بگو: او خداى یکتاست؛ (۱) خداى بىنیاز [که نیازمندان با اعتماد به حضرتش قصد او کنند.] (۲) کسى را نزاده، و از کسى زاییده نشده است، (۳) و هیچ کس [نه در ذات و نه در صفات] همانند و همتا و شبیه او نمىباشد. (۴)
سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی
بگو: او خداى یکتاست؛ (۱) خداى بىنیاز [که نیازمندان با اعتماد به حضرتش قصد او کنند.] (۲) کسى را نزاده، و از کسى زاییده نشده است، (۳) و هیچ کس [نه در ذات و نه در صفات] همانند و همتا و شبیه او نمىباشد. (۴)
احکام مربوط به صحت طهارت
اگر در نماز یقین کنید که وضو ندارید یا غسل و تیمم بر ذمه شما بوده که انجام نداده اید حکم آن چیست؟ نمازی در کار نخواهد بود چرا که «لاَ صَلاَهَ إِلَّا بِطَهُورٍ» ۱ زمانی که شما وضو ندارید یا وظیفه بر غسل و تیمم داشتید نماز شما شکسته خواهد بود و نیازی به شکستن ندارد اگر نماز باشد حرام است که آن را قطع کنید.
اعاده وضو توسط امام جماعت
پس بر شما لازم می‌باشد که وضو بگیرید یا غسل و تیمم خود را انجام دهید و سپس نماز بخوانید حتی اگر امام جماعت باشید نیز تفاوتی ندارد و باید این کار را انجام دهید لذا از نظر احکام، زمانی امام جماعت به هر دلیلی از امامت کنار رفت کسی که پشت سر او قرار دارد باید نماز را ادامه دهد اما معمولا آقایان نماز را ظاهرا تمام کرده و بعد از اعاده وضو نماز را اقامه می‌کنند.
حکایت در باب فراموشی
برخی اوقات احتمال دارد که انسان فراموش کند چگونه باید نماز بخواند یکی از بزرگان گفتند که فردی قصد منبر رفتن داشت و بسیار برای آن مطالعه و تفکر کرده بود و غروری داشت که بسیار مطلب می‌گویم پس از اینکه از منبر بالا رفت گفتن بسم الله را فراموش کرد تمامی مطالب را فراموش کرده بود پس به خدا گفت اشتباه کردم!
آثار دائم الوضو بودن
اگر انسان عادت کند که همیشه با وضو باشد آثار خوبی دارد و هر زمان که برای قضای حاجت می‌رود یک وضو بگیرد که به او دائم الوضو گفته می‌شود نکته جالب در اینجا است که تمام اعمال او عبادت به شمار می‌رود و هر چه از قرآن بشنود می‌فهمد چون اگر کسی بدون وضو باشد آن را متوجه نمی‌شود.
ارتباط طهارت با فهم قرآن
برخی اوقات ما به فرض می‌گوییم که آیت الکرسی بخوان تا سلامتی بیاورد اما می‌بینیم خبری نیست چرا چون بدون وضو تلاوت کرده در واقع «لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»۲ اگر خواستید قرآن در شما اثر داشته باشد و وجود او را حس کنید بدون وضو امکان ندارد ،همچنین اگر علاقه دارید امام زمان را ببینید ، چون قرآن ناطق هستند «لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» ۳
ثمره دائم الوضو
لذا آدم بی وضو بداند که هیچ‌گاه به ملاقات امام زمان نائل نمی‌شود لذا من توصیه می‌کنم همیشه دائم الوضو باشید تا آثار معنوی و مادی برای شما داشته باشد. به هر حال اگر کسی متوجه شد وضو ندارد نماز او خراب شده باید وضو بگیرد و آن را اعاده نماید.
حکم شک در ابطال وضو
اما اگر در نماز خود شک کرد که وضویی که داشته باطل شده یا نشده برای مثال به خواب رفته یا چرت زد به طوری که احراق ریح از او شود یا بعد از قضای حاجت آیا تجدید وضو کرد یا خیر؟ در چنین حالتی وضو و نماز او صحیح بوده و اگر نماز بعدی را بخواند مشکلی نخواهد بود.
