|
فصل: علائم و آثار محبّت خدا
بدان كه: هر كسى چنان پندارد كه او خدا را دوست دارد، بلكه گاه است گمان كند كه او را از همه چيز دوستتر دارد و اين مجرّد پندار و محض غرور است. و في الجمله دوستى هم اگر باشد سزاوار نام محبّت نيست. و محبّت بنده از براى خداوند - متعال - علاماتى چند دارد:
اوّل آنكه: طالب لقاء و شايق مشاهده و عيان بوده باشد. و چون وصول به آن بر مردن موقوف است مشتاق مرگ باشد، و مرگ بر او گوارا باشد، و اصلا مرگ بر او گران نباشد. و چگونه بر دوست حقيقى ناگوار است كه به كوى دوست خود مسافرت نمايد كه به وصال او برسد. و از اين جهت بعضى از اكابر دين گفته است:
لا يكره الموت الا مريب لان الحبيب لا يكره لقاء الحبيبيعنى: مرگ را كراهت نمىدارد مگر كسى كه دوستى او مجرّد دعوى باشد، زيرا دوست ملاقات دوست را مكروه نمىدارد.
و مخفى نماند كه: اگر چه شوق لقاى خداوند و رغبت به انتقال از دار دنيا غالبا ثمره محبّت و علامت آن است و ليكن اين كلّى نيست، چون مىتواند شد كه كسى از اهل محبّت نباشد و شايق به مرگ باشد مثل كسى كه در دنيا به شدّت و بلاى عظيم گرفتار باشد و به گمان خلاصى از آن تعبها، موت را آرزو كند. و بسا باشد كه كسى از جمله دوستان خدا باشد و مرگ را كراهت داشته باشد و ليكن كراهت او از مرگ به جهت زياد كردن استعداد ملاقات خدا و تهيّه اسباب لقاء است، مانند كسى كه خبر آمدن محبوب او به خانه او به او برسد و او خواسته باشد كه ساعتى آمدن تأخير افتد تا خانه خود را پاكيزه كند و فرش نمايد و از اغيار خالى سازد و اسباب لازمه را آماده كند تا فارغ البال و مطمئن خاطر از گلشن لقاى او تمتّع برد. و اين شخص اگر نه به جهت تهيّه لقاى الهى باشد ساعتى نمىخواهد در دنيا بوده باشد. و علامت اين سعى در عمل و صرف جميع اوقات در كار آخرت است.
و امّا كسى كه كراهت او از مرگ به جهت ناگوار بودن ترك اهل و اولاد و اموال و بازماندن از شهوات دنيويّه باشد مطلقا در دل او از ياد مرگ فرحى هم نرسد. و چنين شخصى از مرتبه دوستى خدا دور است.
بلى: گاه است كه كسى في الجمله شوق به لقاى الهى داشته باشد و با وجود آن دنيا را
معراجالسعادة ج : 2 ص : 743
نيز دوست داشته باشد چنين كسى از كمال محبّت پروردگار خالى است و كراهت او از موت هم كمتر از سابق است.
دوّم آنكه: طالب رضاى خدا باشد و خواهش او را بر خواهش خود اختيار كند، زيرا دوست صادق هواى خود را فداى هواى محبوب مىگرداند. چنان كه گفتهاند:
اريد وصاله و يريد هجرى فأترك ما اريد لما يريديعنى: من خواهش وصال محبوب را دارم و او طالب دورى از من است، پس من خواهش او را برگزيدم و از سر مراد خود گذشتم تا او به مراد خود رسد.
پس هر كه دوست خدا باشد بايد ترك معاصى نموده ملازم طاعت و عبادت گردد و كسالت و بطالت را بگذارد و هيچ عبادتى بر او گران نيايد.
منقول است كه: «چون زليخا ايمان آورد و يوسف او را به نكاح در آورد از يوسف كناره گرفت و به عبادت الهى مشغول شد و چون روزى يوسف او را به خلوت دعوت كردى او وعده شب دادى. و چون شب در آمد به روز تأخير افكندى. يوسف با او به عتاب آمد و گفت: چه شد آن دوستيها و شوق و محبّت تو؟ زليخا گفت: اى پيغمبر خدا من تو را وقتى دوست داشتم كه خداى تو را نشناخته بودم امّا چون او را شناختم همه محبّتها را از دل خود بيرون كردم و ديگرى را بر او اختيار نمىكنم».«» و حقّ آن است كه مرتكب بعضى از معاصى شدن با اصل محبّت خدا منافاتى ندارد گويا با كمال محبّت منافى باشد، چنانچه مريض غذايى كه از براى او ضرر دارد مىخورد و از آن متضرّر مىشود با وجود آنكه خود را دوست دارد و صحت خود را مىخواهد. و سبب اين، غلبه خواهش نفس است بر محبّت و ضعف محبّت در جنب آن.
سوّم آنكه: پيوسته در ياد خدا و دايم دل او به ياد خدا مشغول باشد، زيرا دل كه مايل به چيزى باشد هرگز از ياد او نمىرود. و چون محبّت، به سرحدّ كمال رسيد بجز محبوب، هيچ چيز به خاطر او نمىگذرد، بلكه از فكر خود ذاهل، و از اهل و عيال غافل مىشود.
