وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ ۱
اشاره به جعل تشریعی حج
از این آیه و از کلمه «جَعَلْنَا» متوجه می شویم که حج تشریع شده است و همان‌طوری که مستحضر هستید به آیه ۹۷ سوره مبارکه آل عمران و آیات ۲۶ و ۲۷ سوره مبارکه حج به آنها اشاره دارد ،چون بحث جعل را ،جعل تشریعی فرموده اند .
تناسب کلمه «مَثابَهً»
اینکه فرموده اند «الْبَیْتَ» همان کعبه می باشد را قرار دادیم برای مردم به «مَثابَهً» یعنی چیزی که محل طواف و رفت و آمد انها باشد و تناسب کلمه «ثوب» را به «مَثابَهً» و «ثَیِّب» را عرض کردیم .
خطابات عام قرآنی
به دنبال این بحث ،این است که ناس را گفتیم ، یعنی همه مردم که یکی از چیز هایی که مسلم می باشد در قران ، بعضی از خطابات قران به همه مردم است ،مانند این آیه که فرمود:«مَثابَهً لِلنَّاسِ» یعنی محل مراجعه و بهره بردن همه مردم است .
امنیت بیت الله الحرام
بحث امر قرار دادن خانه نشانه همین می باشد که وقتی به بیت امنیت دادند که «لِلنَّاسِ» اما حتی تسری به غیر ناس هم می کند ،لذا از این کلام واضح و روشن می شود که بحث اعمال حج را باید انجام دهند .
اشاره به مناسک حج
به دنبال آیه ،اگر نگوییم دلیل می باشد ، قرائن بر این مطلب است چون آنچه که در کلام می آید یا خودش دلیل بالمطابقه ،بالالتزام می باشد و یا قرینه بر آن معنایی است که ما از کلام فهمیده ایم و از جمله «اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى» ۲ که مقام ابراهیم را محل نماز قررار دهید ، نشان‌دهنده یکی از مناسکی می باشد که باید انجام داد ، مانند بحث طواف و نماز طواف ،چون آنچه که مسلم می باشد باید این اعمال را در حج باید انچه دهند .
قول شیعه در محل نمازگزار
شیعه می گوید باید پشت مقام ابراهیم مصلی باشد ،یعنی وقتی نماز می‌خواند آن مقام در مقابل او قرار گیرد ،به طوری که امکان نزدیک شدن به آن نباشد .
مراد از عهد در آیه مذکور
در ادامه خداوند متعال می فرماید :«عَهِدْنا إِلى إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ»۳ کلمه «عَهِدْنا» یعنی «امرنا» ،ما امر کردیم و عهد گرفتیم از حضرت ابرهیم و اسماعیل که «طَهِّرا بَیْتِیَ» بیت من و کعبه را پاکیزه کنند برای «لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ» .
مراد از «لِلطَّائِفِینَ» و «الْعاکِفِینَ»
منظور از «لِلطَّائِفِینَ» طواف کنندگان دور خانه کعبه می باشد اعم از حجاجی که طواف حج انجام می دهند ، معتمرینی که طواف عمره انجام می دهند و آنهایی که طواف مستحبی انجام می دهند ،همگی این موارد را طائفین گویند و همچنین منظور از «الْعاکِفِینَ» کسانی هستند که در مسجد الحرام اعتکاف می کنند.
امر خداوند به طهارت بیت الله
می فرماید :«أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ» تکلیف و امر شد به آنها که بیت را پاک کنند ، آنچه که مسلم می باشد پاک و پاکیزه کردن ظاهری یعنی از کثافات و پلیدی ها پاک کنند و نگذارند کثیف شود و پلیدی در آن قرار گیرد و از همین مطلب هم معلوم می شود که مشرکین را به این مکان راه ندهید ،به همین جهت است چون بحث نجس بودن آنها مطرح می شود .
مقصود از فعل امر «اتَّخِذُوا»
فعل «وَ اتَّخِذُوا» هم که فعل امر می باشد ، دو امر مطرح است ، اول امر های فرعی فقهی است و دوم اینکه محل نماز را پشت مقام حضرت ابراهیم قرار دهند ، و اینکه بگوییم مطلق برای همه نماز ها باشد که نماز های صبح و ظهر و… را پشت مقام اقامه کنند از این امر ظاهر نیست .
تعیین محل نمازگزار در خانه خدا
ولی آنچه که مربوط به خود خانه می باشد که همان نماز طواف می باشد را باید پشت مقام بخوانند و به همین آیه استدلال می شود که خداوند متعال فرموده:«وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى»۴ یعنی این مکان را محل نماز و مصلی قرار دهید .
لزوم طهارت مساجد از نجاست
بحث بعدی از نظر فقهی ، امر به حضرت ابراهیم و اسماعیل به اینکه خانه را از نظر کثیفی پاک قرار دهید و به همین جهت همه ی مساجد را اینگونه حکم می کنند و بدانید اگر شما هم داخل مساجد هستید ،مصالحی که در مسجد مصرف می شود باید پاک باشد ،یعنی نباید کسی نجس شود .
خروج مصالح نجس از مساجد
این مهم است که اگر مسجدی در حال ساخت می باشد و کارگری زخمی شد ،خونی که به مصالح ریخته می شود ،باید آن مصالح را خارج کنید که این مطلب را آقای رحیمیان خیلی تاکید داشتند چون ایشان هم در بحث احکام و تسلط بر فتاوی مراجع نمونه بودند .
