|
آزادى كودك
يكى ديگر از عوامل رشد كودك كه در اعتماد به نفس، استقلال و شخصيت فردى و اجتماعى او تأثير بسزايى دارد، آزادى كودك در انجام كارهاى كودكانه، رهايى او از ضوابط خشك و بىروح و مقررات دست و پاگير و غيرضرورى است. كودكان بايد آزاد باشند تا بتوانند جست و خيزى داشته، با حركت و تلاش جهت اهداف مورد نظر، به رشد جسمانى و شادابى لازم دست يابند.البته آزادى كودك به معناى بىبند و بارى، عصيانگرى، قانون شكنى و فرار او از محدوديتها و قوانين اجتماعى نيست، بلكه به معناى فقدان اجبارهاست.كودك براى رفع دشواريها و نيازهاى فردى و به راه انداختن فكر و اراده، و تجربهآموزى و دفاع از خويشتن نياز ضرورى به آزادى دارد و اگر از آزادى لازم برخوردار نباشد و هميشه تحت انضباط شديد پدر و مادر قرار گيرد و چرخ عمل و انديشه او با زنجيرهاى گوناگون بسته شود، از رشد طبيعى خود بازمانده، دچار ركود و عقب ماندگى مىشود و ضربه اساسى به سعادت و خوشبختى او وارد مىآيد.
الف- حدود آزادى كودك
گرچه آزادى كودك دامنهاى وسيع دارد و شامل آزادى جسم و روح، فكر و عقيده، معاشرت و رفاقت، بازى و استراحت و ... مىشود و هر يك از آنها براى مجموعه شخصيت كودك مايه رشد و كمال است، ولى آزادى مطلق براى كودكان پسنديده نيست.همانگونه كه سلب آزادى و محدوديتهاى افراطى در آزادى براى كودك زيانبخش است و موجبات سركوبى خواستهها، تسليم او، ايجاد خشونت، از كار افتادن ابتكار و فراهم آمدن زمينه ناراحتى عصبى او مىشود، آزادى مطلق نيز براى او زيانبار است، چون چنين روشى موجب پديد آمدن تزلزل در رفتار، از بين رفتن آزادى ديگران و ايجاد هرج و مرج در بين كودكان مىگردد.آزادى بيش از حدّ در انجام كارها، كودك را فردى خودخواه، ديكتاتور و زورگو،بار مىآورد، كه براى ديگران حقى نمىشناسد، آسايش را از پدر و مادر سلب مىكند، به برادر و خواهر و خويشان و دوستان و همسايگان اذيت و آزار مىرساند، غرايز و خواستههاى او به افراط مىگرايد و او را به فساد و تباهى مىكشاند، تمايلات وى عنان گسسته مىشود و در آيندهاى نهچندان دور غلام حلقه به گوش شهوات خواهد شد.كودكى كه آزادى مطلق داشته باشد، حق دخالت و نظارت پدر و مادر را ضايع خواهد كرد، آنچه را كه او به نفع خود تشخيص دهد، عمل مىكند و اين امر بتدريج سبب مىشود كه او از برخورد با واقعيتهاى زندگى خوددارى نمايد و پا را از گليم خود درازتر كند. «1»
ناگفته نماند كه كودك بايد در سايه برخورد منطقى و رفتار حساب شده پدر و مادر به رعايت ضوابط در محيط خانواده عادت كند و با واگذارى مسؤوليت به تناسب رشد، سن و سال، جنس، درك و فهم، قدرت جسمانى و ظرفيت روحى به انجام كارهاى قانونمند تشويق گردد. علاوه بر آن، رعايت حدود آزادى با رشد تدريجى كودك سازگار است، چون كودك با طبع آزاد خود ميل دارد، هر جا كه مىخواهد برود و هر چه را كه مىبيند بردارد و هر چيزى را كه مايل است بخورد و از مزاحمت مربّى داناى خود خشمگين مىگردد. ولى وقتى از بلندى پرت مىشود و آسيب مىبيند، وقتى