و خداى شما خداى یگانه است، جز او خدایى نیست، رحمتش بى اندازه و مهربانىاش همیشگى است. (۱۶۳) بى تردید در آفرینش آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز و کشتى هایى که در دریاها [با جابجا کردن مسافر و کالا] به سود مردم روانند و بارانى که خدا از آسمان نازل کرده و به وسیله آن زمین را پس از مردگىاش زنده ساخته و در آن از هر نوع جنبندهاى پراکنده کرده و گرداندن بادها و ابرِ مسخّر میان آسمان و زمین، نشانههایى است [از توحید، ربوبیّت و قدرت خدا] براى گروهى که مى اندیشند. (۱۶۴)و برخى از مردم به جاى خدا معبودهایى انتخاب مىکنند که آنها را آن گونه که سزاوار است خدا را دوست داشت، دوست مىدارند؛ ولى آنان که ایمان آوردهاند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوىتر است. و اگر کسانى که [با انتخاب معبودهاى باطل] ستم روا داشتند، هنگامى که عذاب را ببینند، بىتردید بفهمند که همه قدرت ویژه خداست [و معبودهاى باطل، هیچ و پوچاند] و خدا سخت کیفر است. (۱۶۵)(همان) هنگام، کسانى که پیروى شدهاند، از پیروانِ خود، بى تعهد مى شوند؛ و عذاب را مشاهده مى کنند؛ و پیوندها از میانشان بریده مى شود. ۱۶۶
تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه ۱۶۶
واکنش ستمکاران و پیروان آنان در رستاخیز و بیزارى آنان از همدیگر و حسرتزدگى و فرجام عذاب آلودشان
و خداى شما خداى یگانه است، جز او خدایى نیست، رحمتش بى اندازه و مهربانىاش همیشگى است. (۱۶۳) بى تردید در آفرینش آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز و کشتى هایى که در دریاها [با جابجا کردن مسافر و کالا] به سود مردم روانند و بارانى که خدا از آسمان نازل کرده و به وسیله آن زمین را پس از مردگىاش زنده ساخته و در آن از هر نوع جنبندهاى پراکنده کرده و گرداندن بادها و ابرِ مسخّر میان آسمان و زمین، نشانههایى است [از توحید، ربوبیّت و قدرت خدا] براى گروهى که مى اندیشند. (۱۶۴)و برخى از مردم به جاى خدا معبودهایى انتخاب مىکنند که آنها را آن گونه که سزاوار است خدا را دوست داشت، دوست مىدارند؛ ولى آنان که ایمان آوردهاند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوىتر است. و اگر کسانى که [با انتخاب معبودهاى باطل] ستم روا داشتند، هنگامى که عذاب را ببینند، بىتردید بفهمند که همه قدرت ویژه خداست [و معبودهاى باطل، هیچ و پوچاند] و خدا سخت کیفر است. (۱۶۵)(همان) هنگام، کسانى که پیروى شدهاند، از پیروانِ خود، بى تعهد مى شوند؛ و عذاب را مشاهده مى کنند؛ و پیوندها از میانشان بریده مى شود. ۱۶۶
بحث برائت جویی در این آیه وجود دارد لذا اگر در کلمه برائت و اینکه برخی اوقات در فروع دین که دقت کنید ما تولی و تبری داریم که معنای دوری جستن از دشمنان اهل بیت دارد ، بحث برائت که امام آن زمان در حج فرمودند و همچنان یک گوشه‌ای نشان می‌دهند از فروع دین بوده و به لحاظ فقهی از واجبات هر مسلمانی به شمار می‌رود که نسبت به دشمنان پیامبر و آل الله تبری بجوید یعنی خودش را دور کند.
مساعدت با دشمنان یک گروه
کسانی که با دشمنان آنها نحوه ای از مساعدت و ارتباط دارند بدون اینکه خودشان را دور کنند حالتی از نفاق است یعنی کسی وجود دارد که در محلات و روستاها این مورد روشن می‌باشد خصوصا در مکان‌هایی که دو جبهه‌ای هستند یعنی یک فردی خودش را در دسته‌ای قرار داده و با دشمنان همان دسته نیز مراوده دارد.
موضع تبری نسبت به دشمنان اهل بیت
اگر کسی با فردی دوست باشد نباید با دشمنان او مرتبط باشد البته این رسم محلات و روستاها از بحث ما خارج هستند چرا که آنها بحث دشمنی و دشمن اهل بیت و آل الله و موضع تبری در آنها نیست اما مسلم خواهد بود.
عطف بیان عذاب تبری
در روز قیامت برخی از افراد به دنبال یک کسانی حرکت می‌کنند چون تصور می‌کنند آنها منافعی دارند در روز قیامت کسانی که مورد تبعیت قرار گرفتند یا همان متبوع‌ها از آنها تبری می‌جویند! لذا این عذاب بوده و برخی می‌گویند «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا» ۲ عطف بیان و بدل به آیه قبل یعنی «إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّهَ لِلَّهِ جَمِیعًا» ۳ است.
