد.
انشاءالله در جلسات بعد به نکات تفسیری آیه ۴۸ میپردازیم.
