|
جنبههاى فنّى اين كتاب:
يكى از مشكلات مهمّ اين كتاب اعتمادى است كه بر احاديث مرسله [1] دارد، و هر چه را يافته از قوى و ضعيف و عالى و دانى نقل كرده، بدون اينكه آنها را از هم متمايز سازد و يا به مصادر آنها اشاره كند. حتّى از
__________________________________________________
[1] حديث مرسل يكى از دوازده قسم حديث ضعيف است.
علماخلاقاسلامى ج : 2 ص : 17
«احياء العلوم» بسيار نقل مىكند و در نقل احاديث بر مثل «جامع الأخبار» و «مصباح الشّريعة» تكيه دارد كه اسلوب آنها دلالت دارد بر اينكه اكثر مطالب آنها مجعول و ساختگى است. و ما پىگيرى مصادر و تصحيح اين منقولات را سخت دشوار يافتيم. گاهى جستجو براى يافتن مصدر يك خبر روزها وقت مىگرفت و گاهى جستجو بيهوده بود. و هدف كوشش ما از رجوع به مصادر تصحيح منقولات بود نه اثبات آن مصادر. و لذا جز هنگامى كه به اختلاف در متن نقل شده يعنى اختلاف در نسخهها بر مىخورديم اشارهاى در حاشيه (زيرنويس) به سند نكرديم. بنابراين مىگوئيم: آن را با فلان مصدر و سند تصحيح كرديم. و به همين مناسبت در اينجا بايد ذكر جميلى از استاد فاضل عبد الرزّاق مقرّم كنيم و براى كمكى كه در جستجو و فحص بعضى از روايات به ما كرده است سپاسگزار باشيم.
و آنچه اين كار دشوار را - كه داراى ارزش فنّى است - آسان مىسازد اين است كه اين امر مختصّ به يك كتاب اخلاقى نيست بلكه اين شيوه همه كتب اخلاق اسلامى است. گوئى اهتمام صاحبان آن كتب از استشهاد به آن منقولات صرفا ارائه انديشه است، و اگر مضمون آن انديشه به حسب نظر آنان مقبول و صحيح مىآمده لازم نمىديدند كه حديث شاهد بر آن هم نزد اهل حديث صحيح و مقبول باشد. محدّث وقتى مىگويد: «پيغمبر و امام چنين گفتند»، مرادش اين است كه اين قول با نقل صحيح موثّق ثابت شده است، و گر نه با عباراتى نظير «چنين روايت شده است» يا شبيه آن تعبير مىكند. امّا عالم اخلاقى مرادش جز اين نيست كه آن قول از معصوم روايت شده است، به هر نحو كه باشد.
اگر اشكال عدم امانت نقل در مهمترين ميراث اسلامى نبود شايد اين تسامح چنانكه گفتيم در طريقه آنان عذر مقبولى مىداشت. لكن نكته اين است كه احاديث صحيح از اهل بيت - عليهم السّلام - براى دستيابى به اخلاق مطلوب به اندازه كافى وجود دارد و آنچه در «كافى» هست به تنهائى در اين باب كافى است. و آرزوى ما اين بود كه مؤلّف اين كتاب آن عادت اخلاقيّون را پيروى نمىكرد تا بر فايده اخلاقى كتاب فايده ديگر يعنى امر تحقيق احاديث صحيح افزوده مىشد.
|