|
علماخلاقاسلامى ج : 2 ص : 351
فصل 14 (غضب)
غضب از مهلكات بزرگ است، و چه بسا كه به شقاوت ابدى انجامد، مانند قتل نفس و قطع عضو، و از اين رو گفتهاند: «غضب جنونى است كه دفعة عارض مىشود». امير مؤمنان عليه السّلام فرمود:
«الحدّة ضرب من الجنون، لأنّ صاحبها يندم، فان لم يندم فجنونه مستحكم»
«خشم شديد نوعى ديوانگى است، زيرا صاحب آن پشيمان خواهد شد، و اگر پشيمان نشود ديوانگيش ريشهدار و استوار است.» و چه بسيار كه فشار خون و حرارت بدن بالا رود و موجب مرگ ناگهانى گردد. يكى از حكما گفته است:
«كشتيى كه به گرداب افتاده و گرفتار طوفانهاى شديد و وحشتناك و امواج هول انگيز شده به خلاص و نجات نزديكتر است از كسى كه شعله غضبش برافروخته گشته است».
و در اخبار و آثار از غضب نكوهش و مذمّت شده است. رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:
«الغضب يفسد الايمان كما يفسد الخلّ العسل.»
«غضب ايمان را فاسد مىكند چنانكه سركه عسل را».
و امام باقر عليه السّلام فرمود:«إنّ هذا الغضب جمرة من الشّيطان توقد في
علماخلاقاسلامى ج : 2 ص : 352
قلب ابن آدم، و إنّ أحدكم إذا غضب احمرّت عيناه و انتفخت او داجه و دخل الشّيطان فيه، فإذا خاف أحدكم ذلك من نفسه فليلزم الأرض، فإنّ رجز الشّيطان ليذهب عند ذلك.»
«اين غضب آتشپارهاى است از شيطان كه در دل آدميزاد برافروخته مىشود و چون كسى از شما خشمگين شود چشمهاى او سرخ مىگردد و رگهايش ورم مىكند و شيطان در درون او داخل مىشود. پس هرگاه يكى از شما از اين حالت خويش بترسد به زمين بنشيند، كه در اين هنگام پليدى و وسوسه شيطان از وجود او بيرون رود».
و امام صادق عليه السّلام فرمود:«و كان أبي عليه السّلام يقول:أىّ شيء أشدّ من الغضب؟ انّ الرّجل يغضب فيقتل النّفس الّتى حرّم اللّه، و يقذف المحصنة.»
«پدرم عليه السّلام مىفرمود: سختتر از غضب چه چيز است؟ مرد غضب مىكند و مرتكب قتل نفس كه خدا حرام كرده مىشود، و زن پاكدامن را متّهم مىسازد».
و فرمود [1]:«انّ الرّجل ليغضب فما يرضى أبدا حتّى يدخل النّار.»
«همانا مرد غضب مىكند و تا داخل دوزخ نشود هرگز راضى نگردد [2]».
و امام صادق عليه السّلام فرمود:«الغضب مفتاح كلّ شرّ»
«غضب كليد هر بدى است».
و نيز فرمود:«الغضب ممحقة لقلب الحكيم»
«خشم هلاك دل مرد حكيم است».
و فرمود:«من لم يملك غضبه لم يملك عقله»
«كسى كه مالك غضب خود نيست مالك عقل خود نيست».
امّا علاوه بر اينكه غضب يكى از مهلكات بزرگ است، لوازم و آثار زشت و زيانآورى نيز دارد مانند رها شدن زبان به فحش و دشنام و آشكار ساختن بدى مسلمين و شماتت ايشان و فاش كردن اسرار و پرده درى و استهزاء آنان و غير اينها از سخنان زشتى كه عقلا از آنها شرم دارند. و نيز پريدن به مردم و كتك زدن
__________________________________________________
[1] يعنى امام باقر عليه السّلام، اين خبر در «كافى» در باب غضب از آن حضرت عليه السّلام روايت شده نه از امام صادق عليه السّلام.
[2] يعنى تا مرتكب گناه نشود خشمش فرو نمىنشيند.
علماخلاقاسلامى ج : 2 ص : 353
و مجروح ساختن و دريدن و كشتن، و ناراحتى و رنج دل به واسطه كينه و حسد و دشمنى و نفرت. و همچنين از لوازم آن پشيمانى بعد از فرو نشستن خشم، و دشمنى دوستان، و شماتت دشمنان و استهزاء اراذل و اوباش، و دگرگونى مزاج و تألّم روح و بيمارى تن و مكافات دنيوى و عقوبت اخروى است.
و عجب است از كسانى كه مىپندارند كه شدّت غضب از مردانگى است، با اينكه حركاتى كه از خشمگين سر مىزند كارهاى كودكان و ديوانگان است نه كردار عاقلان و مردان، چنانكه از غضبناك حركات نامنظّم و زشت و ناشايسته سر مىزند، از قبيل دشنام و هرزه گوئى و سخنهاى ركيك به ماه و خورشيد و ابر و باد و باران و درخت و حيوان و جماد. و چه بسيار كه كاسه و كوزه خود را بر زمين مىزند و حيوان و جماد را چنان كه گوئى با عقلا سخن مىگويد مخاطب قرار مىدهد، و اگر تشفّى نيابد، جامه خويش مىدرد و به صورت خود سيلى مىزند، و گاهى چون مستان مدهوش و متحيّر به هر سو مىدود و بسا كه بيهوش مىشود و به زمين مىافتد و نمىتواند برخيزد. و چگونه چنين كارهاى زشتى نشانه مردى است و حال آنكه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرموده است:
«الشّجاع من يملك نفسه عند غضبه.»
«شجاع كسى است كه بهنگام غضب خود را تواند نگاه داشت».
|