و برخى از مردم به جاى خدا معبودهایى انتخاب مىکنند که آنها را آن گونه که سزاوار است خدا را دوست داشت، دوست مىدارند؛ ولى آنان که ایمان آوردهاند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوىتر است. و اگر کسانى که [با انتخاب معبودهاى باطل] ستم روا داشتند، هنگامى که عذاب را ببینند، بىتردید بفهمند که همه قدرت ویژه خداست [و معبودهاى باطل، هیچ و پوچاند] و خدا سخت کیفر است. (۱۶۵)(همان) هنگام، کسانى که پیروى شدهاند، از پیروانِ خود، بى تعهد مى شوند؛ و عذاب را مشاهده مى کنند؛ و پیوندها از میانشان بریده مى شود. ۱۶۶
تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه ۱۶۶
واکنش ستمکاران و پیروان آنان در رستاخیز و بیزارى آنان از همدیگر و حسرتزدگى و فرجام عذاب آلودشان
و برخى از مردم به جاى خدا معبودهایى انتخاب مىکنند که آنها را آن گونه که سزاوار است خدا را دوست داشت، دوست مىدارند؛ ولى آنان که ایمان آوردهاند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوىتر است. و اگر کسانى که [با انتخاب معبودهاى باطل] ستم روا داشتند، هنگامى که عذاب را ببینند، بىتردید بفهمند که همه قدرت ویژه خداست [و معبودهاى باطل، هیچ و پوچاند] و خدا سخت کیفر است. (۱۶۵)(همان) هنگام، کسانى که پیروى شدهاند، از پیروانِ خود، بى تعهد مى شوند؛ و عذاب را مشاهده مى کنند؛ و پیوندها از میانشان بریده مى شود. ۱۶۶
حب و بغض نکات جالبی در بحث‌های کلامی دارند یعنی آنچه که در بحث‌های کلامی که منجر به اعتقادات انسان شده و مدرک آن عقل است چه از نقلیات، عقلیات، ادله نقلیه و ادله لبیه همه آنها را دقت کنیم حب و بغض در آن موثر بوده و خمیر مایه آن به شمار می‌رود.
مباحث کلامی درباره حب
مفسرین یک بحث‌هایی در این باب دارند که در بحث حب و بغض، مودت، محبت، الفت، دوستی و خلت که تعبیراتی در قرآن داریم بحث ولا، ود، حب، الفت و خلت که همه آنها در واقعه هرکدام بیانگر یک گوشه از واقعیت بین و انسان و خالق می‌باشد در ذیل مباحث این کلمات روایاتی وجود دارد.
ارتباط حب و دین
روایتی از حضرت باقر (ع) داریم که فرمود :«هل الدّین الّا الحبّ و البغض» ۲ در واقع قصد دارد بگوید دین غیر از حب چیزی نیست و هرچه وجود دارد حب است و یا به استناد آیات قرآن فرمود :«الدِّینُ هُو الحُبُّ ، و الحُبُّ هُو الدِّینُ» ۳ مجموعه مقررات و قوانینی که خدا برای انسان فرستاده و تشریع فرموده حب بوده و جز آن چیزی نیست.
علاقه انسان به دین
همه آنها بر آن است که بین انسان و خالق باید حب غالب باشد اولیا و کسانی که مقرب خدا می‌شوند آنچه که اساس بندگی و مقرب بودن آنها حب می‌باشد که جایگاه بسیار مهم و با اهمیتی را در دین دارد نکته‌ای در تعبیرات مفسرین فرمودند که دین ناموس انسان است لذا انسان ناموس خود را دوست دارد که تعبیر به کلمه کرده‌اند.
اهمیت حب و آثار آن
اهمیت حب تاجایی که تا سرانجام وجود خودش را در پای دین ایثار کند آنچه که در روایات و کلمات اهل بیت برمی‌آید اساس دین محبت خواهد بود در فروع دین و احکام فرعی و فقهی وارد شویم اگر محبت نباشد فایده ندارد یعنی اگر نماز را از روی حب نخوانید و برای طمع یا ترس شما باشد فایده ندارد شاید حسب ظاهر تکلیف از تو ساقط شود اما مقبول حضرت حق نمی‌افتد.