شک به ابطال وضو و غسل
اما اگر یقین کرد که قضای حاجت کرده اما وضو را اعاده نکرده یا غسلی به گردن دارد و شک دارد که آن را انجام داد یا خیر آن بی‌فایده بوده و باید یقین کند که وضو گرفته چون وضوی با شک برای نماز کاربردی ندارد مگر اینکه به حالت سابق آن یقین داشته باشید یعنی وضو گرفتید یا غسل کردید و به باطل شدن یا نشدن آن شک داشتید، این صحیح خواهد بود.
غنیمت شمردن زمان و مکان
بحث ما درباره اعتقادات بود و اعتقاداتی که از قرآن گرفته شده‌اند تا اینجا مطالبی که گفتیم قرآن را به عنوان موید آوردیم اما اکنون قصد داریم خود مدلولات و آیات قرآنی را در این باب آورده و استفاده کنیم، قبل از هر چیزی من به همه توصیه می‌کنم که در هر موقعیتی قرار دارید آن مکان و زمان را غنیمت بشمارید و آن را هدر ندهید در مجالس به محتوای سخنان توجه کنید.
لزوم حضور واقعی در هر زمان
شاید در شنیدن یک ساعت سخنرانی یک جمله برای شما مفید باشد که آن کفایت می‌کند اکثر ما در اماکن حضور قلب نداریم و ضرر می‌کنید هر جا قرار دارید از آن استفاده کنید و حضور واقعی داشته باشید حتی اگر در کنار خانواده هستید از آن استفاده نمایید و غنیمت شمرده و از محبت آن‌ها بهره‌مند گردید.
استفاده از اوقات کنار خانواده
اگر سخنان بیهوده تبادل شد یا مشکلات بیرون از خانه به درون راه پیدا کند گرمی و محبت خانه از بین می‌رود یا برای مثال امروز کسب و کاری خوبی نداشتید یا چک شما اعتباری نداشته و بخواهید که خشم آن را در خانه تخلیه کنید، غلط خواهد بود بدانید که اگر در حال کار هستید به آن توجه کنید و اگر در خانواده حضور دارید از اعضا محبت دریافت کنید.
استفاده کامل از تفریح و زیارت
اگر در تفریح یا زیارت هستید کاملا بهره‌گیری نمایید یا اگر سخنرانی هستید، کاملا استفاده کنید «فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» ۴ قرآن می‌فرماید :«فَبَشِّرْ عِبَادِ، الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» ۵ بشارت بر بندگان خدای رحمانی که به سخنان گوش کرده و به از بهترین آن پیروی می‌کنند اگر قصد خوابیدن دارید واقعا بخوابید!
خسران از دیدگاه قرآن
در هنگام خواب به موبایل یا تلویزیون توجه نکنید به محض ورود به جای خواب خود به خواب رفته و مدت زمانی را در خواب عمیق باشید تا بدن شما استراحت کرده سپس به عالم وجود بازگردد اگر خواب، کار و نماز خواندن ما واقعی نباشد در واقع همه زمان ما به هدر می‌رود، به همین خاطر در قرآن خداوند متعال می فرماید :«وَالْعَصْرِ*إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ» ۶
اهمیت توجه به زمان
اگر انسان درباره زمان خود هوشیار نباشد ضرر خواهد کرد چون خسران بسیار بد می‌باشد آیا معنی خسران را می‌دانید؟ زمانی که ما اصفهانی‌ها به عراق یا عربستان سعودی می‌رویم، برخی از ما چانه زنی داریم و اعراب تا مرحله‌ای آن را می‌پذیرند اما اگر مرحله بیشتری رفتیم به آن خسارت می‌گویند.
بررسی معنای خسارت
خسارت یعنی سرمایه اولیه نیز از بین می‌رود و ضرر می‌کنند و سودی نخواهند برد انسان نباید به بی توجهی سرمایه خود را از دست بدهد خدا به ما ابعاد و موقعیت‌های مختلف عنایت کرده و از همه آن‌ها باید بهره ببریم زمانی که کنار خانواده و فرزندان خود هستید چه برای لذت یا محبت کردن و دیدن و تربیت آن‌ها تماما در آن موقعیت حضور یابید!
