(۵۳) و [یاد کنید] زمانى که موسى به قومش گفت: اى قوم من! قطعاً شما به سبب معبود گرفتن گوساله به خودتان ستم ورزیدید، پس به سوى آفریننده خود بازگردید، و [افرادى از] خودتان را [که گوساله را به پرستش گرفتند] بکشید که این [عمل] براى شما در پیشگاه آفریدگارتان بهتر است. پس خدا [به دنبال اجرا کردن دستورش] توبه شما را پذیرفت؛ زیرا او بسیار توبهپذیر و مهربان است. (۵۴) و [یاد کنید] آن گاه که گفتید: اى موسى! هرگز به تو ایمان نمىآوریم تا خدا را آشکارا [با دیده خود] ببینیم. پس در حالى که مىدیدید، صاعقه مرگبار شما را گرفت. (۵۵) سپس شما را پس از مرگتان برانگیختیم تا سپاسگزارى کنید. (۵۶)
(۵۳) و [یاد کنید] زمانى که موسى به قومش گفت: اى قوم من! قطعاً شما به سبب معبود گرفتن گوساله به خودتان ستم ورزیدید، پس به سوى آفریننده خود بازگردید، و [افرادى از] خودتان را [که گوساله را به پرستش گرفتند] بکشید که این [عمل] براى شما در پیشگاه آفریدگارتان بهتر است. پس خدا [به دنبال اجرا کردن دستورش] توبه شما را پذیرفت؛ زیرا او بسیار توبهپذیر و مهربان است. (۵۴) و [یاد کنید] آن گاه که گفتید: اى موسى! هرگز به تو ایمان نمىآوریم تا خدا را آشکارا [با دیده خود] ببینیم. پس در حالى که مىدیدید، صاعقه مرگبار شما را گرفت. (۵۵) سپس شما را پس از مرگتان برانگیختیم تا سپاسگزارى کنید. (۵۶)
مراد از کلمه صاعقه در آیه ۵۵ سوره مبارکه بقره چیست ؟ در قران کریم کلمه صاعقه به چند معنا وارد شده که یکی از معانی آن نزول عذاب و آتش می باشد که در سوره فصلت خداوند متعال می فرماید :«فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنْذَرْتُکُمْ صَاعِقَهً مِثْلَ صَاعِقَهِ عَادٍ وَثَمُودَ»۲ یعنی بگو شما را انذار می کنم به صاعقه ای که مثل صاعقه ای که بر عاد و ثمود نازل شد لذا این صاعقه را یا به معنای موت ،یا نزول بلا و اتش و یا به معنای رجفه می باشد که در این آیه به معنای نزول عذاب و آتش می باشد مثل آتشی که بر قوم عاد و ثمود وارد شد منتهی نحوه عذاب به صورت آتش به آنها رسیده و به همین جهت به آن صاعقه گفته می شود .
معنای دوم کلمه صاعقه
گاهی هم صاعقه به معنای موت می باشد مثل آیه شریفه :«وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِی الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَآءَ اللَّهُ ۖ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ أُخْرَىٰ فَإِذَا هُمْ قِیَامٌ یَنْظُرُونَ»۳ وقتی نفخ صور می شود و دمیده می شود در صور و قیامت بر پا می شود همه می میرند پس «صعق» به معنای «مات» می باشد یعنی همه ی آنچه که در زمین و آسمان می باشد میمیرند .
معنای سوم کلمه صاعقه
گاهی هم صاعقه به معنای رجفه می باشد که رجفه به معنای ارتعاش و لرزش و چیزی که در انسان ترس ایجاد کند می باشد مثل آیه :« وَاخْتَارَ مُوسَىٰ قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقَاتِنَا ۖ فَلَمَّآ أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَهُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَکْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَإِیَّایَ»۴ در این آیه خداوند متعال کلمه رجفه ذکر فرموده است که مراد از رجفه همان صاعقه ای می باشد که خداوند متعال فرمود :«فَأَخَذَتْکُمُ الصَّاعِقَهُ» که رجفه همان چیزی بوده که باعث ارتعاش و لرزش شدید آنها می شود که در نهایت آنها از دنیا میروند لذا رجفه بوده ک بعد از آن هلاک شده اند به قرینه «أَهْلَکْتَهُمْ» که در ادامه این امده که جمله «مِنْ قَبْلُ» یعنی از قبل صاعقه است .
