از صبر و نماز یارى بخواهید، و یقیناً این کار جز بر فروتنان، گران و دشوار است. (۴۵) آنان که یقین دارند [در نهایت] دیدار کننده پروردگارشان خواهند بود، و قطعاً به سوى او بازمىگردند. (۴۶) اى بنىاسرائیل! نعمت هاى مرا که به شما عطا کردم و اینکه شما را بر جهانیانِ [زمانِ خودتان] برترى دادم، یاد کنید، (۴۷)
از صبر و نماز یارى بخواهید، و یقیناً این کار جز بر فروتنان، گران و دشوار است. (۴۵) آنان که یقین دارند [در نهایت] دیدار کننده پروردگارشان خواهند بود، و قطعاً به سوى او بازمىگردند. (۴۶) اى بنىاسرائیل! نعمت هاى مرا که به شما عطا کردم و اینکه شما را بر جهانیانِ [زمانِ خودتان] برترى دادم، یاد کنید، (۴۷)
در ذیل آیه چهل و هشتم سوره بقره پیرامون مسئله شفاعت بحث داشتیم ،سه مطلب را امروز بیان می کنیم از بیان مرحوم علامه طباطبایی البته به صورت خلاصه و چکیده .
شفاعت در محاوره
در بین محاورات و عرف انسان ها شفاعت وجود دارد یعنی اگر کسی دقت کند در این دنیا اگر مولایی و بزرگی بر آنچه که حاکمیت دارد ، بعضی اشخاص هستند که به او مقرب و نزدیک می باشند و می توانند برای بعض دیگر میانجیگری کنند که این موضوع عرفی می باشد و موضوعی نیست که کسی آن را قبول نکند یعنی عرفیات بر این اقتضا دارد که چون مولا به شخصی محبت و علاقه دارد حرف او را بپذیرد و از جرم کسی کوتاه بیاید یا مقامی را به او بدهد لذا یک زمانی کسی خطایی انجام می دهد و او شفاعت را می کنند تا از جرم او کاسته یا نادیده شود یا اینکه شفاعت او را می کنند تا به مقام و منزلتی برسد و کسی که قدرت و مقام دارد آن فرد را به جایگاهی برساند پس کسی میتواند بین شخص و مقام بزرگ میانجیگری را انجام دهد و شفیع شود و همه ی اقسام شفاعت را همه ی ما در دنیا حس کرده ایم.
مثال های عرفی
مانند اینکه شخصی وارد مدرسه میشود برای ثبت نام ،شما که طلبه این مدرسه هستید نزد مدیر مدرسه وساطت می کنید و تایید و تمجیدی از شخص می کنید و آن مدیر را قانع می کنید که این فرد را به عنوان یک طلبه در این مدرسه بپذیرد یا اینکه در راستای حکومت مثلا در شهرداری بنده کاری دارم و کسی را نمیشناسم ،کار من هم طوری است که باید شخصی میانجی‌گر و شفیع شود تا طرف مقابل اهمیتی بدهد و کار من را حل کند شما که شناخت دارید آمده و وساطت را انجام می دهید و میانجی‌گر می شوید بنابراین ،این مسئله را عرف پذیرفته و مسلم می باشد و قابل قبول است ولی ممکن است کسی در این راستا خلاف این مطلب عمل کند یعنی چون که نزد حاکم و مولا قربی دارد حرف او اثری دارد ممکن است که ظلمی به شخص بکند یعنی میانجی گری بر خوبی نکند برای اینکه او را خراب کند .
