6- وظايف اختصاصى همسران‏
علاوه بر وظايف متقابل و مشترك همسران، تعهّدات و تكاليف فردى و اختصاصى‏ديگرى نيزى وجود دارد كه بر عهده هر يك از آنهاست كه بعضى از آنها را ذكر مى‏كنيم.

وظايف مرد
برخى از وظايف اختصاصى مرد نسبت به همسر و فرزندانش عبارت است از:
الف- سرپرستى خانواده‏
خانواده يك واحد كوچك اجتماعى است و همانند يك اجتماع بزرگ بايد داراى رهبر و سرپرست واحدى باشد؛ زيرا سرپرستى دسته‏جمعى كه زن و مرد بطور مشترك آن را به عهده بگيرند، كارساز نخواهد بود. در زندگى خانوادگى، مرد يا زن يكى بايد رئيس و سرپرست و ديگرى معاون و تحت نظارت او باشد. مردان به خاطر دارا بودن بعضى از خصوصيتها و توانايى بيشتر در امر مديريت و نيز به خاطر تفاوتهايى كه خداوند از نظر آفرينش- براساس مصلحت نوع بشر- ميان مردان و زنان قرار داده، براى سرپرستى خانواده مناسب‏تر هستند. قرآن كريم، تصريح مى‏كند كه مقام سرپرستى و مديريت در خانواده بايد به مرد داده شود: «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ بِما انْفَقُوا مِنْ امْوالِهِمْ» «1»مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتريهايى كه خداوند (از نظر نظام اجتماع) براى بعضى نسبت به بعضى ديگر قرار داده است، و به خاطر انفاقهايى كه از اموالشان (در مورد زنان) مى‏كنند.ترجيح قدرت تفكّر مرد بر نيروى عاطفه و احساسات (بعكس زن كه از نيروى سرشار عاطفه برخوردار است) و نيز داشتن بنيه و نيروى جسمى بيشتر، زمينه سرپرستى او را فراهم مى‏كند تا وى بتواند با ويژگى اول بينديشد و نقشه طرح كند و با صفت دوم، بتواند از حريم خانواده خود دفاع كند.بعلاوه تعهّد مرد نسبت به پرداخت هزينه‏هاى زندگى و نيز مهريه و تأمين زندگى آبرومندانه همسر و فرزند، اين حق را به او مى‏دهد كه وظيفه سرپرستى به عهده‏اش باشد. «1» امام صادق عليه السلام فرمود: «مِنْ سَعادَةِ الْمَرْءِ انْ يَكُونَ الْقَيِّمَ عَلى‏ عِيالِهِ» «2»سرپرستى خانواده، از سعادت مرد است.مديريت و سرپرستى مرد در خانواده منحصر به امور مالى و نظم و انضباط خاص خانوادگى نيست، بلكه مسؤوليت نظارت و هدايت همسر و فرزندان در مسائل اخلاقى و معنوى و جلوگيرى از فساد و تباهى آنان نيز به عهده مرد است. قرآن كريم مى‏فرمايد: «يا ايُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا انْفُسَكُمْ وَ اهْليكُمْ ناراً وَ قُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجارَةُ» «3»اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! خود و خانواده خويش را از آتشى كه هيزم آن انسانها و سنگهاست، نگه داريد.از امام صادق عليه السلام درباره كيفيت حفظ خانواده از آتش الهى پرسيده شد، آن حضرت فرمود: «آنها را امر به معروف و نهى از منكر كنيد» گفتند: اين كار را مى‏كنيم، اما آنها قبول نمى‏كنند. فرمود: «در اين صورت وظيفه خود را انجام داده‏ايد.» «4»رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «الرَّجُلُ راعٍ عَلى‏ اهْلِ بَيْتِهِ وَ كُلُّ راعٍ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ» «5»مرد سرپرست و عهده‏دار امور خانواده‏اش است و هر سرپرستى مسؤول كارهاى زيردستان است.بنابراين، مرد بايد با نظارت بر كارهاى افراد خانواده، آنان را از ارتكاب گناه و مفاسد اخلاقى باز دارد و چنانچه نسبت به تعهّداتى كه در جهت هدايت خانواده دارد كوتاهى كند، مسؤول خواهد بود. پيامبر صلى الله عليه و آله مردانى را كه به زنان خود اجازه پوشيدن لباسهاى بدن‏نما و رفتن به مجالس مفسده‏انگيز مى‏دهند، وعده عذاب الهى داده است. «1»

