و برخى از مردم به جاى خدا معبودهایى انتخاب مىکنند که آنها را آن گونه که سزاوار است خدا را دوست داشت، دوست مىدارند؛ ولى آنان که ایمان آوردهاند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوىتر است. و اگر کسانى که [با انتخاب معبودهاى باطل] ستم روا داشتند، هنگامى که عذاب را ببینند، بىتردید بفهمند که همه قدرت ویژه خداست [و معبودهاى باطل، هیچ و پوچاند] و خدا سخت کیفر است. (۱۶۵)(همان) هنگام، کسانى که پیروى شده‌اند، از پیروانِ خود، بى تعهد مى شوند؛ و عذاب را مشاهده مى کنند؛ و پیوندها از میانشان بریده مى شود. (۱۶۶ ) و آنان که [به جاى خدا از پیشوایان شرک و کفر] پیروى کردند، گویند: کاش براى ما بازگشتى [به دنیا] بود تا ما هم از آنان بیزارى مىجستیم، همان گونه که آنان از ما بیزارى جستند. خدا این گونه اعمالشان را که براى آنان مایه اندوه و دریغ است به آنان نشان مىدهد، و اینان هرگز از آتش بیرون آمدنى نیستند. (۱۶۷) اى مردم! از آنچه [از انواع میوهها و خوردنىها] در زمین حلال و پاکیزه است بخورید، و از گامهاى شیطان پیروى نکنید؛ زیرا او نسبت به شما دشمنى آشکار است. (۱۶۸)
و برخى از مردم به جاى خدا معبودهایى انتخاب مىکنند که آنها را آن گونه که سزاوار است خدا را دوست داشت، دوست مىدارند؛ ولى آنان که ایمان آوردهاند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوىتر است. و اگر کسانى که [با انتخاب معبودهاى باطل] ستم روا داشتند، هنگامى که عذاب را ببینند، بىتردید بفهمند که همه قدرت ویژه خداست [و معبودهاى باطل، هیچ و پوچاند] و خدا سخت کیفر است. (۱۶۵)(همان) هنگام، کسانى که پیروى شده‌اند، از پیروانِ خود، بى تعهد مى شوند؛ و عذاب را مشاهده مى کنند؛ و پیوندها از میانشان بریده مى شود. (۱۶۶ ) و آنان که [به جاى خدا از پیشوایان شرک و کفر] پیروى کردند، گویند: کاش براى ما بازگشتى [به دنیا] بود تا ما هم از آنان بیزارى مىجستیم، همان گونه که آنان از ما بیزارى جستند. خدا این گونه اعمالشان را که براى آنان مایه اندوه و دریغ است به آنان نشان مىدهد، و اینان هرگز از آتش بیرون آمدنى نیستند. (۱۶۷) اى مردم! از آنچه [از انواع میوهها و خوردنىها] در زمین حلال و پاکیزه است بخورید، و از گامهاى شیطان پیروى نکنید؛ زیرا او نسبت به شما دشمنى آشکار است. (۱۶۸)
یا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ ۱
در ذیل آیه ۱۶۸ کلام حضرت حق فرمود :«إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ» ۲ اکثر مسائل برای ما وضوح دارند و روشن هستند یکی از چیزهایی که از ابتدا برای انسان وضوح داشته، دشمنی شیطان است و به عبارت دیگر شمشیر از رو بسته و از دشمنی و ابراز آن ابایی ندارد و آن را فریاد می‌زند لذا خدا در این آیه فرمود :«إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ» بدانید این دشمنی نیز سمت و سوی شما خواهد بود.
نحوه اغوا کردن شیطان
عبارت «لَکُمْ» که در آیه آورده شده برای شما بوده و تصور نکنید که به شما کاری ندارد و مسلما شما را رها نمی‌کند اما یک سوال مطرح می‌شود که این شیطان و ابلیس تنها بوده؟ چگونه می‌تواند انسان‌ها را اغوا کند؟ به چند گونه می‌توان پاسخ داد یکی اینکه شیطان اعوان و انصار دارد و تنها نیست دیگر اینکه ارتباط و وسوسه کردن بین ارواح مجرده تعدد لازم ندارد.
تهدید شیطان به وسوسه
اینکه شیطان تهدید کرده آنگونه بوده که او انسان را از روح و روان وسوسه می‌کند و در این مورد بدانید که تمام قوه و قوای خود را بر این گذاشته لکن دست ما را نگرفته و ما را به سوی بدی‌ها نمی‌برد و ما را اجبار و اکراه نمی‌کند فقط وسوسه می‌نماید ما می‌توانیم در مقابل این وسوسه‌ها ایستادگی کنیم.