شفاعت در عالم تکوین
در اینکه آیا شفاعت در عالم تکوین و تشریع مورد نظر حق تعالی بوده از مسلمات می باشد یعنی خداوند متعال شفاعت را هم در عالم تکوین و هم در عالم تشریع آورده است و وقتی بررسی کنیم می‌بینیم که در قرآن کریم این معنا بحث شده و قرآن متحمل این معنا می باشد مثلا می فرماید :«مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُٓ إِلَّا بِإِذْنِهِ»۱ این آیه بیانگر این است که آنچه که افریده شده از طرف خداوند در عالم تکوین می باشد که به هستی بخشی خداوند نسبت به آسمان ها ،زمین و موجودات در آن می فرماید چه کسی میتواند شفاعت کند جز خداوند و شفاعت فقط به اذن اوست یا در آیه دیگر می فرماید :«إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ ۖ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ ۖ مَا مِنْ شَفِیعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ۚ ذَٰلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ ۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ»۲ در این آیه بحث تکوین را مطرح می کند که خلق و خلقت حضرت باری تعالی نسبت به آسمان ها و زمین که چگونه بوده است بعد نیز فرماید هیچ شفاعت کننده ای نمی باشد جز من بعد اینکه خود حضرت باری تعالی اجازه شفاعت را داده اند یعنی ریشه شفاعت از خود خداوند گرفته می شود که خداوند آن را تکوینا همراه با مخلوقات آورده و به بعضی اشخاص هم اجازه داده و به هر کسی نداده بلکه به کسانی که خاص هستند و چون در این آیه از خلقت زمین و اسمان ها بحث نموده به دنبال آن بحث شفاعت را آورده قهرا بحث شفاعت در عالم تکوین آورده شده است .
شفاعت در عالم تشریع
اما از جهت تشریع ،تشریع بعد از تکوین می باشد و بعد از اینکه خداوند انبیاء و کتب را می فرستد ، وظایف و تکلیف انسان ها را مشخص می کند این همان عالم تشریع می باشد لذا یعنی عالم شریعت یعنی ایجاد شریعت کرده اند و مفهوم شفاعت را در آیاتی که در بحث تشریع بیان شده ، آورده شده است لذا هم در مبدأ، هم در دنیا و هم در معاد بحث شده است .
شاهد های قرآنی
آیه اول شفاعت
قرآن کریم می فرماید :«یَوْمَئِذٍ لَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَهُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَٰنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلًا»۳در این آیه اشاره به قیامت دارد و حساب و کتاب و اشاره به این دارد هر آنچه که انسان ها در این دنیا عمل کرده اند در قیامت مورد بازخواست قرار می گیرند و باید حساب پس بدهند کأنّه تصور امثال ما این بوده که در این دنیا که همه چیز را به شفاعت درست می کردیم ،بالاخره میانجی و کسی سفارش می کرد و مشکلات ما را حل می کرد ،جرم های ما را نادیده می‌گرفتند و مکافات و عقاب ها را از ما می‌گرفتند ،تصور ما این است که در قیامت هم به همین شیوه می باشد لکن آیه می فرماید در قیامت شفاعت منتسب به حضرت حق می باشد چرا که کل امر روز قیامت دست خداوند می باشد لذا می فرماید شفاعت به صورت مطلق که در ذهن شما می باشد در قیامت نفع و سودی به شما نمی بخشد جز از باب رحمانیت حضرت حق که به بعضی اشخاص إذن داده باشد .
آیه دوم شفاعت
مثل پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که لحظه احتضار هم حواسشان بود که شفاعت کنند و لذا نقل شده وقتی ملک الموت علیه السلام از حضرت اجازه قبض روح بگیرد ،ایشان اجازه ندادند و فرمودند تا خداوند ضمانتی بر امت من از آتش جهنم به من ندهد اجازه قبض روح نمی دهم لذا جبرائیل تشریف آوردند و فرمودند :«وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَىٰٓ»۴ ای پیامبر روز قیامت مقامی را به شما اعطا می کنیم تا راضی شوید لذا «سوف» دلالت بر قیامت دارد ، «یعطیک» اعطا می کند خداوند به تو و غایت را اینجور بیان می کند «فَتَرْضَىٰٓ» تا شما راضی شوید و قول و وعده خداوند مثل ما نیست که فراموش کنیم بنابر این اجازه قبض روح دادند با اینکه حضرت نبی مکرم عاشق خداوند بودند و خداوند نیز عاشق ایشان بودند لذا مرز ملاقات و وصال عاشق و معشوق در اینجا مرگ است یعنی مرگی که پیامبر دارد مرزی می باشد که به لقای واقعی حق می رسد با اینکه مشتاق یار و معشوق می باشند اما بحث شفاعت را اینجا برای امت خود مطرح و نزد خداوند میانجیگری میکند و در ادامه ایه می فرماید:«وَرَضِیَ لَهُ قَوْلًا» و راضی شود به طوری که اقرار کند.
