[خوردن مواد ناپاک که تناسبى با جسم و روح شما ندارند] بر شما حرام شده است [مانند] گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشتهاند و حیوان خفه شده و آنچه به ضرب چوب و سنگ مرده و آنچه به سبب پرت شدن از بلندى جان داده و حیوانى که به ضرب شاخ حیوان دیگر از بین رفته و حیوانى که درندهاى آن را کشته و از آن خورده، مگر آنچه را که در آستانه مرگ، قابل تزکیه بوده و شما به دستور شرع تزکیه کردهاید، و نیز آنچه براى بتها قربانى شده، و آنچه به وسیله تیرهاى قمار سهم بندى مىکنید بر شما حرام گشته است. [همه] این [امور] فسق و نافرمانى [از احکام خدا] ست. امروز کفرپیشگان از [شکست] دین شما ناامید شدهاند؛ بنابراین از آنان مترسید و از من بترسید. امروز [با نصبِ على بن ابىطالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایى بر امت] دینتان را براى شما کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم، و اسلام را برایتان به عنوان دین پسندیدم. پس هر که در حال گرسنگى شدید بىآنکه مایل به گناه باشد [به خوردن مُحرّمات بیان شده] ناچار شود، [مىتواند به اندازه ضرورت از آنها بهره گیرد]؛ یقیناً خدا بسیار آمرزنده و مهربان است. (۳)
تفسیر سوره مبارکه مائده آیه ۳ جلسه ۱
برخى احکام و خوردنى ها و کامل شدن دین به وسیله ى تعیین جانشین پیامبر صلى الله علیه و آله
[خوردن مواد ناپاک که تناسبى با جسم و روح شما ندارند] بر شما حرام شده است [مانند] گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشتهاند و حیوان خفه شده و آنچه به ضرب چوب و سنگ مرده و آنچه به سبب پرت شدن از بلندى جان داده و حیوانى که به ضرب شاخ حیوان دیگر از بین رفته و حیوانى که درندهاى آن را کشته و از آن خورده، مگر آنچه را که در آستانه مرگ، قابل تزکیه بوده و شما به دستور شرع تزکیه کردهاید، و نیز آنچه براى بتها قربانى شده، و آنچه به وسیله تیرهاى قمار سهم بندى مىکنید بر شما حرام گشته است. [همه] این [امور] فسق و نافرمانى [از احکام خدا] ست. امروز کفرپیشگان از [شکست] دین شما ناامید شدهاند؛ بنابراین از آنان مترسید و از من بترسید. امروز [با نصبِ على بن ابىطالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایى بر امت] دینتان را براى شما کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم، و اسلام را برایتان به عنوان دین پسندیدم. پس هر که در حال گرسنگى شدید بىآنکه مایل به گناه باشد [به خوردن مُحرّمات بیان شده] ناچار شود، [مىتواند به اندازه ضرورت از آنها بهره گیرد]؛ یقیناً خدا بسیار آمرزنده و مهربان است. (۳)
امروز مصادف با سالگرد غدیرخم میباشد که در تعبیرات لغوی غدیر را به معنای جایی که محل رسیدن و برگشتن برای حجاج بوده را غدیرخم می گویند ، آن مکان حالت شش راه یا چهار راه برای حجاج داشته و از آن برای ورود و خروج از مکه استفاده میکردهاند.
وجه تسمیه غدیرخم
درهرحال مسلما از این جهت آن را غدیر خم گفتند که حضرت رسول اکرم دستور میفرمایند که در چنین فردایی به حجاجی که عبور کردند بگویید بازگردند و صبر کنید کسانی که هنوز به اینجا نرسیدهاند برسند تا من مطلب مهمی را بیان کنم که آن بحث معرفی و اعلام نصب امیرالمومنین به عنوان خلیفه بعد از من است.
روز غدیر ، روز نا امیدی کفار
در این آیه نکاتی را بیان نموده که متذکر خواهیم شد ، اول اینکه روزی خواهد بود که در آن همه کفار و مشرکین مایوس میشوند یعنی از اینکه بخواهند به دین ضربه بزنند از جهت انتصاب امیرالمومنین (ع) و بحث ولایت و امامت در سلاله صدیقه طاهره (س) همه آنها مایوس میشوند و میدانند که بعد از آن نمیتوانند این دین را به ضلالت بکشانند.
لزوم ترس و خشیت از خداوند
خداوند متعال می فرماید :«الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ» ۲ یعنی از کافران نترسید و از من بترسید ، عبارت «وَ اخْشَوْنِ» یعنی خشیت شما از من باشد و از دیگران باکی نداشته باشید و عبارت «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» بحث اکمال دین میباشد؛ بحث اکمال و اتمام دین به تناسب خاتمیت پیامبری حضرت محمد مصطفی (ص) اتفاق میافتد چرا که ایشان آخرین پیامبر دینی هستند که ۱۲۴ هزار پیامبر و از آدم ابوالبشر تا نبی مکرم آن را تکمیل میکند.
نقص ادیان گذشته
آنها دینی آوردند ولی ادیانی که آنها ارائه دادند، برای ادامه کار و مردم آینده کامل نبوده است ، آنها به تناسب همان ملتی که در آن بودند رسالت، خانواده و فامیل آنها ادامه داشته اما آن دینی که تمام کننده بوده و بحث نبوت را به پایان میرساند، آن به واسطه خاتم انبیا اتفاق خواهد افتاد؛ به کلمه خاتم انبیا توجه کنید.