بیزاری شیطان از انسان
شیطان در روز قیامت این مسئله را می‌گوید که من فقط شما را دعوت کردم خودتان رفتید برخی از کارهایی که ما در راستای اغوای شیطان انجام دادیم شیطان از آنها بیزاری می‌جوید مانند آیه «إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ» ۳ بنابراین مسلما در دام شیطان قرار گرفتن ما هستیم و قرآن در مواقع مختلف آن را بیان می‌دارد.
عدو بودن شیطان
در اینجا از واژه عدو استفاده کرده عدو به معنای کسی که طرف خود را همیشه مورد آزار و اذیت و دشمنی قرار می‌دهد ضربات شیطان فقط وسوسه هستند که انسان را وسوسه می‌کند اینکه فرمود در آیه «إِنَّمَا یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ» ۴ با وجود اینکه کلمه امر بر این دلالت می‌کند که از عالی به دانی دستور داده شود، امر شیطان طلب مافوق از مادون نیست و دستور نیست و فقط وسوسه خواهد بود.
معنای مصطلح امر کردن
معنای خود کلمه امر معانی مختلف دارد مسلما امر شیطان طلب یک مافوق نیست کار او این می‌باشد که خطورات و وسواسی را به دل انسان می‌اندازد که او را اغوا نماید امر آنگونه نیست شاید چون انسان را دعوت می‌کند به همین مناسبت «یَأْمُرُکُمْ» فرمود بنابراین مسلما ما در افعالی که انجام می‌دهیم یک الهامات سو و عالی داریم.
الهامات سوء و عالی
برخی از الهامات باعث انجام کارهای خوب در ما می‌شوند آنها از جانب حق هستند و الهام می‌شود که یک کار خوب و شایسته انجام دهیم از طرف دیگر یک سری الهامات شیطانی نیز وجود دارند که آن منشا شیطانی دارد استفاده از عبارت «إِنَّمَا» یعنی شیطان هیچ راهی غیر از این برای شما ایجاد نمی‌کند.
تفاوت کلمات سوء و فحشا
شیطان هیچگاه ما را به سمت کار خوب توصیه نمی‌کند هرچه وجود دارد دنبال کردن و وسوسه کردن برای انجام کارهای سو و فحشا خواهد بود البته هر سوئی فحشا نیست اما همه فحشاها سوء هستند اینکه دو کلمه را ذکر کرده مسلم از نظر اصولی عام و خاص مطلق می‌باشند یعنی کلیه فحشاها سوء هستند اما سوءها فحشا نیستند.
ریشه وسوسه در نفس انسان
بنابراین مراد از وسوسه شیطان خطورات و وسواسی است که شیطان نسبت به انسان و روح او انجام می‌دهد و او را وسوسه می‌کند سپس نفس انسان خود به خود یک ریشه و بنیه‌ای از این خطورات و وسوسه‌های شیطانی در وجود خود دارد لذا فرمود :«إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَهٌ بِالسُّوءِ» ۵
نفس از دیدگاه مرحوم نراقی
نفس انسان قابلیت تذکیه را دارد مرحوم نراقی در تعبیراتی نفس انسان را به عنوان مدیرعامل و مجری وجود انسان می‌فرماید و در جامع السعادات گفته که نفس را مدیرعامل وجود انسان معرفی می‌کند اگر او مورد خطاب و اشتراط و بازخواست قرار بگیرد کنترل می‌شود و مراحل تزکیه نفس را بیان می‌دارد.
مراحل تزکیه نفس
ابتدا باید با او مشارطه کرده و قرارداد ببندید که امروز باید فلان کار را انجام دهد ضمن روز و ایام و ساعات مراقبه داشته باشید و درنهایت مواخذه و محاسبه کنید که در روزی که گذشت چه کرده و حسابرسی او را انجام دهید و اگر واقعا نفس خلاف رفته آن را مواخذه نمایید این مورد از روایاتی برآمده که مرحوم نراقی در جامعه السعادات و هم مرحوم ملامهدی در معراج السعاده بیان کرده‌اند.
ضرورت مطالعه کتب اخلاقی
خواندن این کتب اخلاقی برای طلبه‌ها ضروری می‌باشد چرا که یک خط فکری و فرمول برای رسیدن به سعادت دارند لذا من توصیه می‌کنم بخوانید و آن را برای مردم بیان نمایید بنابر روایات وقتی ما قصد داریم سرمایه زمان و دارایی‌های معنوی و مادی خود را در اختیار نفس قرار دهیم که او را به اجرا بکشد باید با او قرار داد بسته و شروطی بگذارید.
