|
فايده شائبه ريا عمل را باطل مىكند
چون ملاك و مناط صحّت و فساد اعمال قصد و نيّت است، كه اعمال به نيّات است و براى هر كسى همان است كه نيّت كرده(انّما الاعمال بالنّيّات و لكلّ امرئ مانوى)
پس هر عملى كه شائبههاى ريا در آن باشد باطل و فاسد است، خواه پنهانى واقع شود يا آشكارا، و هر عملى كه خالص براى خدا باشد و صاحبش ريا در آن داخل نكند در پنهان و آشكار كردنش باكى نيست.
امّا اگر در اظهار عمل يا بازگو كردن آن بعد از انجام عمل قصد صحيحى داشته باشد، مانند ترغيب مردم به كار خير يا تشويق آنها در اقتدا به وى، اظهارش بهتر از اخفاء است به شرط آنكه آلوده به ريا يا فساد ديگر، مثل اهانت به فقير در صدقه دادن، نگردد و اگر مشتمل بر چيزى از اين قبيل باشد پنهان كردنش از علنى كردن بهتر است، و بدين گونه مىتوان بين اقوال و اخبار را جمع كرد.
خلاصه آنكه: هر گاه قلب از شوائب ريا پاك و خالى شود، به طورى كه اخلاص در هر دو حالت يكسان باشد، آشكار ساختن كار خيرى كه الگو قرار مىگيرد برتر است.
ولى اگر شوائب ريا وجود داشته باشد اقتداى غير به او سودى نمىبخشد، زيرا چنين حالتى هلاك كننده است و پنهان ماندنش بهتر است. بنابراين كسى كه عمل را آشكار مىكند بايد بداند يا گمان برد كه از او پيروى مىشود، و مراقب دل خود باشد كه رياى خفى در آن پديد نيايد. و چه بسا عمل را به بهانه اينكه مورد پيروى ديگران است آشكار مىكند و حال آنكه در درون خود قصد نيك نمائى به وسيله آن عمل و مقتدا شدن دارد، و در واقع حال هر كه عمل خود را آشكار مىسازد همين است مگر كسى كه خداوند او را به قوّت نفس و خلوص نيّت تأييد كرده باشد. پس سزاوار نيست كه ضعيف النفس خود را بفريبد و از جائى كه نمىفهمد خود
علماخلاقاسلامى ج : 3 ص : 520
و ديگران را گمراه كند و به هلاكت افكند. زيرا ضعيف مثل غريقى است كه اندكى شنا مىداند و كسانى را در حال غرق شدن مىبيند و دلش مىسوزد و براى نجات آنها خويشتن را به دريا مىزند و در نتيجه خود و ديگران را به هلاكت مىافكند. و اينجا لغزشگاه گامهاى عالمان و عابدان است كه در آشكار ساختن عمل به صاحبان نفس قوى تشبّه مىجويند ولى دل خود را با اخلاص تقويت نمىكنند و اجرشان به سبب ريا ناچيز و باطل مىشود. و درك و فهم اين مطلب جدّا دشوار است و جز شناوران درياى علم اخلاق آن را در نمىيابند. و خلوص در اين مورد با اين نشانه شناخته مىشود كه اگر مردم به يكى از اقران و امثال او اقتدا كردند حالش دگرگون نشود، و اگر ميل قلبىاش اين است كه او مقتدا باشد در اين صورت آشكار كردن عمل خالى از شوائب ريا نخواهد بود.
|