چهارم آنكه: هميشه زبان او به ذكر خدا مشغول باشد و بجز حديث او چيزى نشنود و نگويد. و به غير از نام او نخواند و نجويد. و در هر مجلسى به ذكر خدا و رسول او و تلاوت قرآن و بيان احاديث زبان گشايد.
پنجم آنكه: شوق به خلوات داشته باشد كه مناجات با خداى خود كند. گاهى او را ياد كند و زمانى با او راز گويد، ساعتى عذر تقصيرات خود خواهد، و لحظهاى عرض آرزوهاى خود كند و گويد:
معراجالسعادة ج : 2 ص : 744
گريزانم از آن از انجمنها كه در دل خلوتى با يار دارمدر اخبار آمده كه: «دروغ مىگويد هر كه دعوى محبّت مرا كند و چون ظلمت شب او را فرو گيرد بخوابد و از ياد من غافل شود. آيا هر دوستى لقاى محبوب خود را دوست نمىدارد؟ و من اينك حاضرم از براى هر كه طالب من باشد».«» بلى:
عجبا للمحبّ كيف ينام كلّ نوم على المحبّ حرام
خواب بر عاشقان حرام بود خواب آن كس كند كه خام بودششم آنكه: بر هيچ چيز از امور دنيويّه كه از دست او در رود تأسّف نخورد و متألّم و محزون نگردد. و اگر دنيا و ما فيها از او باشد و به يك بار بر باد رود اندوهناك نشود.
و در مصايب و بلاها جزع ننمايد. و اگر همه دنيا به او رو آورد شاد نگردد، بلكه شادمانى و فرح او به محبوب خود باشد و بس.
عاشقان را شادمانى و غم اوست دست مزد و اجرت خدمت هم اوستو اگر كسى را محبّت به سر حدّ كمال رسد ديگر از هيچ امرى محزون و متألّم نمىگردد، زيرا شادى او به چيزى است كه زوال ندارد. پس دل او هميشه فرحناك است.
نميرد دل زنده از عشق دوست كه آب حيات آتش عشق اوست
عجب ملكىست ملك عشق كآنجا سراسر كوه و صحرا گلستانست
يكى را جان در آن در آستين است يكى را سر در آن بر آستان استهفتم آنكه: بر همه بندگان خدا مشفق و مهربان باشد، زيرا مقتضاى محبّت، دوست داشتن دوستان و منسوبان محبوب است.
و مشهور است كه: مجنون، سگى را در كوى ليلى ديد بر دور او مىگرديد و به او عشق مىورزيد. بلى: دوستى چنين است و بايد كسى كه دشمن خدا يا دشمن دوستان خدا باشد بغض و عداوت او را داشته باشد.
هشتم آنكه: از هيبت و عظمت الهى خايف باشد و در زير لواى كبريا و جلال، متذلّل و مضطرب بوده باشد. همچنان كه معرفت جمال الهى موجب محبّت مىگردد، درك عظمت و جلال او نيز باعث خوف و دهشت مىشود. علاوه بر اين، دوستان را ترسهاى مخصوص ديگر نيز هست، چون ترس اعراض محبّ و حجاب او و راندن از درگاه و ايستادن در يك مقام.
معراجالسعادة ج : 2 ص : 745
محنت قرب ز بعد افزون است جگر از محنت قربم خون استنهم آنكه: محبّت خود را پوشيده دارد. و زبان به اظهار آن نگشايد. و در نزد مردمان به دعواى آن برنيايد. و به كلمات دالّه بر محبّت خدا و امثال آن اظهار وجد و نشاط نكند، زيرا اينها همه منافى تعظيم محبوب و مخالف هيبت و جلال اوست. بلكه دوستى، سرّى است كه ميان محبّ و محبوب است و فاش نمودن سزاوار نيست. علاوه براين، بسا باشد در دعوى از حدّ واقع تجاوز كند و به دروغ و افترا افتد.
بلى كسى را كه محبّت به حدّ افراط رسيده باشد گاه باشد از شراب محبّت چنان بىخود و مدهوش و مضطرب و حيران گردد كه بىاختيار آثار محبّت از او به ظهور رسد، چنين شخصى معذور، زيرا او در تحت سلطان محبّت مقهور است. و كسى كه دانست معرفت و محبّت خدا به نحوى كه سزاوار او است از قوّه بندگان خارج است و مطلع شد به اعتراف عظماء بنى نوع انسان از انبيا و اوليا به عجز و قصور، و از احوال ملائكه ملكوت و سكّان قدس و جبروت آگاه گرديده و شنيد كه يك صنف از اصناف غير متناهيه ملائكه صنفى هستند كه عدد ايشان بقدر جميع مخلوقاتى است كه خدا آفريده و ايشان اهل محبّت خدايند. و سيصد هزار سال پيش از خلق عالم ايشان را خلق كرده. و از آن روزى كه خلق شدهاند تا به حال به غير از خداوند - متعال - هيچ چيز به خاطر ايشان خطور نكرده و غير او را ياد ننمودهاند، شرم مىكنند و خجالت مىكشند كه محبّت خود را معرفت و محبّت نام نهند و زبان آنها از اظهار اين دعوى لال مىگردد.
|