|
رشوه
يكى از پديده هاى ناهنجار اقتصادى كه گريبانگير بيشتر جوامع انسانى است، «رشوه خوارى» مى باشد كه بسان آفتى ويرانگر، تاروپود قانون ومقررات را ازهم گسيخته وسبب هرج ومرج مىگردد.
مفهوم رشوه
رشوه، آن مزد ومالى است كه براى از بين بردن حقّ دهند، يا جهت حقّ نمودن باطلى دريافت نمايند و «رَشا» يعنى رشوه داد، منحرف كرد.» «1»
رشوه به دوقسمِ رشوه در حكم وقضاوت و رشوه براى راه افتادن كارو تسريع درآن، تقسيم مىشود؛ رشوه درحكم، براى دهنده وگيرنده آن حرام بوده ودر روايات ازآن به عنوان كفر به خدا و رسول، يادشدهاست. چنانكه امام صادق عليه السلام به عمار بن مروان فرمود:
«امَّا الرُّشا- يا عَمَّارُ- فىِ الْاحْكامِ فَانَّ ذلِكَ الْكُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظيمِ وَ بِرَسُولِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ.» «1»
امااى عمّار! رشوهگرفتن دراحكام (قضاوتها) كفر به خداوند بزرگ و رسولش (ص) مىباشد.
ودر جاى ديگر مىفرمايد:
«مِنْ اكْلِ الْسُّحْتِ الْرَّشْوَةُ فىِ الْحُكْمِ» «2» رشوه گرفتندر قضاوتاز حرامخوارى است.
قسم دوم رشوهاى است كه براى راه افتادن كار، سرعت دركار وايجاد اغماض در نظر مسؤولان رشوه خوار، داده مىشود كه اين قسم شايد براى دهنده آن ايرادى نداشته باشد. چنانكه گاهى فقها فتوا مىدهند، پرداخت پولى جهت تسريع در رسيدگى به پرونده، شكايت و ... مانعى ندارد. اما گرفتن آن، حقّ نيست، يعنى اشكال كار در گيرنده رشوه است كه أكل مال به باطل مىكند؛ دربعضى ازروايات هم مى بينيم، با چنين رشوه گرفتنهايى برخورد شده است؛ يكى از فرمانداران پيامبراكرم صلىاللهعليه وآله رشوهاى را در شكل هديه گرفت. حضرت به او اعتراض كرد وفرمود:
چگونه آنچه را حقّ نيست، مىگيرى؟ او پاسخ داد: اى رسول خدا! آنچه منگرفتم، هديه بود.
پيامبر (ص) فرمود: توگمان مىكنى اگر يكى از شما درخانه اش بنشيند وكار گزار ما نباشد، مردم چيزى به او هديه خواهند داد؟ «3»
اميرالمؤمنين عليه السلام نيز حقيقت اين نوع رشوه را چنين بيان مىفرمايد:
«... طارِقٌ طَرَقَنا بِمَلْفُوفَةٍ فى وِعائِها، وَ مَعْجُونَةٍ شَنِئْتُها، كَانَّما عُجِنَتْ بِريقِ حَيَّةٍ اوْقَيْئِها ...» «4»
شخصى در شب، نزد ما آمد، باارمغانى درظرف سربسته وحلوايى كه من آن را دشمن داشته، به آن بدبين بودم، بطورى كه گويا باآب دهان ياقىء مار خمير شده بود.
زشتى رشوه سبب مىشود كه رشوه خوار ورشوه دهنده از نامهايى مانند هديه، تعارف، حق وحساب، حق زحمت و انعام، استفاده كنند؛ ولى روشن است كه اين تغيير نامها به هيچ وجه، تغييرى در ماهيت وزشتى رشوه نمىدهد.
