|
علماخلاقاسلامى ج : 4 ص : 120
فصل 26 به حساب خويش رسيد پيش از آنكه به حساب شما رسند
بدان كه از كتاب الهى و اخبار و روايات و اجماع امّت ثابت است كه در روز قيامت محاسبه بندگان به دقّت خواهد شد و هموزن ذرّهاى از اعمال و انديشهها و نگاهها را مطالبه و باز خواست خواهند كرد. خداى سبحان مىفرمايد:
«وَ نَضَعُ المَوازينَ القِسطَ لِيَومِ القِيامَةِ فَلا تُظلَمُ نَفسٌ شَيئا وَ ان كانَ مِثقالَ حَبَّةٍ مِن خَردَلٍ أَتَينا بِها وَ كَفى بِنا حاسِبينَ 21: 47(انبياء، 47) «و ترازوهاى درست (عدل و راستى) را در روز رستاخيز بنهيم پس هيچ كس ستم نبيند و اگر همسنگ دانه خردلى باشد آن را [به حساب] آوريم و ما بس حسابگرانيم».
و مىفرمايد:«يَومَ يَبعَثُهُمُ اللَّهُ جَميعا فَيُنَبِّئُهُم بِما عَمِلُوا أَحصاهُ اللَّهُ وَ نَسُوهُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيءٍ شَهيد» 58: 6(مجادله، 6) «روزى كه خدا همگيشان را بر انگيزد و از اعمالى كه كردهاند و خدا آن را شمار كرده و آنها فراموش كردهاند خبرشان دهد و خدا بر هر چيزى گواه است».
و مىفرمايد:«وَ وُضِعَ الكِتابُ فَتَرَى المُجرِمينَ مُشفِقينَ مِمَّا فيهِ وَ يَقُولُونَ يا وَيلَتَنَا ما لِهذَا الكِتابِ لا يُغادِرُ صَغيرَةً وَ لا كَبيرَةً الا أَحصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِرا وَ لا يَظلِمُ رَبّك أحَدا» 18: 49(كهف، 49) «و نامهها پيش نهند، و گنهكاران را از آنچه در آن است هراسان بينى و گويند:
علماخلاقاسلامى ج : 4 ص : 121
اى واى بر ما اين نامه چيست، كه كوچك و بزرگى فرو نگذاشته مگر در شمار آورده، و هر چه كردهاند حاضر يابند كه پروردگارت به هيچ كس ستم نمىكند».
و مىفرمايد:«يَومِئِذٍ يَصدُرُ النّاسُ أَشتاتا لِيُرَوا أعمالَهُم فَمَن يَعمَل مثقالَ ذَرَّةٍ خَيرا يَرَهُ وَ مَن يَعمَل مِثقالَ ذَرَّةٍ شَرا يَرَهُ» 99: 6 - 8(زلزال، 6 - 8) «در آن روز مردم گروه گروه و پراكنده بيرون آينده تا اعمالشان را به آنها بنمايند، پس هر كه هموزن ذرّهاى نيكى كند آن را ببيند، و هر كه همسنگ ذرّهاى بدى كند آن را ببيند».
و مىفرمايد:«يَومَ تَجِدُ كُلّ نَفسٍ ما عَمِلَت مِن خَيرٍ مُحضَرا وَ ما عَمِلَت مِن سوءٍ تَوَدّ لَو انَّ بَينَها وَ بَينَهُ أَمَدا بَعيدا» 3: 30(آل عمران، 30) «روزى كه هر كس آنچه را از كار نيك كرده حاضر بيابد، و آنچه كار بد كرده است، دوست دارد كه ميان او و كارهاى بدش فاصلهاى دور باشد».
و مىفرمايد:«ثُمَّ تُوَفّى كُلّ نَفسٍ ما كَسَبَت وَ هُم لا يُظلَمُونَ» 2: 281(بقره، 281، آل عمران، 161) «آنگاه به هر كس آنچه كرده [پاداش] تمام دهند و به آنان ستم نخواهد شد».
و مىفرمايد:
«فَوَ رَبَّكَ لَنَسئَلَنَّهُم اجمَعينَ عَمّا كانُوا يَعمَلُونَ» 15: 92 - 93(حجر، 92) «به پروردگارت سوگند كه همگيشان را از آنچه مىكردهاند پرسش (و باز خواست) مىكنيم».
و رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: «هيچ يك از شما نيست مگر آنكه پروردگار جهانيان از او پرسش (و باز خواست) خواهد كرد، و ميان او و وى پرده و ترجمانى نخواهد بود».