جامعه مطلوب از دید قرآن
لذا دین اساس محبت دارد مومن باید نسبت به خدا محبتی داشته باشد که تا پای جان برای او باشد از آیات قرآن چنین برمی‌آید که یک جامعه مطلوب بر اساس حب ایجاد شده و ارتباطات مردم نیز بر اساس حب و بغض ایجاد می‌شود؛ باید حب نسبت به دوستان و جامعه و خانواده و اقوام و بغض نسبت به دشمنان باشد.
حب شرط فداکاری
حب نوع انسان همه این‌ها باید محبت در وجود آنها حاکم شده باشد تا سر حد فداکاری جان و ایثار پیشروی کند این جامعه‌ای می‌باشد که باید شکل بگیرد و خدا آن را دوست داریم آیاتی داریم مانند «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ» ۴ مومنان با هم برادر هستند، المومنون جمع محلای به الف و لام است یعنی همه مومنان المومنون همه آنها را شامل می‌شود.
اصلاح و سازش بین برادران
اگر جایی بین دو برادر مشکلی رخ داد «فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ» ۵ پس بین در برابر خود را اصلاح کنید و آنها را سازش بدهید اصلاح یعنی چیزی را با چیز دیگری سازش دادن کسی را به کسی رساندن زن و شوهر مشکل دارند یا هر بحثی این از باب «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ» بیان شده که آن انما دارد و ایجاد حصر شده یعنی غیر از این نیست بین زوجین باید اصلاح ایجاد کنید.
لزوم ایجاد تالیف قلوب
با زوج صحبت کنید تا مشکلات را تحمل کرده و بین آنها سازش ایجاد گردد یا در قرآن داریم «فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا» ۶ به نعمت محبت و الفتی که بین دل‌های شما ایجاد می‌گردد، برادری ایجاد می‌شود الفت ایجاد کردن یعنی نزدیک کردن‌دل‌ها به یکدیگر یک نکته جالب در همان بحث «أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ» ۷ دارد.
موارد مصرف وجوه شرعیه
واقعا ما اگر بین خودمان دقت داشته باشیم می‌توانیم با تالیف قلوبی که می کنیم حتی در غیر مومنان آنها را به سمت دین بکشانیم و در فروع دین نیز داریم که بخشی از زکات و خمس‌ها یعنی وجوه شرعیه را برای تالیف قلوب بدهید یعنی کسانی که مسلمان و مومن نیستند مخارج و پولی بدهید تا آنها نیز با آنها یکی شوند و تالیف قلوب انجام گردد.
الفت بین خدا و مومنان
می‌فرماید:«فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ» ۸ یعنی روز قیامت به‌گونه‌ای می‌شود که همه می‌بینند که خدا برخی افراد را دوست دارد و آن گروه هستند که خدا را دوست دارند یعنی قوم و گروهی از مومنان که رستگار شدند خداوند این عده را بسیار دوست دارد یا داریم «یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حَاجَهً مِمَّا أُوتُوا» ۹
هجرت و ایثار در راه خدا
یعنی خدا کسانی که هجرت کنند را دوست می‌دارد و در دل آنها چیزی جز از آنچه که به آنها عطا شده یافت نمی‌شود چون به آن وابسته نیستند و اگر خدا در میان باشد حاضر هستند که جان خود را فدا کنند و خدا واقعا معامله‌گر زیبای است «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ» ۱۰
خریداری اموال و انفس توسط خدا
خدا در قرآن بلندگو و طبق و دهل دارد و این را فریاد می‌زند که من مشتری هستم این تعبیر برای فهم معقول که در کوچه و بازار آن را حس می‌کنید چه چیز خریدارید و چه چیز را می‌فروشید بسیار تشابه دارد مانند خریداری ضایعات و خدا می‌گوید اموال و انفس شما را خریدار هستیم در بازار سکه به دست می‌آورید اما خدا «بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ»
الفت در روح انسان
در واقع محبت و الفت آن چیزی است که از طرف خدا در روح بندگان دمیده شده و منشا آن «نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی»۱۱ می‌باشد که در میان بندگان وجود دارد و چیزی شیرین تر و دلچسب تر و زیباتر از حب و دوست داشتن نیست همان محبتی که ما نسبت به یکدیگر داریم وقتی یکدیگر را می‌بینیم شاد می‌شویم یعنی دیدار ما از هم باعث ایجاد سرور می‌شود.