حضور واقعی در موقعیت‌ها
نمی‌توان همه مشکلات خارج از خانه را به داخل آورده و اگر دیگران قصد داشتند با تو سخن بگویند تو خشمگین شوی در هر مکان هستید در آن حضور یابید چون عدالت همین معنا را دارد عدالت یعنی تماما در همان مکان حضور واقعی داشته باشید تا بتوانید از هر آنچه که خدا به شما عنایت کرده بهره‌مند شوید.
نکات اعتقادی در سوره بقره
در آیات ۱۶۳ و ۱۶۴ سوره بقره نکات اعتقادی بسیار عالی را به ما بیان و معرفی کرده می‌فرماید :«وَإِلَٰهُکُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِیمُ» ۷ که شب قبل به آن اشاره کرده و درباره آن توضیح دادیم که ای انسان‌ها کسی که غیر از خدای شما خدای دیگری نیست و رحمت واسعه او بر همه عالم گسترده شده و رحمت خاص او بر مومنین قرار دارد.
باور دل به خداوند
از اینجا خداوند نحوه فهمیدن و درک ما را از توحید و از وجود خدا بیان می‌کند اما قصد داریم نکاتی را بگوییم: اولا که همه انسان‌هایی که متولد می‌شود اگر از نظر عقلی سالم باشند می‌دانند خدا وجود دارد و کسی منکر نیست مسلما ، عرفا یعنی کسانی که از دل باور دارند ، عرفان یعنی علمی که از دل نشات می‌گیرد لذا انسان دیوانه یک چیز شده و آن را می‌فهمد.
دلیل علاقه به امام حسین (علیه السلام)
در برخی عزاداری‌ها خیلی از افراد هستند که احتمالا نماز خود را به درستی نمی‌خوانند و روزه نمی‌گیرند اما امام حسین را باور دارند حالا به چه علت نماز نمی‌خوانیم؟ چون مطالعه نکردیم، یاد نگرفتیم و فهم آن را نداریم چرا امام حسین را می‌فهمیم؟ چون دل داریم و او سریعا می‌فهمد و خدا یک اثر در دل شیعیان و محبین قرار داده که حرارت او به عشق امام حسین(علیه السلام) تا قیامت می‌تپد.
عشق به ذات اقدس خدا
این عشق و علاقه و محبت می‌باشد همه ما نسبت به ذات اقدس حضرت الله جل جلاله می‌دانیم که خالق ما بوده و همه چیز در دست او قرار دارد عرفا و اهل عرفان این مسلک را دارند و می‌گویند هر چیز که برای خدا باشد و او را معرفی کند خودش است چه کسی می‌تواند خدا را معرفی کند؟ خود خدا.
نحوه معرفی کردن خداوند
خودش را معرفی کرد همه عالم وجود مخلوق خدا خواهد بود و کل این عالم بیانگر وجود خدا می‌باشد چون اگر کسی بخواهد چیزی را معرفی کند باید اجلی و اعلی تر از آن باشد یعنی من باید نسبت به کسی که قصد دارم شما را به آن‌ها معرفی کنم داناتر و بالاتر باشم اگر یک دلیل بخواهد چیزی را بیان کند باید اظهرتر و روشن‌تر باشد.
خالق هستی بخش زمین و آسمان
چه کسی می‌تواند در برابر خدا اعرف باشد ؟ شما به هر چیز نگاه کنید خدا است «أَ فِی اللَّهِ شَکٌّ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» ۸ آیا شما در وجود خدا شک دارید؟ خدایی که خالق و هستی بخش همه آسمان‌ها و زمین می‌باشد؟ ما نیز اهل زمین هستیم و موجوداتی که هستیم که از زمین و آسمان بهره می‌گیریم.