ب- تأمين نفقه‏
مقصود از نفقه، هزينه‏هاى مورد نياز زن براى غذا، لباس، مسكن، سفر [در صورت‏نياز] و حتّى لباسهاى زينتى و تجمّلى (به اندازه شأن) است كه شوهر موظف است براى او هزينه كند «2» و زن در اين زمينه طلبكار، و شوهر بدهكار است. بر اين اساس، به منظور برخوردارى از خانواده‏اى سالم و آرام، بايد، شوهر از عهده نفقه برآيد و زن نيز وظايف اختصاصى خود را انجام دهد. تا تعادل و آرامش خانواده فراهم گردد. پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در مورد حقوق زن بر مرد فرمود:
«يَكْسُوها مِنَ الْعُرى‏ وَ يُطْعِمُها مِنَ الْجُوعِ وَ اذا اذْنَبَتْ غَفَرَ لَها» «3»مرد بايد زن را بپوشاند و سير كند و از لغزش او چشم بپوشد.رنج و تلاش مرد، براى تأمين مخارج خانواده، علاوه بر ساماندهى زندگى، داراى اجر معنوى و پاداش اخروى است. امام صادق عليه السلام فرمود: «الْكادُّ عَلى‏ عَيالِهِ كَالُمجاهِدِ فى‏ سَبيلِ اللَّهِ» «4»مردى كه براى خانواده‏اش رنج ببرد، مانند كسى است كه در راه خدا جهاد مى‏كند.

ج- توسعه بر خانواده‏
توسعه بر خانواده به معناى رفتار بر اساس اقتصاد و ميانه‏روى است، نه اسراف و تبذير و نه اقتار و اكتفا در حدّ زنده ماندن. از امام رضا عليه السلام درباره نفقه خانواده سؤال شد، ايشان پاسخ داد: نفقه بر خانواده بين دو مكروه است. پرسيدند: آن دو مكروه چيست؟ فرمود: خداوند اسراف و اقتار را دوست ندارد. «1» سپس اين آيه شريفه را تلاوت نمود: «وَالَّذينَ إِذا انْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً» «2»و كسانى كه هرگاه انفاق كنند، نه اسراف مى‏نمايند و نه سخت‏گيرى؛ بلكه در ميان اين دو، حدّ اعتدالى دارند.مردى كه با داشتن قدرت مالى، به تهيّه امكانات مناسب زندگى و تنوّع و فراخىِ آن اقدام نكند، خوشى و آسايش را از خانواده سلب مى‏كند و زمينه بدبينى و بيزارى از او فراهم مى‏شود.حضرت رضا عليه السلام فرمود: «يَنْبَغى‏ لِلرَّجُلِ انْ يُوَسِّعَ عَلى‏ عِيالِهِ لِئَلَّا يَتَمَنَّوا مَوْتَهُ» «3»شايسته است كه مرد بر خانواده‏اش توسعه دهد، تا آنان آرزوى مرگ او را نكنند.
توسعه امكانات زندگى بايد متناسب با استطاعت و درآمد مالى مرد باشد، نه آنكه همسر و ديگر اعضاى خانواده، چنان پرتوقّع باشند كه مرد به رنج و زحمت بيفتد و گرفتار مشكل مالى و وام خواهى گردد. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در اين باره فرمود: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ يَأْخُذُ بِأَدَبِ اللَّهِ، إِذا أَوْسَعَ‏اللَّهُ عَلَيْهِ اتَّسَعَ وَ إِذا أَمْسَكَ عَنْهُ أَمْسَكَ» «4»مؤمن به تربيت الهى اقتدا مى‏كند؛ هرگاه خداوند به او وسعت بخشد، او هم (بر خانواده‏اش) توسعه مى‏دهد، و هرگاه خداوند از او باز گيرد، او هم باز مى‏گيرد.

وظايف زن‏
زن نيز وظايف خاص خود را دارد كه بايد آنها را به كار بندد و اگر از آن تخطّى و تخلّف كند، مرتكب گناه خواهد شد. در اينجا برخى از تكاليف زن نسبت به شوهر را بيان مى‏كنيم.
الف- اطاعت از شوهر
مقصود از اطاعت از شوهر، فرمانبردارى در امور حقوقى و اخلاقى خانواده است، نه امورى كه مخالف دستورات دينى باشد. اگر شوهر برخلاف حكم خدا، دستورى دهد، وظيفه زن تخلّف و يا به صورتى فرار از آن است.رعايت اين وظيفه و ساير حقوقى كه شوهر بر زن دارد، تا آنجا اهميّت دارد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «لا تُؤَدِّى الْمَرْئَةُ حَقَّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى تُؤَدِّىَ حَقَّ زَوْجِها» «1»
زن تا حق شوهر را نپردازد، حق خداى متعال را ادا نكرده است.