معنای مراد از صاعقه
بنابراین مراد از صاعقه آن چیزی که باعث ارتعاش ،ترس و وحشت برای آنها می شود که در این مسئله منجر به مرگ بنی اسرائیل میشود و تفسیر سوره اعراف آیه ۱۵۵ نسبت به کلمه صاعقه در آیه ۵۵ سوره بقره واضح و روشن می شود .
نکته کلامی و بحث رجعت
در آیه بعدی که می فرمایند :«ثُمَّ بَعَثْنَاکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»۵ نکته ی کلامی که در این آیه شریفه نهفته است مبنی بر اینکه وقتی خداوند واقعه ای را به ما نشان می دهد «ادل الشئ علی وجود الشئ ،وقوع الشئ» یعنی ان دلیلی که بسیار دلالت دارد بر یک مسئله ای وقوع آن مسئله است بعد از اینکه دلالت می کند لذا معنای :«بَعَثْنَاکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ» یعنی ما شما را مبعوث کردیم ، زنده کردیم و برگرداندیم بنابر این بحث کلامی «رجعت» در این آیه مورد بحث و توجه قرار میگیرد.
مصادیق رجعت در اقوام مختلف
لذا بحث رجعت در مواقع مختلف بوده مثل اصحاب کهف خداوند دوباره برگرداند یا مثل زمان حضرت عیسی و در این آیه آن هفتاد نفری که حضرت موسی انتخاب میکند و آنها را به میقات می برد و به واسطه صاعقه انها جان میدهند و دوباره خداوند آنها را زنده میکند بنابراین رجعت به معنای برگشتن دوباره به دنیا بعد از مرگ می باشد و در ادامه آیه می فرماید:«لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» یعنی تا شما شاکر شوید و معنای شاکر شدن یعنی تا بندگی کنید .
وقوع و امکان رجعت
آیه بر امکان بلکه وقوع رجعت دلالت دارد لذا ایا رجعت ممکن می باشد یا خیر ؟ که با وقوع رجعت در این آیه معلوم می شود که نه اینکه امکان دارد ،وقوع هم دارد چون واقع شد در زمان حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه السلام لذا وقوع در درجه بالاتر از امکان می باشد پس وقتی وقوع داشت امکان آن هم به طریق اولویت می باشد لذا وقتی امکان وقوع این رجعت می باشد بعدا هم امکان آن موجود می باشد.
قول مرحوم طیب اصفهانی
مرحوم طیب اصفهانی می فرمایند که :« من این بحث را در کلم الطیب مفصلا تحت پنج عنوان متذکر شده ام ، عنوان اول اخباری است که در وقوع رجعت واقع شده است ،دوم آیاتی که بر وقوع رجعت دلالت دارند ،سوم کتبی که در موضوع رجعت نوشته و بررسی شده است ،چهارم امواتی که به معجزه پیامبر اسلام و ائمه اطهار زنده شده اند مانند حبیب ابن مظاهر و پنجم ذکر شبهاتی که در مورد رجعت شده و رفع آن شبهات لذا برای متوجه شدن بحث رجعت باید به کتاب کلم الطیب مراجعه کنید .
شان نزول آیه
و آیه ۵۵ سوره مبارکه بقره مربوط به قضیه ای است که حضرت موسی هفتاد نفر از قوم را به میقات برد تا خداوند را ببینند لذا بنی اسرائیل گفتند ما میخواهیم خداوند را ببینیم و نماینده فرستادند لذا هفتاد نفر از بزرگان قبائل را جمع کردند و حضرت موسی آنها را انتخاب کرد و آنها حرکت کردند به سمت میقات و در میقات صاعقه آنها را در بر گرفت که منجر به هلاک شدن آنها شد چون رجفه،ترس و وحشت در آنها ایجاد نمود و آنها مردند.
معنای موت و مردن در آیه
در ایه بعد که میفرمایند :«ثُمَّ بَعَثْنَاکُمْ» مراد از «ثم» یعنی وقتی مردند قدری طول کشید لذا پیرامون اصحاب کهف بیان میفرمایند که ۳۰۹ سال طول کشید ولی در این آیه بیان نفرمودند که دقیق چند سال طول کشید ولی آنچه مسلم است مدت زمانی از موت آنها میگذرد و در ادامه که می فرمایند :«مِنْ بَعْدِ» کلمه بعد هم اشاره به همین موضوع دارد لذا «ثم» خودش دلالت بر تراخی دارد و «مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ» یعنی بعد از اینکه انها مردند قدری طول کشید تا دوبار زنده شدند بنابراین در این آیه دو لفظ «ثم» و «بعد»موجود است که دلالت بر این مسئله دارد که موت و مردن مسلم می باشد .
