|
(معالجه مردم با خوف يا رجاء بر حسب اختلاف بيماريهاى آنها)
دانستى كه كسى نيازمند تحصيل داروى رجاء است كه يأس بر او چيره گشته و عبادت را رها كرده باشد، يا خوف چنان بر او غالب شده كه به حدّ اسراف رسيده و به خود و خانوادهاش زيان وارد كرده است. و امّا كسانى كه در طغيان گناهان غوطهور شده و به مفاسد دچار گشتهاند - مانند اكثر مردم زمان ما - دواى
علماخلاقاسلامى ج : 2 ص : 318
رجاء براى آنان زهر كشنده است، زيرا گوش دادن اينها به اميد جز افزايش طغيان و فساد و گناهشان اثر و ثمرى نخواهد داشت. پس واعظ مردم بايد بيماريهاى آنها را بشناسد و در علل آن بيماريها نظر كند، و هر علّتى را به ضدّ آن علاج كند نه به چيزى كه آن را مىافزايد. بنابراين در مثل اين زمان شايسته است كه انگيزههاى رجاء را ياد نكند، بلكه در ذكر اسباب خوف مبالغه نمايد، تا بكلّى به هلاك و نابودى كشانده نشوند. و قصدش از موعظه به دست آوردن دلها و انتظار مدح و ستايش از مردم نباشد، به طورى كه بر ترغيب بر رجاء تكيه كند به اين دليل كه بر دلها آسانتر و به كام مردم لذّت بخشتر است، و بدين سان مردم و خود را به هلاك و گمراهى بيفكند.
و بالجمله، راه به دست آوردن رجاء براى نيازمند به آن اين است كه:
آيات و اخبار متواترى را كه درباره رجاء و رحمت واسعه و رأفت و عفو فراوان الهى وارد شده - كه قسمتى از آنها ذكر شد - به ياد آورد. آنگاه در نعمتهاى شگفتآور او كه در اين دنيا نصيب بندگان خود كرده تأمّل و تفكّر كند، كه چگونه خداوند آنچه را كه براى ادامه زندگى آنها ضرورى است آماده ساخته، بلكه هيچ چيز جزئى را كه گاه گاه بدان محتاجند و بودن آنها بهتر است - مانند زيور و زيبائى - رها نكرده است. پس وقتى عنايت الهى چيزى از بندگانش در همه آنچه براى آنها نيكو و پسنديده است از روى لطف و احسان در زندگى دنيا كم و كوتاه نگذاشته - و حال آنكه دنيا خانه رنج و سختى است نه سراى نعمت و راحت - و راضى نشده كه حتّى چيزى از مزاياى زندگى مثلا در مورد زيور و زيبائى فوت شود، چگونه راضى خواهد شد كه در آخرت كه سراى جود و فيض است آنان را به عذاب جاودان و هلاك ابدى دچار سازد، با اينكه خود او فرموده كه رحمتش بر غضبش پيشى جسته است؟ و بالاترين چيزى كه باعث اميدوارى بندگان است اين است كه خداى تعالى خير محض است و هيچ شرّى در او وجود ندارد، و فيّاض على الاطلاق است، و خلق را آفريده تا بر ايشان جود و احسان كند.
پس البتّه بر آنها رحم خواهد كرد و آنان را در زجر و عذاب دائم وا نخواهد گذاشت.
از خير محض جز نكوئى نايد خوش باش كه عاقبت نكو خواهد شد
|