وضوح وجود خدا
ما شک نداریم و همه می‌دانیم که خداوند وجود دارد لذا به قول عرفا و برخی از محققین وجود خدا برای هیچ کسی دلیل نداشته و خودش واضح خواهد بود ، از کلمات سیدالشهدا به واسطه ایام سوگواری ایشان و به بیان مرحوم آیت الله طیب اصفهانی صاحب تفسیر اطیب البیان، بیان می‌کنم کسانی که ۵۰ سال به بالا هستند ایشان را می‌شناسند.
مظهر و جلوه خدا در عالم
این کلمات را از امام حسین(علیه السلام) و از دعای عرفه آورده «أیَکونُ لِغَیرِکَ مِنَ الظُّهورِما لَیسَ لَکَ حتّى یَکونَ هُوَالمُظهِرَ لَکَ» آیا موجودی ظهوری دارد که از تو نباشد و سبب پیدایی تو باشد؟ یعنی هر چه هست به او تعلق دارد چه کسی یا چیزی می‌تواند بگوید او وجود دارد و معرف خدا گردد؟ هر آنچه که در این عالم وجود خود معرف و جلوه و مظهر خدا بوده و نشان‌دهنده وجود اقدس الهی می‌باشد.
عظمتخدا در طبیعت
زمانی که به طبیعت سفر می‌کنید به کوهستان‌های شمال می‌روید یا دریاها را می‌بینید زمانی که عظمت وجود این دنیا را مشاهده می‌کنید می‌گویید جل جلاله و بسیار عظمت دارد وجودی که مظهر خدا است و خداوند چه موجود و طبیعت زیبایی را خلق کرده خصوصا اگر کسی بتواند از بالا به طبیعت، کوهستان یا باغی نگاه کند زیبایی او را می‌بیند و در چگونگی خلقت خدا متحیر می‌شود.
اثبات وجود خدا در دعای عرفه
لذا امام حسین می‌فرماید آیا موجودی غیر از تو ظهوری دارد که از تو نباشد و معرف تو باشد؟ ابدا ؛ سبب این شود که تو را پیدا کرده «حتّى یَکونَ هُوَالمُظهِرَ لَکَ» و معرف تو باشد؟ «متى غِبتَ حتّى تَحتاجَ إلى دَلیلٍ یَدُلُّ عَلَیکَ» ۹ امام حسین می‌فرماید خدایا آیا تو از جایی غایب می‌شوی که نیاز به راهنمایی داشته باشی تا تو را اثبات کند؟ خیر به هر جا نگاه کنید خدا وجود دارد.
نشانه‌های وجود خداوند
هر آنچه که می‌بینید مظهر خدا هستند! بعد می‌فرماید :«مَتَی بَعُدْتَ حَتَّی تَکُونَ الآْثَارُ هِیَ الَّتِی تُوصِلُ إِلَیْکَ» ۱۰ کجا امکان دارد که تو از نظرها پنهان شوی که دلیل و برهانی بیاید و بر وجود تو دلالت کند ، هر چه در این عالم وجود دارد حتی من و شما و هر چیزی که به ما مربوط باشد متعلق به خدا هستیم و نشان‌دهنده وجود خدا می‌باشد.
وجود خدا در کلام امام حسین(علیه السلام)
در ادامه امام حسین (علیه السلام) می‌فرماید :«عَمِیَتْ عَیْنٌ لا تَرَاکَ» ۱۱ کور باد چشمی که تو را نبیند! مواظب باشیم تا کور نباشیم و هر جا قرار داریم خدا را ببینیم ، تصور نکنید که قدرتی دارید و در یک موقعیتی قرار گرفتید توان و سلطه و مال این موارد دارید و می توانید کسی را اذیت کنید خدا وجود داشته و ناظر و شاهد شما خواهد بود لذا امام حسین (علیه السلام)می‌فرماید :«عَمِیَتْ عَیْنٌ لا تَرَاکَ» کور باد چشمی که تو را نبیند.