ب- تدبير منزل‏
حفظ و اداره خانه گرچه تكليفى الزام‏آور براى زن نيست و عدم رعايت آن عقوبتى براى او ندارد، ولى شايسته است كه زن براساس سنّت اسلامى و وظيفه اخلاقى به تدبير امور خانه بپردازد و برخى از كارهاى داخل خانه را انجام دهد تا شوهرش در بيرون خانه و در تأمين هزينه‏هاى زندگى آسوده‏خاطر باشد. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «حَقُّ الرَّجُلِ عَلَى الْمَرْئَةِ إِنارَةُ السِّراجِ وَ اصْلاحُ الطَّعامِ وَ انْ تَسْتَقْبِلَهُ عِنْدَ بابِ بَيْتِها فَتُرَحِّبَ، وَ أَنْ تُقَدِّمَ الَيْهِ الطَّسْتَ وَالْمَنْديلَ ...» «2»حق مرد بر زن اين است كه زن چراغ خانه را روشن كند، به تهيّه غذا و آشپزى بپردازد، هنگام ورود شوهر از او استقبال كند، به او خوشامد بگويد، آب و حوله حاضر كند ....در زندگى مشترك خانوادگى لازم است كه زن جايگاه خويش را بازيابد و بداند كه وجودش در تدبير امور خانه ضرورى و مفيد است و همسرش در اداره زندگى به او نيازمند است. از طرف ديگر، به عهده گرفتن مديريت داخلى منزل متناسب با روحيه و وضعيت جسمانى اوست. امام صادق عليه السلام فرمود:على عليه السلام و فاطمه عليها السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله درخواست كردند كه كارِ خانه را بين آنان تقسيم كند. پيامبر صلى الله عليه و آله انجام كارهاى داخل خانه را به عهده فاطمه عليها السلام و كارهاى بيرون خانه را به عهده على عليه السلام گذاشت. فاطمه عليها السلام فرمود: جز خدا كسى نمى‏داند كه چقدر مسرور شدم از اينكه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مرا از وظايفى كه برعهده مردان است، معاف كرد. «1»امام باقر عليه السلام درباره كار حضرت فاطمه عليها السلام در داخل خانه فرمود:
فاطمه عليها السلام در خانه على عليه السلام كارهاى داخل منزل [از قبيل‏] خمير كردن، نظافت و شستشو را به عهده داشت و على عليه السلام كارهاى بيرون خانه مانند تهيّه هيزم و مواد خوراكى را انجام مى‏داد. «2»

ج- پاسدارى از حريم خانواده‏
گرچه حفظ كيان خانواده و صيانت از شخصيت اجتماعى و آبروى خانواده بر عهده هر يك از اعضاى خانه است، اما زن به عنوان ناموس مرد و نماينده او در منزل، در حفظ حريم و ارزشهاى خانواده، مسؤوليت بيشترى دارد. زن بايد خود را از نامحرمان بپوشاند، با بيگانگان ارتباط معاشرتى نداشته باشد و در برخورد با نامحرم، رفتارش متكبّرانه و بزرگ منشانه باشد تا بين او و مردان نامحرم نوعى حجاب اخلاقى و حايل معنوى به وجود آيد و كسى به او طمع نكند. امير مؤمنان على عليه السلام فرمود:بهترين صفات زنان، بدترين صفات مردان است (كه عبارتند از:) تكبّر، ترس و بخل؛ زيرا
وقتى زن متكبّر باشد (از كلام نرم و دلنشين با نامحرم خوددارى مى‏كند و به كسى جز شوهرش) سر فرود نمى‏آورد و اگر بخيل باشد مال خود و شوهرش را حفظ مى‏كند و اگر ترسو باشد در هر حادثه‏اى كه پيش آيد، احتياط مى‏كند. «1»زن حق ندارد بدون اجازه شوهرش از خانه خارج شود «2» اگر چه به قصد ديدار دوستان و حتى پدر و مادر باشد. زن امين شوهر است و بايد از مال و داراييهاى شوهر مراقبت و محافظت كند و با اسراف و تجمّل‏گرايى، ثروت همسرش را ضايع نسازد.پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «الْمَرْئَةُ راعِيَةٌ عَلى‏ مالِ زَوْجِها وَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُ» «3»زن نسبت به مال شوهر نگهبان و مسؤول است.افزون بر آنچه كه آورديم، زن وظايف ديگرى هم دارد كه رعايت آن موجب استحكام دوستى بين زن و مرد و استوارى كانون گرم خانواده مى‏گردد و از فروپاشى نظام خانوادگى جلوگيرى مى‏كند، از جمله:
- نبايد بدون عذر شرعى از تمكين جنسى شوهرش خوددارى كند.
- نبايد بدون رضايت شوهر، تنها يا در اتاق جداگانه بخوابد.
- مجاز نيست بدون اجازه و رضايت شوهر، از مال او به كسى ببخشد، صدقه دهد و يا نذر كند.
- نبايد كارى كند كه موجب تضييع حق شوهر گردد، گرچه نماز و يا روزه مستحبى باشد و ....