بازتاب كسب حرام‏
كسب مال از راه حرام پيامدهايى در ابعاد مختلف زندگى انسان در پى خواهد داشت كه به برخى از آنها اشاره مى‏كنيم:
1- بى بركت شدن عمر: اگر آدمى كسب حرام را برگزيند خداوند او را بگونه‏اى سرگرم مى‏سازد كه خود را فراموش كند و از عمرش نتواند بخوبى و در جهات مثبت استفاده نمايد؛ حضرت امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد:
«مَنْ كَسَبَ مالًا مِنْ غَيْرِ حِلٍّ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْبَناءَ وَ الْماءَ وَالطّينَ» «2»
هر كس مالى را از راه غير حلال به دست آورد، خداوند ساختمان سازى، آب و گل را بر او مسلّط مى‏كند.
يعنى پيوسته دنبال تعمير، تكميل و تعويض خانه مى‏رود و آسودگى از وى سلب مى‏شود و بدين گونه عمرش به فنا مى‏رود.
2- بى‏بركت شدن مال: كسب حلال از بركت خاصّى برخوردار است بر خلاف كسب حرام كه موجب بى‏بركتى زندگى و مال و ثروت انسان مى‏گردد؛ حضرت على عليه‏السلام خطاب به «داوود» يكى از يارانش مى‏فرمايد:
«يا داوُدُ! انَّ الْحَرامَ لا يَنْمى‏ وَ انْ نَمى‏ لَمْ يُبارَكْ فيهِ» «3»
اى داوود! مال حرام رشد نمى‏كند و اگر رشدى هم داشته باشد بركتى در آن نخواهد بود.
3- بى اثر بودن عبادت: عبادت چون نماز و روزه هنگامى بطور عميق تأثير
مى‏بخشد كه با مقدّمات و غذاى حلال باشد و گرنه در جان و دل آدمى نفوذ نمى‏كند؛ حضرت پيامبر صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:
«الْعِبادَةُ مَعَ اكْلِ الْحَرامِ كَالْبِناءِ عَلَى الرَّمْلِ» «1»
عبادت همراه با تصرّف و تغذيه حرام همچون بنيان ساختمان بر شنهاى روان است.
حضرت على عليه‏السلام خطاب به كميل مى‏فرمايد:
«يا كُمَيْلُ! انَّ اللِّسانَ يَنْزَحُ مِنَ الْقَلْبِ وَالْقَلْبُ يَقُومُ مِنَ الْغَذاءِ فَانْظُرْ فيما تَغَذّى‏ قَلْبُكَ وَ جِسْمُكَ فَانْ لَمْ يَكُنْ ذلِكَ حَلالًا لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ تَعالى‏ تَسْبيحَكَ وَ لا شُكْرَكَ» «2»
اى كميل! زبان از قلب، سرچشمه مى‏گيرد و قلب با غذا قوام مى‏يابد پس در آنچه كه با آن جسم و جانت تغذيه مى‏شود به خوبى دقت كن كه اگر حلال نباشد خداوند متعال تسبيح و شكر تو را نمى‏پذيرد.
4- گمراهى ريشه‏دار: پيامدهاى كسب حرام در وجود شخص خلاصه نمى‏گردد، بلكه در نسل او نيز تداوم مى‏يابد؛ امام صادق عليه‏السّلام مى‏فرمايد:
«كَسْبُ الْحَرامِ يَبينُ فِى الذُّرِّيَّةِ» «3»
كسب حرام در نسل آدمى ظاهر مى‏شود.
با توجه به اين آثار منفى مال حرام است كه قرآن با تأكيد فراوان از توليدات، معاملات و تصرّفات غير حلال پرهيز داده و از آن به كسب «باطل» تعبير آورده است. «4»