وجوب اکمال دین
پس اکمال دین به واسطه چه چیزی میباشد؟ به واسطه همان وصایت و خلافت امیرالمومنین سیدالاوصیاء که این را بدانید که بحث روایت غدیرخم در ذیل این آیه بیش از صد روایت اهل سنت در آن به عنوان صحیح السند وجود دارد و بزرگان آن را گفتند و حتی مذکرات بعد آن را نسبت به خلفا خصوصا خلیفه دوم، تصریح کردند و آنها را آوردند.
عدم خدشه بر حدیث غدیر
بنابراین این بحث یک موضوع بدون خدشه است ، در بحثی که با وهابیها داشتیم، آنها قبول کردند که بحث وصایت و معرفی امیرالمومنین وجود داشته و در واقع ماموریت رسول «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ» ۳ میباشد ،
اتمام نعمت خداوند بر ما
نکته دوم در این آیه بعد از اکمال، اتمام بر نعمت خودش را میفرماید، نعمت خداوند بر ما تمامیت پیدا کرده؛ کمال در برابر نقص قرار دارد اما تمامیت در برابر آن چیزی است که کمتر از آنچه کاملا وجود دارد، میباشد لذا آن را به تمامیت تعبیر میکند ، البته اتمام و اکمال در برخی از تعبیرات مترادف به کار رفته یعنی به تمامیت یا به کامل رساندن، این از جهت تناسب دین اکمال آورده و از جهت مناسبت با نعمه الله که فرموده، کلمه تمام را ذکر میکند.
رضایت خداوند بر دین اسلام
سپس در نهایت کمال و تمام منجر به رضایت حق میشود «وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً»۴ ، رضایت خداوند برای شما سودبخش و نافع خواهد بود ، «وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ» که کلمه «الْإِسْلامَ» برای شما دین باشد چون رضایت خدا بر این است که اسلام دین شما باشد «وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً» پس پنج نکته فهمیده میشود: یکی یاس و ناامیدی کفار، اکمال دین، اتمام نعمت، رضایت حضرت حق بر اینکه اسلام، دین همگان باشد.
معنای کلمه دین
در کلمه دین همان مجموعه مقررات و قوانینی میباشد که از طرف خدا برای بشر و انسانها جعل شده و به آن اعتباربخشی شده تا آنها عمل کنند منتهی فرق دین اسلام که دین کاملی بوده و کمال دارد با ادیان دیگر این است که آن ادیان فقط نسبت به زمان خودشان موثر بودند و نسبت به زمان بعد از خود نتوانستند کاری که لازم بود را انجام دهند.
وجود ثقلین در دین اسلام
دین اسلام دینی میباشد که به واسطه ثقلینی که در آن وجود دارد، به روز صحبت میکند و ما هم باید مراقب باشیم در اجتهاد و استنباط از احکام، مانند ۵۰۰ سال پیش فتوا بدهیم چون در آن زمان شرایط متفاوت بوده است ، یکی از عناصر موثره استنباط زمان میباشد؛ زمان و حتی مکان از عوامل و عناصر موثر در استنباط احکام حتی احکام فرعی فقهی خواهند بود.
لزوم خشیت و ترس از خداوند
یک نکتهای در آیه وجود دارد و آن اینکه جمله «فَلا تَخْشَوْهُمْ» یعنی از کفار نترسید حتی از کسانی که قدرتمند هستند نیز نترسید، شما خشیت و ترس خود را برای خداوند بگذارید «فَلا تَخْشَوْهُمْ» یعنی اصلا و به هیچ وجه ترس نداشته باشید «وَ اخْشَوْنِ» از من بترسید که اگر اینگونه شد، هیچ مشکلی برای انسان و در اسلام به وجود نخواهد آمد همه قابل حل میباشد.
اتمام مشکلات با امامت
مشکلات ما به وسیله همان نعمتی که کامل شده یعنی نعمت ولایت و امامت که از سید اوصیاء حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب شروع میشود و با حضرت مهدی (عج) به اتمام میرسد، حل خواهند شد ، بحث ولایت امیرالمومنین و اولاد معصوم او برای ما نعمت ما مطلق به شمار میرود.
نعمت مطلق وجود ولایت
این نعمت مطلقی که در قرآن به آن اشاره شده فقط به یاء متکلم اضافه میشود یعنی نعمتی که تنها از طرف خدا آمده و نعمت خاص حضرت حق است ، کسانی که ندارند بدبخت هستند و ما نیز متاسفانه در برابر چنین نعمتی تعظیم و تکریمی نداریم، اشکال از ما خواهد بود.
اهمیت سخن از ولایت امیرالمومنین (ع)
همه ما وظیفه داریم به این نعمت عمل کنیم این «فَلا تَخْشَوْهُمْ» برای ما هم کاربرد دارد پس نترسید، حق را بگویید و از چیزی نترسید و بخاطر رزق و روزی خود نگران نباشید ، امیرالمومنین فرمود با تقواترین مردم کسی است که علیه خودش حرف بزند ، از حق و حقیقت و ولایت امیرالمومنین حرف بزنید حتی اگر علیه خودتان باشد.