عظمت خلقت عالم از دید قرآن
چشمی که باز شود هر جا ببیند، خدا می‌بیند در این آیه سوره مبارکه بقره می‌فرماید «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِوَالْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا یَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّهٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ» ۱۲
نفع ناس از خلقت خدا
واقعا و حقیقتا در آفرینش آسمان‌ها و زمین و اینکه شب، روز شده و روز شب می‌شود یعنی انقلاب شب و روز و فلکی که نسبت به دریاها جریان پیدا می‌کند به اینکه از دریاها آب بخار شده باران شود به نباتات و گیاهان نازل شود تا آبیاری شوند و دائما انسان‌ها نفع ببرند «یَنْفَعُ النَّاسَ» یعنی همه مردم نفع ببرند تفاوتی ندارد کلمه ناس شامل همه خواهد بود از پیامبران گرفته تا کوچک‌ترین انسان‌ها از نظر رتبه همه آن‌ها از این منافع آسمانی و دریایی بهره‌مند می‌شوند.
چگونگی در کشت دیم
من نکته‌ای را خدمت شما بگویم در بحث کشاورزی یکی از مطالعاتی داشتم بدین شرح می‌باشد که آبی که گیاهان از فضا می‌گیرد چندین برابر آبی است که از زمین به او می‌رسد بهترین دلیلی که برای شما می‌آورم این می‌باشد که برخی از شما دیم‌کاری می‌کنید یعنی بذر در خاکی گذاشته و آن را آبیاری نمی‌کنید و در جایی که دیم انجام می‌شود بارانی نمی‌بارد اما می‌بینید که آن‌ها محصول دارند.
اهمیت فتوسنتز در برگ
برای مثال هندوانه ۹۷ درصد آب بوده و سه درصد آن اجرام است پس محاسبه کنید که اگر دیم کاری باشد از کجا آب به دست می‌آورد؟ از فضای اطراف به واسطه چه چیزی کسب می‌کند؟ سطح برگ‌ها اگر مرطوب باشد فتوسنتز افزایش می‌یابد و از فضا رطوبت را کسب کرده و مستقیما آن را به میوه و محصول ارسال می‌نماید.
نحوه ارتزاق آب در گیاهان
آنچه که گیاهان از فضا و هوا ارتزاق می‌کنند چند برابر چیزی می‌باشد که از زمین می‌گیرند همه این موارد نشان‌دهنده آن است که خالق این‌ها بسیار حسابگر و دانا می‌باشد و همه چیز و قدرت مطلق در دست او قرار دارد « وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ» ۱۳ یعنی همه چیزهایی که از آسمان نازل می‌شوند آب نیستند برخی از آن‌ها آب هستند.
تسخیر حیوانات برای انسان
«فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا» ۱۴ زمینی که مانند مردگان شده بعد از بارش باران، زنده می‌شود «وَبَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّهٍ» و بسیاری از موجودات را خدا برای انسان ها قرار دارد مانند گله‌های گوسفندان و چهارپایان که در خدمت انسان و نفع او هستند.
تسخیر بادها و منافع آن
«وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ» بادها و طوفان‌ها در عالم وجود موثر هستند که انسان نفع ببرد یکی از کارهای باد آن است که نر و ماده بودن گیاهان و نباتات را به یکدیگر رسانده و باعث محصول دادن آن‌ها می‌شود این نکات ظریفی توسط قرآن بیان شده «وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ» و ابرهایی که بین زمین و آسمان مسخر می‌گردند که همه آن‌ها «لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ» تفکر نیاز دارند.
اهمیت تفکر در آیات خداوند
عبارت «لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ» یعنی انسان اندکی فکر کند اما دائما در تفکر باشد بفهمد که پشت این عالم یک قادر مطلق و خالقی وجود دارد که همه چیز در دست او می‌باشد و توحید او همین معنا را دارد او بیتا، یگانه، بی مثل، بی مانند و بی نظیر بوده و او نیست مگر حضرت الله جل جلاله و جل عظمته.
عظمت خداوند در همه علوم
اگر به همه عالم نگاه کنیم همین معنا خواهد بود شما اگر در هر رشته‌ای چه صنعتی چه کشاوری تحقیق کنید هرچه را نگاه کنید عظمت حضرت حق را می‌بینید و اگر در عمق دریا مطالعه کنید عظمت خدا را درک خواهید کرد که واقعا خدا عظمت داشته و ما ضعیف هستیم.