مشارطه با نفس
اگر با نفس شروطی گذاشتید از سرپرستی عقل استفاده می‌کنید تا کارهای او را در طی ساعات مدت زمان قرارداد مشاهده نمایید برای مثال هنگام صبح یک مشارطه‌ای دارید که تا هنگام شب باید انجام گردد در طول این ساعات بایستی دقت کنید و مراقبه داشته باشید در مراقبات باید به نفس لوامه برسید تا با هر گناهی خود را سرزنش کند و برگردد وگرنه اگر به صرف اماریت خود پیشروی کند، کار برعکس خواهد شد.
آثار عدم کنترل نفس
اگر خودساختگی‌ها انجام نشد و نفوس را کنترل نکردیم جامعه ما به انحطاط می‌رود و به‌گونه‌ای می‌شود که معارف و منکرها جابه‌جا می‌شوند اگر نفس از هوس پیروی کرد و فرمانبر عقل نبود کار به انحطاطی می‌کشد که منکر و معروف برای او بالعکس خواهند بود.
کنترل نفس و موقعیت آن
روایتی که فرمود وقتی می‌رسد که امر به منکر و نهی از معروف اتفاق می‌افتد و بدتر از آن زمانی که معروف و منکر جابه‌جا گردند تفاوتی ندارد که فرد در چه موقعیت و شخصیتی نفس را کنترل کند برای مثال کسی که به چاقوکشی، زنا و قماربازی شهرت دارد در موقعیتی چنان نفس خود را کنترل کند که با امام حسین مشهور شود.
خبث باطنی افراد
احتمال آن وجود دارد که فردی با یک شخصیتی عالی حسب ظاهر نتواند بخاطر خبث باطن عاقبت به خیر گردد زمان جنگ از شیخ علی تهرانی پلیدتر نبود و توهین‌هایی که او به همه روامی‌داشت صدام انجام نمی‌داد و فکر نمی‌کنم که آمرزیده شود این نکته اهمیت دارد که برخی از افراد در ظاهر شخصیت‌های بسیار مقدسی قرار دارند اما در باطن کثیف هستند.
وجود قوه اختیار در انسان
برخی از انسان‌ها در وجود خود انصاف ندارند و حتی نسبت به ذات احدیت نیز همین‌گونه هستند به طوری‌که شیطان نیز می‌گوید {إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ} ۶ یا اخاف الله چون خدا در وجود انسان قوه‌ای به نام اختیار با قدرتی بسیار بالا قرار داده که می‌تواند اراده خود را در آن اعمال کند و هرگونه اراده نماید پیشروی می‌کند این انسان از شیطان و سایر موجودات پلیدتر می‌شود و انسانیت خود را از دست می‌دهد.
قساوت قلب انسان
چگونه امکان دارد که فردی به شاهچراغ برود و چندین نفر را به قتل برساند؟ آنها چه گناهی کرده بودند؟ این قساوت قلب و ذاتی که در وجود چنین انسانی ایجاد شده و اکنون بحث غذا، نطفه، تربیت یا محیط او بوده، همه آنها موثر واقع شده‌اند که چنین حرکتی را انجام دهد.
تجربه مهربانی در جبهه
در جنگ زمانی که ما و عراقی‌ها در مقابل یکدیگر قرار می‌گرفتیم هم ما و هم آنها عاطفه به خرج می‌دادیم من به یاد دارم که در منطقه فاو جاده‌ای به نام ام القصر وجود داشت که ما بر روی طول آن مستقر بودیم و جبهه ما در عرض قرار گرفته بود با یک بولدوزر قسمتی از جاده را مانند کانال حفر کرده بودیم و بین ما و عراقی‌ها قرار گرفته بود (۱۵ متر فاصله داشت).
عواطف در زمان جنگ
نوروز سال ۱۳۶۵ علاوه بر عید مناسبتی دیگری نیز بود که بچه‌های ما برای عرلقی‌ها ساندیس و کمپوت پرتاب می‌کردند در جبهه به این شکل بود که اگر یک طرف زور بیشتری داشت به طرف مقابل خود رحم می‌کرد و این‌ها بسیار اهمیت دارند البته در بسیاری از مواقع ضربه خوردیم.
عاطفه شهید خسروی به اسرا
شهید احمد خسروی فرمانده گردان امام حسن در سال ۶۲ در کردستان و تپه‌های کانی مانگا من به یاد دارم که ما تصرف کرده بودیم و احمد خسروی ۵ نفر را به اسارت گرفته بود با یک کلت به میان آن پنج نفر و یکی از آنها کلت را برداشته و دو تیر به سر او شلیک کردند.
خطوزات روحی شیطان
مراقب باشیم بیش از اندازه در حق یکدیگر بی انصافی نکنیم و حتی به دشمن رحم کنید که فارحم ترحم شامل ما بشود مسلما ما مورد خطورات شیطان به بدی، فحشا و منکرات از نظر روح می‌شویم و کم کم کار به جایی می‌رسد که نسبت‌های ناروا را برای خودمان پیش می‌گیریم.