تکلیف ما در برابر دشمنان
حب همان چیزی است که در کام انسان ایجاد شیرینی و خشنودی می‌کند چیزی که برای انسان سرور و شیرینی ایجاد کند، موجب ایجاد حب نسبت به آن خواهد شد در مقابل آن‌باید نسبت به غیر خدا و شیاطین و دشمنان خدا بغض داشته باشیم «أشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ» ۱۲
اهمیت اشتراکات میان انبیا
این‌ها بیانگر آن می‌باشد که ما باید نسبت به یکدیگر و حتی مخالفین ما و کسانی که شیعه واقعی نیستند که الفت و یکی و یگانه بودن ایجاد گردد چون ما مشترکات داریم و مشترکات برای ما ایجاد سمت و سوی مشترک می‌کند یکی از چیزهای مهم آن است که ما به الاشتراک انبیا توحید بوده پس ما باید با همه آن‌هایی که موحد هستند حتی کسانی که مسلمان نیستند اما موحد هستند مانند یهود یا مسیحیت تالیف قلوب داشته باشیم.
اختلاف در میان شیعیان
من از بزرگان تعجب می کنم که متاسفانه میان خود جامعه اسلامی که شیعه می‌باشد دقت ندارند با اینکه بحث اتحاد شیعه را می‌کنند اما نسبت به شیعیان که سلیقه متفاوت دارند تا حدی که وهابی‌ها نسبت به شیعیان نظر دارند، عمل می‌کنند یعنی تا جایی برخی از افراد دیگران را نجس می‌دانند کفاری که واقعا نجس هستند هیچ روزنه‌ای به سمت توحید ندارند به معنای حقیقی کلمه کافر می‌باشند.
تبری روسای ظالم در قیامت
برخی اوقات به خاطر سلایق متفاوت یکدیگر را چنان منکوب می‌کنیم که تخریب می‌شود درصورتی‌که ما برائت و تبری جویی بر این منوال باشد اگر این شد مصداق آیه «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا» ۱۳ می‌گردد کسانی که بر ما ستم می‌کردند روسایی که به ما ظلم می‌کردند که در روز قیامت از ما تبری می‌جویند و می‌گویند شما باعث شدید ما ظلم کنیم یعنی اگر شما در مقابل ما ایستاده بودیم اکنون ما در این ورطه نبودیم لذا از ما روی‌گردان خواهند بود.
پیروی یا همراهی با شیطان
اگر ما پیروی از شیاطین یا ظالمان بکنیم البته منظور ما پیروی نیست و احتمالا همراهی می‌کنیم یا راضی به وجود آنها باشیم همین مورد سبب می‌شود که آنها از ما روی‌گردان شوند و همان افراد کاری بکنند که ما تعجب کنیم و خود شیطان نیز می‌گوید که من از اعمال شما برائت داشتم.
سوء استفاده انسان از اختیار
شیطان در روز قیامت می‌گوید من از کارهایی که ما انسان‌ها می‌کردید بیزار هستم اینکه تعبیرات عوام نیز وجود دارد که برخی افراد از شیطان بدتر بوده یا به او آموزش می‌دهند! چون انسان در وجود خود اختیار واقعی دارد که آن از طرف خدا داده شده و در او ودیعه گذاشته شده افراد نمی‌فهمند و از آن سو استفاده می‌کنند.
خباثت داعش و بیزاری شیطان
مانند خباثت داعش که هیچ رحم و مروتی ندارند لذا شیطان از آنچه این‌ها انجام دادند تبری و بیزاری می‌جوید در اینجا می‌گوید روسای کفار از تابعین خودشان بیزاری می‌جویند «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا»کسانی که متبوع و رییس بودند و ظلم می‌کردند از تابعین خود بیزاری می‌جویند.