لزوم عدم ورود حیوانات نجس
بنابراین حکم فرعی فقهی این است که باید مصالح مسجد پاک باشد و نجس نباید باشد و همچنین حیوان نجس نباید بر آن وارد شود ، شخصی بود که همسایه مسجد نیمه ساخت بود ،گوسفند ها و سگ گله را وارد مسجد کرده بود که گفتیم چرا این عمل را مرتکب شده اید ؟!
طهارت ظاهری مساجد
لذا اینکه فرمود:«أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ» حداقل آن این است که از نظر ظاهری باید طهارت داشته باشد ،یعنی از تمام کثافات و نجس ها باید تطهیر شود و پاک قرار دهند و خداوند می فرماید پیمان گرفتیم که حضرت ابراهیم و اسماعیل آن را از جهات نجاسات و کثافذت تطهیر کنند .
معنای جمله «الرُّکَّعِ السُّجُودِ»
می فرماید :«لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ»۵ یعنی برای طواف کنندگان ،آنهایی که در مسجد اعتکاف می کنند و روزه می گیرند و آنهایی که نماز اقامه می کنند ،لذا کلمه «الرُّکَّعِ» جمع «راکع» و «سجود» نیز جمع «ساجد» است ،البته به زبان فارسی تعبیر غلط داریم که سجود را جمع سجده استفاده می کنیم ، ولی آنچه مسلم است، سجده جمع ساجد می باشد .
پاکیزگی مساجد برای نمازگزاران
پس کلمه «الرُّکَّعِ» به معنای راکع ها و کلمه «سجود» یعنی ساجد ها به معنای آنهایی که سجده و رکوع می کنند و به معنای اینکه آنها نماز اقامه می کنند و اینکه می فرماید نمازگذاران نه به خصوص رکوع و سجود بلکه یعنی آنهایی که ساجد هستند و نماز میخوانند که برای آنها باید پاک شود تا آنها بتوانند در ان نماز بخوانند .
حکم فراموشی نماز طواف
بحث های روایی که در ما نحن وارد شده را یک خبر را از کتاب های کافی ،تهذیب و تفسیر عیاشی از صادق آل محمد «صلوات الله علیهم اجمعین» نقل کرده اند که سوال شده کسی که دو رکعت نماز طواف را در مقام ابراهیم فراموش نماید ،تکلیف او چیست و باید چه کار کند ؟ اگر از مکه خارج شود تکلیف او چیست ؟ چون امر شده «وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى»۶ ،امر شده نماز را باید آنجا خواند ، اگر که امری نبود مشکلی وجود نداشت ولی چون نهی وجود دارد باید برگردد نماز را قضا نماید. ۷
مراد از مقام حضرت ابراهیم
از این حدیث استفاده می شود که مراد از مقام ابراهیم در این آیه همان مقام معروف است ،نه اینکه بخواهیم آن را تعبیر به چیز دیگری کنیم ، پس آنچه که مسلم می باشد همان جای پا مبارکی است که حضرت روی آن سنگ می ایستاده و بنایی می کرده و آن به عنوان مقام حضرت ابراهیم معروف و مشهور شده است .
پاکیزگی قبل از ورود به مکه
در روایت دیگری از حضرت صادق «علیه السلام» نقل شده که ایشان ذیل این قسمت آیه که خداوند متعال فرموده :«أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ»۸ فرموده اند :«فینبغی للعبد أن لا یدخل مکه إلا و هو طاهر و قد غسل عرقه و الأذى و تطهر.» ۹ خلاصه معنای بدین گونه است که بر کسی که قصد ورود به شهر مکه را دارد سزاوار و مستحب می باشد که غسل کند ، عرق و کثیفی را بدن خود پاک کند و غسل کند .
مراد از غسل در روایت شریفه
مراد از طهارتی که در روایت به عنوان «فینبغی» فرموده از جهت احترام به خانه خداوند می باشد ، چون خانه کعبه در مکه است که منظور غسل می باشد، چون غسل شامل برطرف نمودن کثافات ، نجاسات و عرق بدن هم می شود ،یعنی کسی غسل نمی کند در حالی که از کثیفی و عرق پاک نیست ،بنابراین غسل می کند در حالی که این کثافات از بین رفته است .
مجزی بودن غسل جنابت
کما اینکه فرموده اند غسل جنابت از همه اغسال مجزی است ،یعنی شما اگر غسل های دیگری هم به گردن داشته باشید و بخواهید مستحب را انجام دهید با غسل جنابت هر غسلی از گردن شما برداشته می شود ، لذا اگر صبح یا سحرگاه جمعه اگر خواستید غسل کنید ،کفایت از غسل جمعه شما هم می کند و اگر در شب قبل دست به مرده ای زده اید که نیاز به غسل مس میت داشته باشید ، از آن هم کفایت می کند و همچنین اگر شب اول ماه باشد و عهد و نذری ب گردن خود واجب کرده باشید که شب اول ماه غسل کنید ،آن هم از گردن شما ساقط می شود .
منابع
۱_سوره بقره آیه ۱۲۵
۲_سوره بقره آیه ۱۲۵
۳_سوره بقره آیه ۱۲۵
۴_سوره بقره آیه ۱۲۵
۵_سوره بقره آیه ۱۲۵
۶_ سوره بقره آیه ۱۲۵
۷_ اصول کافی ج ۴ ص ۴۲۵ ،
تهذیب الاحکام ج ۵ ص ۱۴ ح ۱۳۳،
تفسیر عیاشی ج ۱ ص ۷۷ ح ۹۱ ،
تفسیر البرهان ج ۱ ص ۳۲۷ ح ۲و۷
۸_ سوره بقره آیه ۱۲۵
۹_ اصول کافی ج ۴ ص ۴۰۰ ح ۳