نكوهش اسلام از رشوه
رشوه يكىازگناهان كبيرهاست، چنانچه علّامه طباطبايى آن رااز موارد روشن اكل سحت دانسته «1» وامام خمينى (ره) نيز اكل سحت را از گناهان كبيره مى داند. «2» ازاين رو، اسلام رشوه راباشدّت مورد نكوهش قرارداده ومحكوم مىكند. قرآن كريم مىفرمايد:
«وَلا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِهاالَىالحُكَّامِ لِتَاْكُلُوا فَريقاً مِنْ امْوالِ النَّاسِ بِالْاثْمِ» «3»
اموال يكديگر رابه ناحقّ نخوريد وآن رابه حاكمان رشوه ندهيد تا بدان سبب اموال گروهى ديگر را به ناحقّ بخوريد.
پيامبراكرم صلىاللّه عليه وآله مىفرمايد:
«الرَّاشى وَ الْمُرْتَشى وَ الْماشى بَيْنَهُما مَلْعُونُونَ» «4»
گيرنده ودهنده رشوه وكسى كه واسطه بين آن دو است همگى ملعون هستند.
پيامدهاى رشوهخوارى
حرام خوارى ورواجِ رشوه دادن و رشوه خوردن پيامدها ومفاسد زيادى دارد كه در زير به چند نمونه از آنها اشاره مى كنيم:
الف- فساد مالى وادارى
هيچ حكومتى بدون يك تشكيلات اجرايى سالم وقوى قادر به اداره مملكتخويش نيست وپيدايش پديده شوم رشوه خوارى، روند عادّى تشكيلات اجرايى وادارى را از كار مىاندازدوبه دنبال آن فساد مالى نيز چون سرطانى پيكره تشكيلات را فلج مىكند. حتى رشوه خوارى قادر است دستگاه نظامى يك مملكت را نيز از كار بيندازد وملت رابه خاك سياه نشاند. چنان كه در رويارويى امام حسن مجتبى عليه السلام بامعاويه، سرداران لشكر او با رشوههاى معاويه، بانيروهاى تحت امر خويش به معاويه پيوستند و بدين وسيله سپاه امام را در برابر نيروهاى معاويه متزلزل كردند و شد آنچه نبايد مىشد. «1»
ب- نقض قوانين وحقوق اجتماعى
رواج رشوه سبب مىشود، قوانين، نتيجه معكوس داشته باشند؛ زيرا قدرتمندان با رشوه دادن، قوانين رابه نفع خود تمام مىكنند ودرهر اجتماعى رشوه نفوذ كند، شيرازه زندگى مردم از هم مىپاشد وظلم وفساد وبى عدالتى وتبعيض درهمه سازمانهاى آنهانفوذ مىكند واز قانون و عدالت جز نامى باقى نخواهد ماند، متخلّفين ومتجاوزين به حقوق وقوانين اجتماع از اجراى قانون وعدالت نمىهراسند، وستمديدگان ومحرومان اجتماع هم از اجراى آن مأيوسند؛ زيرا مىدانند با تهيدستى كسى به فرياد آنهانخواهد رسيد. حضرت على عليه السلام مىفرمايد:
«... لا يَنْبَغى انْ يَكوُنَ الْوالِىَ عَلَىالْفُرُوُجِ وَ الدِّماءِ وَ الْمَغانِمِ وَ الْأَحْكامِ وَ امامَةِالْمُسْلِمينَ، الْبَخيلُ ... وَ لَا الْمُرْتَشى فى الْحُكْمِ فَيَذْهَبَ بِالْحُقُوقِ وَ يَقِفَ بِها دُونَ الْمَقاطِعِ ...» «2»
سزاوار نيست بخيل، برناموس، جان، غنيمتها واحكام مسلمانان، ولايت يابد وامامت آنان راعهدهدار شود وسزاوار نيست كسى كه درحكم رشوهمى گيرد برمسلمانان ولايت يابد، تاحقوق راپايمال كند وآن را چنانكه بايد به صاحب حق نرساند.
با شيوع «رشوه خوارى» و «رشوه پردازى» ديگر سنگ روى سنگ بند نمى شودوهيچ گونه تضمينى براى اجراى هيچ قانونى باقى نمىماند.