نحوه تبری جستن در قیامت
یک نحوه از عذاب برای کسانی ایجاد می‌شود که از کسانی تبعیت کردند که آنها از این افراد تبری و بیزاری می‌جویند به طوری که صورت خود را برمی‌گردانند مانند کسی که برای فردی سینه می‌زند اما به جای اینکه موردتوجه و تشکر وی قرار بگیرد، او از وی بیزاری بجوید لذا «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا» قصد دارد آن زمانی را به یاد آورد که کسانی که موردتبعیت قرار گرفتند، تبری جستند.
معنای مجهول تبعیت در آیه
این درواقع مجهول معنا می‌شود یعنی کسانی که مورد تبعیت قرار گرفتند تبری جستند ، کسانی تبری جستند که توسط گروهی از افراد موردتملق و چاپلوسی قرار گرفته بودند مانند کسی که از مسجدی عبور می‌کند و بقیه افراد به دنبال او حرکت کنند در کوه‌پیمایی تفریحی نیز همین‌گونه می‌باشد که یک فرد پا به پای گروهی حرکت کند.
معنای لغوی تبعیت
تبعیت کردن یعنی پا جای پا کسی گذاشتن تابع در مطبوعات ادبی نیز همین‌گونه بوده و باید در چند چیز از چند چیز تبعیت گردد برای مثال در اعراب و افراط تبعیت گردد هر کاری توسط متبوع انجام شد تابع نیز باید همان کار را انجام دهد زمانی که افراد در کوه برای استراحت توقف می‌کنند از تابع خود روی برمی‌گردانند.
شکنجه روحی در قیامت
برخی از افراد در دنیا برای خود راه‌هایی انتخاب می‌کنند که مسلما حق نیستند چون برای خودشان برگزیده‌اند در این صورت احتمالا برخی از افراد نیز در راه انتخابی آنها قدم برمی‌دارند اما آن افراد متنفر می‌شوند این نکته بسیار اهمیت و برای آنها سخت خواهد بود که آنها مورد شکنجه و عذاب روحی و روانی می‌شوند که از افراد تبعیت کرده‌اند.
تبعیت در راه خلاف
خصوصا اگر تبعیت در راه خلاف کنندمانند محرمان به تصور اینکه نفعی دارد اما آنها از تو تبری می‌جویند لذا مورد شکنجه قرار می‌گیرند لذا عطف بیان گرفتن برای «إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ» ۴ به همین جهت است و کسانی که مورد تبعیت قرار گرفتند تبری می‌جویند از چه کسانی؟ کسانی که تابع آنها بودند.
دلیل ظلم فرعون به مردم
نکته جالب آن است که در گذشته می‌گفتند ظالم و مظلوم با هم به جهنم می‌روند تا مظلوم نباشد ظالمی نیست یعنی مظلوم، ظالم را ایحاد می‌کند زیر بار ظلم رفتن باعث ایجاد ظالم می‌شود در زمان فرعون گفت «أناَ رَبُّکُمْ الأعْلی» ۵ آنها کرنش و تعظیم کردند که مجددا اینگونه گفت.
قانون ظالم و مظلوم
قانون ظالم و مظلوم در دنیا اینگونه می‌باشد که در برخی اوقات ما در دنیا راه‌هایی را انتخاب می‌کنیم و از انسان‌هایی پیروی می‌کنیم که مرتکب ظلم می‌شوند و جز ستمکاران هستند به تناسب آیه‌ای که قبلا داشتیم «الَّذینَ یَظْلِمُونَ» فرمود.
توابع لشکریان دشمن علیه امام
چه کسانی باعث این کار شدند؟ مظلومین همان توابع تبدیل به مظلومین شده و ظالمان را به وجود می‌آورند اگر لشکر سی هزار نفره به دنبال عمر سعد و شمر نیامده بودند که امام حسین کشته نمی‌شد ولی زمانی که سی هزار نفر که رقمی که اقل لشکریان دشمن را نشان می‌دهد ،آنها را تایید می‌کنند، این اتفاق رخ می‌دهد.
دلیل ظالم شدن ظالمان
زمانی که با چنین تعدادی حرکت می‌کنند تصور می‌کنند که بر حق هستند ابن زیاد می‌گوید «تُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ» ۶ و به اهل بیت خطاب می‌کند که دیدید خداوند با شما چه کرد؟ روز قیامت ظالمان ناراحت شده و به مظلومین می‌گویند شما ما را ظالم کردید و باعث شدید ما امام حسین(علیه السلام) را بکشیم!
نیروی کشتن امام در ظالمان
اگر شما از ما پیروی نمی‌کردید ما جرات کشتن امام حسین (علیه السلام) را نداشتیم ولی زمانی ده ها هزار نفر جمعیت علیه حق حرکت می‌کنند کسانی که سردمدار آنها هستند، از کسانی که تابع بودند نیرو و قدرت می‌گیرند که خطایی کنند لذا روز قیامت از کسانی که باعث کشته شدن امام و ایجاد ظلم شدند، تبری می‌جویند.
