|
علماخلاقاسلامى ج : 3 ص : 537
فصل 38 آفات اخلاص
آفاتى كه اخلاص را تيره و آشفته مىسازد در آشكار و پنهان بودن درجاتى دارد كه واضحتر از همه رياى ظاهر است. سپس نيكو بجا آوردن عبادت و سعى در خشوع در عبادت در ميان مردم و آشكارا نه در خلوت، و اگر اين عمل وى خالص براى خدا بودى در خلوت آن را ترك نكردى، زيرا كسى كه خشوع و حسن عبادت را خير مىداند و ترك آن را براى ديگران نمىپسندد چگونه براى خود در خلوت مىپسندد؟ و پس از آن، نيك انجام دادن آن در خلوت نيز به قصد آنكه خلوت و آشكاراى او يكسان باشد، و اين نوعى رياى پيچيده و پوشيده است زيرا چنين شخصى عبادت خود را در خلوت نيكو مىكند تا در ملأ و آشكارا نيز همين گونه عمل نمايد، پس فرقى بين دو نوع عبادت او (در خلوت و در جلوت) در اينكه به مردم توجّه و التفات دارد نيست، زيرا اخلاص واقعى آنست كه در عبادت او مشاهده مردم و مشاهده چهارپايان برايش يكسان باشد و هيچ تفاوتى نكند. گوئى براى نفس وى آسان نيست كه در حضور مردم عبادت را بد انجام دهد، و از طرفى در درون خود شرم دارد كه در صورت رياكاران باشد، و مىپندارد كه اين شائبه ريا با يكسان بودن عبادتش در خلوت و آشكارا زائل مىشود. ولى اين گمان درست نيست، زيرا زوال ريا به اين است كه به خلق چه در خلوت و چه در آشكار التفات نكند چنانكه در هيچ يك از اين دو حال به جمادات توجّه و التفاتى ندارد و حال آنكه انديشه وى در خلوت و آشكارا به خلق مشغول است.
علماخلاقاسلامى ج : 3 ص : 538
و رياى پنهانتر اين است كه وقتى انسان در حضور مردم در عبادت است شيطان كه از بكار بردن كيدهاى پيشين نااميد است به وى گويد: «تو در پيشگاه خداى سبحان ايستادهاى، در جلال و عظمت او بينديش، و شرم كن از اينكه او به دل تو مىنگرد و قلب تو از او غافل است»، آنگاه حالت حضور قلب و خشوع جوارح به خود مىگيرد. و اين پنهانترين كيد و خدعه شيطان است، و اگر اين انديشه ناشى از اخلاص بود در خلوت از او منفك نمىشد و تنها در حالت حضور غير به ذهنش خطور نمىكرد. و نشانه ايمنى از اين آفت آنست كه اين انديشه همان گونه كه در ميان مردم و در ملأ همدم اوست در خلوت نيز با او الفت داشته باشد، و حضور غير سبب حضور آن نشود، چنانكه حضور حيوان چهارپا سبب آن نيست.
پس ما دام كه آدمى در احوال و اعمال خود بين مشاهده انسان و مشاهده حيوان چهارپا فرق مىنهد، از پاكى و صفاى اخلاص بىبهره است و درونش به شرك رياى خفى آلوده است، و اين شرك در دل آدميزاد از رفتار آرام مورچگان سياه در شب تاريك بر سنگ سخت مخفىتر است، چنانكه در خبر آمده است، و جز آنان كه خداوند با لطف نهانى خويش در پناه عصمت در آورده كسى از آن سالم و ايمن نخواهد بود، زيرا شيطان همواره در پى كسانى است كه براى عبادت خدا كمر بستهاند، و لحظهاى از ايشان غفلت نمىكند تا در هر كارى آنان را به ريا وادارد.
|