ج- سنگدلى
رشوه خوارى يكى ازموارد روشن خوردن مال حرام است كه چون سمّى كشنده حيات معنوى دل رانابودمى كند وآن را چون سنگى جامد وسخت مى گرداند كه ديگر هر گونه سخن حقّ وپند واندرزى رانمى پذيرد وآه وناله هيچ مظلومى در او اثر نمىكند. چنانكه سخن امام حسين عليه السلام بر آن تصريح داشت «1»
اين حقيقت رادر زندگى روزمرّه خود مشاهده مىكنيم، افرادى هستند كه وقتى كارى را كه مى دانند صد درصد گناه است شروع مىكنند، در وهله اوّل از اين كار ناراحت هستند ولى كم كم باگناه و رشوه انس مىگيرند وديگر ناراحت نيستند و گاهى كار به جايى مىرسد كه آن را وظيفه خود بلكه وظيفه دينى خود مىپندارند. «2»
د- قبول نشدن دعا وعبادت
رشوه يكى از موانع قبولى دعا وعبادت است. رسول اكرم صلّى اللّهعليه وآله فرمود:
«مَنْ اكَلَ لُقْمَةَ حَرامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَواةٌ ارْبَعينَ لَيْلَةً وَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَوعْوَةٌ ارْبَعينَ صَباحاً وكُلُّ لَحْمٍ يُنْبِتُهُ الْحَرامُ فَالنَّارُ اوْلى بِهِ ...» «3»
كسى كه لقمه حرامى بخورد تا چهل شب نمازش قبول و تا چهل روز دعايش مستجاب نمىشود وهر گوشتى كه در بدن او از حرام روييده شود، پس آتش به آن سزاوارتر است.
«اذا وَقَعَتِ الْلُّقْمَةُ مِنْ حَرامٍ فِى جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ كُلُّ مَلَكٍ فىِالسَّمواتِ وَالْأَرْضِ» «4»
هرگاه لقمهحرامى درشكم بندهاى قرارگيرد، هرفرشتهاى درآسمانهاو زميناو رانفرين مىكند.
پس بسيار روشن است كه گناه وحرامخوارى ورشوه خوارى سبب مىشود كهدعا وعبادت بىاثر شود و مورد پذيرش درگاه الهى قرارنگيرد.
ه- سختى حساب وعذاب اخروى
انسانى كه در جمع كردن ثروت توجهى به حلال و حرام نكرده وبا رشوه خوارى، ثروت اندوخته وروزى خويش رابه دست آورده است دراين دنيا در دوزخى از آه يتيمان و درماندگان زندگى مىكند كه درآخرت نيز به جهنّمى پاينده تبديل شده دمار از روزگارش درخواهد آورد. قرآن كريم مىفرمايد:
«انَّ الَذّينَ يَأْكُلُونَ امْوالَ الْيَتامى ظُلْماً انَّما يَأْكُلُونَ فى بُطُونِهِمْ ناراً» «1»
آنهاكه اموال يتيمان را از روى ستم مى خورند، آتش در دلهاى خود مىخورند.
پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه وآله مى فرمايد:
«لا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ نَبَتَ لَحْمُهُ مِنَ السُّحْتِ، النَّارُ اوْلى بِهِ» «2»
كسى كه گوشتش از حرامخوارى روييده باشد، داخل بهشت نخواهد شد و دوزخ براىاو سزاوارتراست.
يك نكته
اگر گفتن حقّ متوقّف بر دادن رشوه باشد، اسلام اجازه داده است براى جلوگيرى از ضرر و رسيدن به حق، انسان رشوه بدهد، «3» ولى در اين صورت باز هم گرفتن رشوه حرام است. امام خمينى قدّس سرّه مىفرمايد:
«گرفتن رشوه ودادن آن اگر منجرّ به حكمِ باطل گردد، حرام است ولى اگر كسى رسيدن به حقش متوقف بر پرداخت رشوه به قاضى باشد براى وى جايز است، امّا براى گيرنده رشوه حرام مىباشد.» «4»
|