قابلیت دیدن خداوند
در ادامه میفرمایند که :«لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» یعنی شاید با این صاعقه ای که بر آنها ایجاد شد آنها ترسیدند لذا شاید به جهت این موضوع بوده که آنها ظرفیت و قابلیت این را نداشتند که بتوانند حضرت حق را ملاقات کنند و تناسبی نبوده بین آنها و خداوند لذا نور و صاعقه را خداوند میفرستد و آنها به واسطه آن صاعقه انقدر ترسیدند که هلاک شدند لذا قابلیت این را ندارند که خدا را ملاقات کنند .
معنا و مقصود از کلمه نَرَى
کلمه «نَرَى» که در آیه ۵۵ سوره بقره وارد شده یعنی ما رویت کنیم و ببینیم خداوند را با چشم ظاهر ولی وقتی که وارد میقات شدند و صاعقه وارد شد آنها مردند و در ادامه کلمه «فَأَخَذَتْکُمُ» بیان شده یعنی صاعقه آنها را در بر گرفت و صاعقه آنها را در خودش فرو برد.
معنای هلاک شدن
معنای هلاک شدن یعنی از خارج چیزی باعث شود که شخص جان بدهد و بمیرد ، در آیه بعدی نیز کلمه هلاک وارد شده و در سوره مبارکه اعراف که آیه آن را متذکر شدیم نیز کلمه هلاک وارد شده «لَوْ شِئْتَ أَهْلَکْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَإِیَّایَ» خدایا اگر میخواهی هلاک کنی آنها را و مرا قبل از اینکه صاعقه بیاید و این جمله حضرت موسی می باشد .
معنای جهرا و تأکید
کلمه «جَهْرَهً» یعنی ما بتوانیم خداوند را به طور اشکارا ببینیم که تاکید کلمه «نَرَى» می باشد و بلافاصله وقتی این درخواست را داشتند صاعقه ای آنها را در برگرفت به طوری که آنها هلاک شدند و عده ای از آنها هم نظاره گر این واقعه بودند
ضمیر مخاطب و مقام خطاب
در آیه ای که از سوره بقره توضیح دادیم کلمه «فَأَخَذَتْکُمُ» از ضمیر مخاطب استفاده شده چون در مقام خطاب وارد شده و در آیه ای که از سوره اعراف متذکر شدیم کلمه«أَخَذَتْهُمُ» از ضمیر غائب استفاده شده و این آیه بیان افرادی است که همراه حضرت موسی به میقات امدند و به عنوان نماینده های بنی اسرائیل قرار بود خداوند را ببینند و وقتی وارد میقات شدند«أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَهُ» و«فَأَخَذَتْکُمُ الصَّاعِقَهُ» که صاعقه همان رجفه می باشد .
مردن و موت واقعی
و اینکه گفتیم آنها مردند و دوباره زنده شدند یعنی مدتی مردن آنها طی شد و طول کشید نه اینکه به اصطلاح عوام مردند و زنده شدند مثل پیرزن هایی که میگویند من دیشب مردم و زنده شدم ،که این مثلا بخاطر درد و مریضی بوده که متحمل شده و منظور این نیست که شما بگویید این مردن و زنده شدن دلالت بر رجعت نمیکند و بیهوش شدند ،حتی در تعبیرات داریم که خواب هم نوعی مرگ می باشد.
قرائن موت واقعی
بنابراین مردن آنها واقعا موت بوده به قرینه «ثم» و «بعثنا» که یعنی آنها مردند و دوباره روح در جسم آنها دمیده شد ،دومرتبه زنده شدند و همچنین به قرینه «من بعد» که همه ی اینها دلالت بر این موضوع دارد که رجعت ممکن است.
رجعت در اعتقاد شیعه
یعنی در شیعه ادعا می شود که در زمان حضرت صاحب الزمان عجل الله عده ای رجعت می کنند و روح در کالبد آنها دمیده می شود و دوباره زنده می شوند چه آنهایی که به عنوان انتقام زنده می شوند مثل قاتل حضرت صدیقه کبری سلام الله علیها و چه آنهایی که جزء یاران و اصحاب حضرت حجت خواهند بود و آنها برمیگردند و اگر قبل از آن شهید شده باشند در رکاب حضرت به مرگ طبیعی می میرند و اگر هم مرده باشند در رکاب حضرت به شهادت می رسند .