و در احاديث بسيار وارد شده است كه: «هر كسى در روز قيامت قدم از قدم بر نمىدارد مگر اينكه از او مىپرسند كه عمرش را در چه صرف كرده و از ميان برده، و از تن او كه در چه كار كهنه كرده، و از مال او كه از كجا بدست آورده و به چه مصرف رسانيده». و آيات و اخبار وارده در محاسبه اعمال و سؤال از اندك و بيش و كوچك
علماخلاقاسلامى ج : 4 ص : 122
و بزرگ در روز شمار بيشمار است. و اخبار ديگرى نيز هست كه دلالت دارد بر اينكه در دنيا امر به محاسبه و مراقبت شده، و بر آن ترغيب نمودهاند، و آن را سبب نجات و رهايى از حساب آخرت و دشوارى و سختگيرى آن قرار دادهاند.
پس هر كه نفس خود را پيش از آنكه به حساب او رسند محاسبه كند و آن را در نفسها و حركتها مطالبه و بازخواست نمايد، و انديشهها و چشم زدها را به حساب آورد و اعمال و اقوال خود را به ميزان شرع بسنجد: در قيامت حساب او آسان شود، و جواب او هنگام سؤال حاضر باشد، و بازگشتگاه و سرانجام وى نيكو خواهد بود.
و هر كه نفس خود را مورد محاسبه قرار ندهد: حسرت و ندامتش بر دوام و درنگ و توقّفش در پهنه و فراخناى قيامت دراز خواهد شد، و كارهاى بدش او را به خوارى و رسوائى مىكشاند. خداى سبحان مىفرمايد:
«وَ لتَنظُر نَفس ما قَدَّمت لِغَدٍ» 59: 18(حشر، 18) «و هر كس بايد بنگرد براى فردا چه پيش فرستاده است».
و مراد از اين نگرش و نظر محاسبه اعمال است.
و رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:«حاسبوا أنفسكم قبل أن تحاسبوا، و زنوها قبل أن توزنوا».
«به حساب خود برسيد پيش از آنكه به حساب شما رسند، و [اعمال] خود را بسنجيد پيش از آنكه آن را [به ترازوى قيامت] بسنجند».
و امام صادق عليه السّلام فرمود: «هر گاه يكى از شما از پروردگار خود چيزى بخواهد كه حتما به او عطا فرمايد بايد از همه مردم نااميد باشد، و هيچ اميدى جز به خداى تعالى نداشته باشد، و چون خداى تعالى اين را از دل وى دانست قطعا به او عطا مىفرمايد، پس نفس خود را محاسبه كنيد پيش از آنكه شما را بر آن محاسبه كنند، كه براى قيامت پنجاه موقف (توقّفگاه) است كه هر موقفى هزار سال آدمى را نگاه مىدارند. آنگاه اين آيه را تلاوت فرمود:
«فى يَومٍ كانَ مِقدارُهُ خَمسينَ الفَ سَنَةٍ» 70: 4(معارج، 4) «در روزى كه اندازه آن پنجاه هزار سال است».
و اينكه محاسبه را فرع بر نااميدى از مردم و اميدوارى به خدا قرار داده دلالت دارد
علماخلاقاسلامى ج : 4 ص : 123
بر اينكه انسان در عموم كارهاى خود به مردم اميد دارد نه به خدا، و خود از اين امر غافل است، و ذكر درنگ در توقّفگاههاى روز قيامت دلالت دارد بر اينكه آن درنگها و توقّفها براى حسابرسى است، پس هر كه در دنيا هر روز به حساب خود رسيده باشد نيازى به آن درنگها در آن روز ندارد.
و فرمود: «اگر براى حساب روز قيامت هيچ بيم و هراسى نباشد مگر هول و خوف عرضه كردن اعمال بر خداى تعالى و رسوائى دريده شدن پرده از روى پنهانيها جاى آن داشت كه آدمى هرگز از سر كوه به زير نيايد و در آبادى جاى نكند و چيزى نخورد و نياشامد مگر از روى اضطرار كه بيم تلف در آن باشد، و كسى كه هولها و سختيهاى رستاخيز را مىداند در هر نفسى چنان عمل مىكند كه قيامت برپا شده است، و به دل مشاهده مىكند كه مردم نزد پروردگار جبّار ايستادهاند، و در اين هنگام خود را به محاسبه مىكشد كه گوئى در پهنه قيامت فرا خوانده شده و در صحنه آن از او سؤال مىكنند. خداى تعالى مىفرمايد:
«وَ ان كانَ مِثقالَ حَبَّةٍ مِن خَردَلٍ أَتَينا بِها وَ كَفى بِنا حاسِبين» 21: 47(انبياء، 47) «و اگر همسنگ دانهاى (اسپند يا ارزن) باشد آن را بياوريم و ما بس شمار كنندهايم».
و امام كاظم عليه السّلام فرمود: «هر كه نفس خود را در هر روز محاسبه نكند از ما نيست، پس اگر كار نيكى كرده از خداى تعالى افزون بر آن بخواهد، و اگر كار بدى مرتكب شده از خدا آمرزش بخواهد و به او باز گردد».
و در بعضى از اخبار آمده است: «سزاوار است كه خردمند چهار ساعت داشته باشد: ساعتى كه در آن به محاسبه نفس خويش پردازد...».
|