|
پيشينه اخلاق پزشكى
اخلاق از ديرباز، جزء لاينفك پزشكى بوده است. اخلاق در حوزه پزشكى- با توجه به جايگاه علوم پزشكى كه به شرافت وجود و اهميت حفظ نفس انسانى در ارتباط است و با در نظر گرفتن كاربرد وسيع طب در سلامت انسانها و سابقه تخلفات فراوان از چارچوبهاى انسانى و اسلامى در تاريخ طب- از گذشتههاى دور از اهميتى خاص برخوردار بوده است.اخلاق پزشكى، دورانهاى گذشته بيش از همه با تفكرات فيلسوفان بزرگ، مانند: سقراط، افلاطون و ارسطو، پيوند و نزديكى داشته است. اين متفكران يونانى، علم اخلاق را در كنار علم پزشكى فرا گرفته بودند و آن را «هنر زيستن» و «مراقبت و مواظبت از نفس» توصيف مىكردند.
در همان دوران، بقراط سوگندنامه معروف خود را تنظيم كرد. بقراط اولين كسى بود كه مبانى اخلاقى را در قالب «قَسَم نامه» با طبابت درآميخت. سوگندنامه بقراط، در حقيقت به منزله تعهدنامه اخلاقى در حرفه پزشكى محسوب مىشد كه در آن بر اصول اخلاقى حرفه پزشكى تأكيد شده است.
با پديد آمدن نظريات مختلف در حيطه فلسفه اخلاق، حوزه اخلاق پزشكى تحت تأثير قرار گرفت. مهمترين مكاتب فلسفى اثر گذار در اين حيطه، مكتب وظيفه مدار «كانت»، مكتب اخلاقى نفعمدار و مكتب اخلاقى فضيلت مدار است. اديان و آموزههاى مذهبى نيز در شكلگيرى اخلاق پزشكى در جوامع نقشى بىبديل داشتهاند. اسلام و علماى اسلامى، به ويژه در دوران شكوفايى علوم در تمدن اسلامى، توجه شايانى به اخلاق در طب داشتهاند كه در آثار دانشمندان آن عصر به خوبى هويدا است. براى نمونه، محمد بن زكرياى رازى آثارى در زمينه اخلاق پزشكى نوشت. كتاب «طب روحانى» او نيز درباره اخلاق است. در كتابهاى ديگر او، همچون كتاب بسيار معتبر «الحاوى فى الطب» و رسالههاى «سرّ الطلب»، «محنة الطبيب» و «خواص التلاميذ» نيز اشارات او به اخلاق پزشكى و احترام به آيين و سنن پزشكى به خوبى نمايان است.على بن مجوس اهوازى، در كتاب «كامل الصناعة الطبّية» بابى را به اخلاق پزشكى اختصاص داده است. وى در پندنامه خود نيز كه از سوگندنامه بقراط بسيار كاملتر و جامعتر است، اصول اخلاقى لازم براى پزشكان را آورده است.ابوعلى سينا، چهره سرشناس طب در ايران و جهان- كه 16 كتاب از بيش از 100 اثر او در زمينه طب است- در كتابهاى خود، رهنمودهاى ارزندهاى درباره راه و رسم معلمى و طبابت آورده است.
كتاب «ادب الطبيب»، نوشته اسحاق بن على الرهاوى، از تأليفات ارزشمند در اخلاق پزشكى است.پيشرفت دانش پزشكى در دو قرن اخير، بر ضرورت و اهميت پرداختن به اخلاق پزشكى افزوده و منجر به تغيير و تحولاتى عميق در اخلاق پزشكى شده است؛ به گونهاى كه در حال حاضر در بسيارى از كشورهاى جهان، اخلاق پزشكى به صورت علمى و عملى با شيوههاى جديد مطرح است. در كشور ما نيز در ده اخير شاهد رشد روزافزون گرايش دانشمندان و پزشكان به اين بحث بودهايم كه فعاليتهاى قابل توجه و چشمگيرى را در پى داشته است؛ تأسيس مركز تحقيقات اخلاق پزشكى، تشكيل كميته ملّى اخلاق پزشكى در تحقيقات، طراحى كميتههاى منطقهاى اخلاق پزشكى در تحقيقات در دانشگاههاى علوم پزشكى كشور، تدوين كدهاى اخلاق پزشكى در تحقيقات، فعاليتهاى انتشاراتى و تشكيل كميته ملّى اخلاق زيستى، از عمدهترين اقدامات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكى در موضوع اخلاق پزشكى در كشور است. «1»
|