ریشه ظلم در ادارات
ریشه ظلم در مظلوم قرار دارد ما واقعا باید دقت کنیم که اکنون ظلم در ادارات ما اینگونه شده مانند عمل رشوا‌خواری، چه کسی رشوه می‌دهد؟ مردم لذا اگر مردم قیام کرده و رشوه ندهند مامورین موظف به انجام کار خود می‌شوند ولی زمانی که رشوه می‌دهند از چندین نفر رشوه طلب می‌کنند و حجب و حیایی ندارند.
رعایت عدالت در صفوف
اگر مردم در صف خود به دیگران اجازه ندهند که آهسته میان آنها قرار بگیرند کسی جرات انجام این کار را نخواهد داشت تا هر فرد آخر صف قرار بگیرد روز قیامت به هنگام محاسبه اعمال آنها روی برمی‌گردانند و می‌گویند شما باعث جهنمی شدن ما شده‌اید لذا اینجا می‌فرماید :«إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا» ۷
ارتباط عذاب و درندگان
کسانی که تبعیت کردند مورد بیزاری و تبری کسانی قرار می‌گیرند که ظالم شدند سپس «وَرَأَوُا الْعَذَابَ» آنها عذاب را حس می‌کنند یعنی آن را می‌بینند و آن را رویت می‌کنند «وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ» هیچ چیز برای آنها کمک کننده نیست مانند جایی که گروهی ایستادند و یک سری درنده به سمت آنها می‌آیند درحالی‌که اسلحه‌ای ندارند عذاب همین‌گونه خواهد بود.
اثر تبعیت از اهل بیت
آنها شعله‌های جهنم را می‌بینند و از طرف دیگر کسانی را می‌بینند که نوکری آنها را می کردند بیزاری می‌جویند و هیچ کس فریادرس آنها نیست این افراد توقع دارند کسانی که تبعیت آنها را کردند، کمک کنند عکس آن نیز صادق می‌باشد وقتی کسی تابع اهل بیت باشد در روز قیامت اهل بیت شفیع آنها قرار خواهند گرفت لذا اگر گناهی کرده باشند به واسطه شفاعت آنها «وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ» نیست.
آثار پرورش ظالم
کسانی ظالم پرور بودند و کسانی که باعث شدند شمر و عمر سعد ایجاد شده و جرات کشتن امام را داشته باشند مسلما در این آیه نکته‌ای مهمی که وجود دارد و ما باید به آن دقت کنیم این است که عاقبت ظالم پروری پایین‌ترین طبقات جهنم می‌باشد.
عاقبت کمک به دشمنان امام
آن چیزی که از زبان سیدالشهدا در عراق صورت گرفته روز خوش در عراق رخ نمی‌دهد چون کسانی که به جنگ امام رفتند پشتیبان داشتند و به آنها از لحاظ امکانات کمک کردند تا آنها علیه امام برخیزند گروهی از افراد خوشحال بودند گروهی راضی بوده و دیگران نیز سکوت کردند همه این موارد سبب شد امام حسین(علیه السلام) کشته شود.
مصیبت حاکمیت حجاج
اگر ما دقت کنیم مصائبی که مردم کوفه در زمان بعد از امام حسین (علیه السلام) تحمل کردند و حجاج بن یوسف ثقفی حکم شد و چه ظلم‌هایی کرد آنها مسلم بود چرا که این موارد آثار وضعی کسانی بود که در کشتن امام، کمک به کشتن ایشان یا شاد بودن در شهادت امام تا سکوت کردند و رضایت به کشته شدن امام حضور داشتند.
عاقبت دنیای کوفیان
عاقبت دنیای آنها اینگونه شد که حجاج بر آنها حاکم گردید که من کرارا گفتم بعد از بیست سال که کشته شد و از حکومت کنار رفت از زندان‌ها که بازدید کردند دیدند عده‌ای زن و مرد مانند گوسفندانی در آغل و لخت به زندان افتاده‌اند و غذای آنها یک قرص نان بود که از آرد جو و خاکستر پخته می‌شد و می‌گفتند اگر یک ماه این نان را بخورد کل بدنش مانند لجن، سیاه می‌شود.
تبری جستن شمر و خولی
زن و مرد را به این صورت شنیع و مخلوط زندان کرده بودند و مصیبتی رخ داده که در همان بخوابند، تخلیه کنند و زندگی نمایند دنیای آنها اینگونه بود در آخرت نیز شمر، خولی و حجاج از کسانی که تبعیت می‌کردند بیزاری می‌جویند «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا وَرَأَوُا الْعَذَابَ»۸ عذاب را می‌بینند که برای آنها آماده شده و آتش جهنم شعله‌ور شده و «وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ» اسباب از آنها بریده شد و هیچ سبب و وسیله‌ای که به واسطه آن خود را نجات دهند وجود ندارد.
