|
و از انواع رذائل (مربوط به قوه عاقله):
خواطر [1] نفسانى و وساوس شيطانى
است. بدان كه خاطر انديشه و خيالى است كه به دل بگذرد. پس اگر نكوهيده
__________________________________________________
[1] جمع خاطر، و خاطر در لغت به معنى فكر و انديشه و خيال است و در اصطلاح به معنى وارد قلبى است. آنچه به دل وارد مىشود يا بر دل مىگذرد چهار گونه است:
ربانى، ملكى، نفسانى، شيطانى، خواطر يا واردات ربانى هرگز خطا نمىكند. خواطر ملكى باعث كارهاى نيك است و الهام نيز ناميده مىشود. خواطر نفسانى وسوسههائى
علماخلاقاسلامى ج : 2 ص : 203
باشد و به بدى بخواند «وسوسه» نام دارد و اگر نيك و ستوده باشد و به خير دعوت كند «الهام» ناميده مىشود.
توضيح آنكه: مثل قلب نسبت به خاطرى كه بر آن ورود و خطور مىكند همچون نشانه و هدفى است كه از هر سو به آن تير افكنند، يا حوضى كه از نهرها و مجارى مختلف آب به آن بريزد، يا بارگاه و ساختمانى است با درهاى متعدّد كه از آنها اشخاص مختلف داخل شوند، يا آيينهاى است نصب شده كه صورتهاى گوناگون بر آن بيفتد. همانطور كه اين امور از آن حوادث جدا و منفك نمىشوند، همينطور هم دل آدمى از واردات و خواطر خالى و منفك نمىماند، و اين لطيفه الهى پيوسته ميدان ورود آنها و جولانگاه برخورد آنهاست، تا وقتى كه نفس از بدن پيوند بگسلد و از نيش عقربها و مارهاى تن آسوده و رها شود.
خاطر امرى است حادث كه ناگزير سبب و علّتى دارد. پس اگر سبب آن شيطان باشد «وسوسه» است، و اگر فرشته باشد «الهام» است و آنچه قلب را براى پذيرش وسوسه آماده مىكند «اغوا» ناميده مىشود، و آنچه دل را آماده قبول الهام كند «لطف و توفيق» نام دارد. و سيّد رسولان صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به اين معنى اشاره فرموده است:
«فى القلب لمّتان: لمّة من الملك إيعاد بالخير و تصديق بالحقّ، و لمّة من الشّيطان إيعاد بالشّرّ و تكذيب بالحقّ».
«در قلب آدمى دو وارده و انديشه هست: وارده و انديشهاى از ملك كه به خير و تصديق حق وعده مىدهد و وارده و انديشهاى از شيطان كه به بدى و تكذيب حق مىخواند». و نيز مىفرمايد:«قلب المؤمن بين إصبعين من أصابع الرّحمن»
«قلب مؤمن بين دو انگشت از انگشتان رحمان است».
__________________________________________________
است كه بر دل بگذرد و نفس از آنها لذت برد و هواجس ناميده مىشود. و خواطر شيطانى كه به مخالفت با حق مىخواند (چنانكه خداى تعالى فرمود:
«الشَّيطانُ يَعِدُكُمْ الْفَقْرَ وَ يَأمُرُكُمْ بِالفَحشاء» 2: 268(بقره، 268) «شيطان شما را از تنگدستى مىترساند و به بدكارى وا مىدارد».
|