دست به آتش مىزند و مىسوزد، وقتى خود را به آب مىافكند و نفسش قطع مىشود، وقتى كه بر اثر غذاى نامناسب دچار بيمارى شده و از درد و تب اظهار ناراحتى مىكند، مىفهمد آن طورى كه مايل است آزاد نيست و نمىتواند به همه خواستههاى خود جامه عمل بپوشاند. او به هر نسبتى كه رشد مىكند و فهمش افزايش مىيابد به محدوديت خود بيشتر پى مىبرد. «2»از نظر تعاليم دينى، كودك بايد از بردگيها و قيدهاى بىحساب آزاد باشد، كسى از او توقع نامشروع نداشته باشد، خود را ارباب و صاحب اختيار او نداند و در راه پيشروى او به سوى خواستههاى بحق كودكانهاش، مانعى ايجاد نكند. پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله براى نفىمقررات و محدوديتهاى بىمورد در دوران طفوليت و برخوردارى كودكان از آزادى فرمود: «الْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ سِنينَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنينَ وَ وَزيرٌ سَبْعَ سِنينَ» «1»كودك هفت سال اول فرمانده، هفت سال دوم فرمانبردار و هفت سال سوم مشاور و ياور پدر و مادر ا ست.
ب- شرايط و موانع آزادى كودك
آزادى كودك بايد به تناسب محيط زندگى، روحيه و مصلحت فردى و خانوادگى او باشد. از اين رو، پدر و مادر در آزاد گذاشتن كودك بايد حدّ وسط از افراط و تفريط را ملاحظه كنند و شرايط زير را در نظر بگيرند:
1- آزادى در زمينه غرايز، شهوات، تمايلات نفسانى، مشروط و مقيد باشد.
2- اعطاى آزادى به ميزان لياقت و ظرفيت كودك باشد.
3- ارضاى خواستهها با استفاده از آزادى تحت كنترل و نظارت پدر و مادر باشد.
4- تناسب سنّ، جنس، درك، استعداد كودك در اعطاى آزادى بايد مورد نظر باشد.
5- تشخيص عقلانى كودك در زمينه رفع نياز فردى او، حدّى براى آزادى او خواهد بود.
6- آزادى كودك بايد در شرايط و امكاناتى صورت گيرد كه او را نيرومندتر، در برابر امور مقاومتر و در تصميمگيريها و به كار بردن تصميمات موفقتر سازد.
با تلاش در تأمين آزادى كودك، بايد كوشش نمود كه موانع آزادى و كارهايى كه باعث سلب آزادى او مىگردد، برطرف شود. برخى از موانع آزادى مشروع و متناسب كودك بدين شرح است:
1- افراط در محبّت كه زمينه را براى وابستگى شديد و اسارت كودك فراهم مىآورد.
2- اسير تمايلات و خواستهها شدن بگونهاى كه هر چه دلش خواست عمل كند. اين كار، در مراحل بعدى موجبات گناه را فراهم مىآورد.
3- سوء استفاده از آزاديهاى اعطايى و بهرهمندى غلط و نادرست از آن، كه مانعى براى دستيابى به آزاديهاى بعدى است.
4- عدم رعايت ضوابط و مقررات و مسائل انضباطى در خانه و نافرمانى از آنچه كه بايد اطاعت كند.
5- تباهى و فساد و بىتوجّهى به ضوابط اخلاقى.
6- جهل و نادانى نسبت به كيفيت مصرف آزاديهاى اعطايى. «1»
امور ياد شده و موارد ديگر، مانع آزادى هستند و پدر و مادر با مشاهده هر يك از موارد مزبور بايد بر دامنه آزادى كودك گرهى بزنند و او را دوباره بر سر مرز آورند تا با رعايت حدود آزادى و كيفيت كاربرد آن، شخصيت كودك و رشد و بالندگى او تأمين شود.
|