فصل: شناختن اشيائى كه رضاى خدا در آنهاست‏
دانستى كه: يكى از اركان شكر، صرف نعمت است در مصرفى كه در آن رضاى‏
__________________________________________________
[1] يعنى: از بندگان من عدّه قليلى شكر گذارند. سبأ، (سوره 34)، آيه 13.
معراج‏السعادة ج : 2 ص : 795
منعم است. پس بنابر اين، از براى بنده شاكر، لا بدّ است از شناختن چيزهايى كه رضاى الهى در آنها و محبوب او هستند. و دانستن امورى كه مكروه و خلاف رضاى او است تا متمكّن از اداى شكر و ترك كفران بوده باشد.
و از براى شناختن اين‏ها دو راه است: يكى عقل. و ديگرى شرع. و ليكن عقل، اگر چه تواند بعضى حكمتها و مصالح را از بعضى موجودات درك كند و همان حكمتها مقصود از خلق آنها، و استعمال آنها در آن حكمتها محبوب الهى است، امّا آن را راه شناختن حكمتهاى هر چيزى و جميع حكمتها نيست، زيرا جميع اجزاء عالم، از آسمان و ستارگان و حركات و اتّصالات آنها و عناصر اربع، از: آتش و هوا و خاك و آب و درياها و كوهها و باد و باران و معادن و حيوانات و نباتات، و بالجمله هر ذرّه از ذرّات عالم، خالى نيست از حكمتهاى بى‏شمار و مصالح بسيار. و بعضى از حكمتهاى قليلى از آنها ظاهر و روشن است كه هر كس اندك عقلى داشته باشد مى‏فهمد. و بعضى ديگر خفى است كه هر كس درك آن را نمى‏كند.
و ليكن ارباب علم، و اهل تفكّر در خلق سماوات و ارضين مى‏توانند آنها را فهميد.
اكثر آنها امورى است كه به جز خالق آنها كسى راه به فهميدن آنها ندارد. پس راهى كه به آن توان جميع محبوبات الهى و مكروهات او را يافت و به واسطه آن به مرتبه شاكران رسيد و از كفران رهايى يافت طريقه شرع مقدّس است، زيرا آنچه جميع رضاى الهى در آن يا خلاف رضاى او است بيان كرده. و از اوّلى، به واجبات و مستحبّات تعبير كرده. و از دومى، به مكروهات و محرّمات. پس هر كه را اطّلاع بر جميع احكام شريعت در همه افعال خود نباشد متمكّن از اداى حقّ شكر الهى نيست.