آیه سوم شفاعت
در آیه دیگر فرموده :«وَلَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَهُ عِنْدَهُٓ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ ۚ حَتَّىٰٓ إِذَا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّکُمْ ۖ قَالُوا الْحَقَّ ۖ وَهُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ»۵ شفاعت نفع و سود نمی بخشد به کسی جز کسانی که خداوند شفاعت را برای او اجازه داده باشد و مأذون باشد از طرف خداوند بر اینکه شفاعت کند و أیضاً در آیه دیگر نیز می فرماید « وَکَمْ مِنْ مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِی شَفَاعَتُهُمْ شَیْئًا إِلَّا مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ یَشَآءُ وَیَرْضَىٰٓ»۶ یعنی بی نیاز نمی کند شفاعت چیزی را یعنی از آنچه که شفاعت بشود کسی را ثروتمند نمی کند و بی نیاز جز آن زمانی که خداوند اذن داده باشد به هر کس که بخواهد و راضی باشد و در بحث مشیّت گفتیم که بندگان باید عملکردشان به گونه ای باشد که مشیت حضرت حق شامل آنها بشود و ایجاد تناسب بین شخص و خداوند است که منجر به مشیت الهی می شود و به طوری که رضایت داده شود از طرف خداوند به آنها و کسانی مرضی خداوند می شوند که به دنبال رضایت خداوند باشند.
آیه چهارمشفاعت
أیضاً در آیه دیگر می فرماید :«یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَىٰ وَهُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ»۷ نمیتواند احدی شفاعت کند جز بر کسی که به دنبال رضایت حضرت حق بوده است حتی پیامبر نیز نمی تواند هر کسی را شفاعت کند جز کسی که به دنبال رضایت حق بوده باشد .
آیه پنجم شفاعت
در آیه دیگر می فرماید :«وَلَا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفَاعَهَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ»۸ مالک نمی شوند چیزی و حاصل نمی شود برای کسانی که از غیرخدا شفاعت بخواهند یعنی از غیر شفاعت را مطالبه کنند چون آنها صاحب شفاعت نیستند و شفاعت مخصوص خداوند تبارک و تعالی می باشد ،جز بر کسانی که گواه بر حق باشند ،البته در تأویل این آیه بحث ولایت می باشد که منظور از «بِالْحَقِّ» امیر المومنین علیه السلام می باشد و نیز «وَهُمْ یَعْلَمُونَ» یعنی در حالی که می دانند امیر المومنین علیه السلام حق می باشد بنابراین آیاتی که عرض کردیم همه ی این آیات در مقام تشریع می باشند.
اصلاح و خودسازی
آنچه که مسلم است راه هایی که میتواند ما را به شفاعت نائل کند و کسانی که خودشان می خواهد شفیع عند الله باشند باید طی کنند و آنهایی هم که به دنبال این هستند روز قیامت دستشان از خیلی چیز ها خالی است اما به ریسمان محکمی بتوانند اعتصام و توکل کند ، و مورد رحمت های الهی روز قیامت قرار بگیرد ،باید دنبال باشد لذا اگر کسی بخواهد روز قیامت مورد رضایت پیامبر و اهل بیت علیهم السلام قرار بگیرد راهی غیر از این ندارد که بین خودش و خدای خودش را اصلاح کند و تا زمانی که بین ما و خدا اصلاح نباشد و تناسبی بین ما حاکم نشود هیچ موقع نمی توانیم جزء کسانی قرار بگیریم که شفیع شویم یا مورد میانجیگری شفاعت اولیاء خداوند قرار بگیریم .