درخواست حضرت سلیمان
گفتند حضرت سلیمان یک خواهش بیجا از خدا کرد (نمونه‌هایی از خواهش‌های بی جایی که پیامبران از خدا کردند را شنیدید) خدایا من قصد دارم در یک روز همه موجودات کره خاکی را رزق دهم! چون همه فرمانبردار بودند و می‌توانست با آن‌ها اعم از حشرات ریز گرفته تا نهنگ‌های دریایی سخن بگوید.
اصرار سلیمان به خداوند
اهل بیت نیز اینگونه بودند ولی یکی از خصلت‌های خاص سلیمان این بوده حضرت جبرئیل آمد و گفت خدا سلام رسانده و می‌گوید تو نمی‌توانی و قادر نیستی! سلیمان اصرار کرد و گفت من قصد دارم و همه موجودات در تسخیر من هستند پس ۶ ماه به ایشان فرصت داده شد و همه عالم در اختیار او قرار گرفت که غذا جمع کنند تا یک سلیمان یک وعده غذایی به همه موجودات عالم خاکی و آبی بدهد!
درخواست نهنگ از سلیمان
بعد از ۶ ماه به اندازه‌ای غذا جمع شده بود که از دریا به دریا رسیده بود قبل از موعد میهمانی نهنگی سر از دریا برآورد و گفت که من امروز مهمان تو هستم و گرسنه‌ام گفت باید تا ساعتی دیگر صبر کنی نهنگ گفت که خدا به محض درخواستم برای غذا آن را اجابت می‌کرد.
عظمت خدا و توبه سلیمان
پس سلیمان به او گفت که برو بخور نهنگ در لحظه‌ای همه غذاها را بلعید سلیمان علت را پرسید پس او گفت که خداوند در طول روز سه قورت غذا به من می‌دهد چیزی که تو به من دادی نیم قورت آن بود و همچنان دو قورت و نیم آن نیز باقی مانده است! عظمت خدا چنین بیان می‌شود لذا حضرت سلیمان توبه کرد.
درس عبرت برای انبیا
یعنی برخی از انبیا درخواست‌هایی داشتند و خداوند به آن‌ها درس عبرت داد تا برای ما حجت شوند و قدرت خدا چیزی است که ما نمی‌توانیم به آن پی ببریم و عظمت بسیار دارد لذا الله اکبر! لذا مسلما خود این عالم وجود بیانگر خدا و مظهر خدا تجلی او و هر چه شما بنگرید وجود حق را می‌بینید.
باور خداوند واجب الوجود
لذا آنچه که در اعتقادیات ما باید باور کنیم این مطلب می‌باشد که هر چه عالم وجود دارد وجود او به واجب الوجود متصل خواهد بود چون هر چه در این عالم است امکان وجود دارد و به آن ممکن الوجود می‌گویند اما کسی که واجب الوجود بوده و همه موجودات متصل به وجود او هستند نیست مگر حضرت جل و علی و خداوند تبارک و تعالی.
وجود اسباب تعقل در انسان‌ها
لذا عبارت {لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ} ۱۵ یعنی این موارد آیات و نشانه‌ای بر کسانی که فکر می‌کنند و عقل خود را به کار می‌بربند هستند همه ما اسباب تعقل داریم و باید از آن استفاده کنیم و باید اندیشه را حرکت داده و تدبر نماییم مسلما بعد از فهم قرآن در آن تدبر کنیم اگر تدبر کردیم خودبخود وجود ما عامل به آن خواهد شد.
علم خوراک عقل
اینکه ما از قرآن می‌خوانیم اما آن را عمل نمی‌کنیم به علت نشناختن آن خواهد بود چرا؟ چون فکر نداریم و از عقل استفاده نمی‌کنیم از عقل استفاده کنید و این را از مطالعه و علم کسب نمایید خوراک عقل، علم می‌باشد و هر اندازه به آن علم بدهید باور می‌شود تا بتواند تدبر کند و از آنچه که در اطراف وجود دارد، بهره‌مند گردد.