مسلمان شناسنامه ای
اینکه صرفا امید به این داشته باشیم که مورد شفاعت پیامبر صلوات الله علیه قرار خواهیم گرفت و خودمان را از امت بدانیم به صرف شناسنامه و اینکه ما مسلمان متولد شدیم و شهادتین هم برای اسلام ما لازم نبوده فکر نکنیم که همه چیز ما درست می شود بلکه باید در این دنیا آنچه که وظیفه ما است در راه عبودیت و بندگی عمل کنیم آنوقت کم و کاستی ها را درست می کنند.
ضابطه شفاعت
یکی رفته بود حرم امام رضا علیه السلام و گفته بود یا امام رضا یکی از ماشین هایی که در قرعه کشی بانک ،قرعه کشی میشود به نام من در بیاید ،به صورت التماس هم گفته بود بعد در عالم خواب امام رضا علیه السلام به او گفته بود ،شما اول یک حساب در بانک باز کن تا آنوقت ما شفاعت کنیم لذا ما اگر خواستیم عند الله مقامی پیدا کنیم که پیامبر شفیع ما قرار بگیرد و به دنبال پیامبر حرکت کنیم روز قیامت و در صف شیعیان امیر المومنین علیه السلام قرار بگیریم باید این مقام را به دست بیاوریم و دنبال کنیم بنابراین همینطوری کسی را به بهشت نمی برند ، همینطوری شیعه شدن و شناسنامه ای مسلمان بودن فایده ندارد بلکه باید همه ی ما در این راستا استخوان بترکانیم ،حرکت کنیم و زحمت بکشیم از نظر روح و روان متحمل زحماتی شویم تا بین ما و خداوند تناسبی ایجاد شود تا آنوقت شافعین خداوند یعنی آنهایی که خداوند به عنوان شفیع بندگانش قرار داده ماذون باشند بر اینکه ما را هم شفاعت کنند .
صالحیت و قابلیت
بالاخره دائره آنهایی که مورد شفاعت اهل بیت علیهم السلام قرار میگیرند ،مشخص و دارای چارچوبی می باشد باید صالحیت و قابلیت باشد و این تناسب را خودمان باید ایجاد کنیم اگر خودمان درست کردیم کار درست میشود اول باید از اصول اعتقادات شروع کنیم بعد هم از لحاظ عمل نباید کوتاه بیاییم ،فروع را باید به مرحله عمل و فیزیکی برسانیم بعد کم و کاستی های ما را درست میکنند.
نماز اوّل وقت
مرحوم آیت الله بهجت فرمودند شما نماز اوّل وقت را مسر باشید ،تکرار داشته باشید و مقید باشد آنوقت مقامات عالیه خداوند به شما می دهند بعد پرسیدند زمانی که نماز می خوانیم باید همراه با تضرع و خشوع و همراه با توجه قلب باشد ؟ فرمودند خیر ،همان نماز عادی اما همین نماز عادی را سر وقت بخوان و اول وقت را مقید باشید لذا در عالم تکوین به وسیله نماز اول وقت به مقامات عالیه خواهید رسید لکن یکی از مشکلاتی که در نماز جماعت و مساجد مطرح است میروند در مسجد نماز حرام می خوانند لذا می روند در مسجد ،زمان نماز جماعت به هر دلیلی نماز خود را فرادا می خوانند که این حرام است لذا در حین نماز جماعت اگر کسی نماز فرادا بخواند که مشخص باشد و موجب خفت نماز جماعت و مقام جماعت باشد نماز او حرام است نه اینکه قبول نیست و باطل باشد بلکه عمل او حرام است زیرا وهن نماز جماعت و امام جماعت نباید باشد و متاسفانه ما شیعیان اینگونه هستیم ولی اهل تسنن اقتدا و مراعات می کنند .
