|
فصل: محاسبه و مراقبه
ضدّ اين فراموشى و غفلت، محاسبه و مراقبه است. و «محاسبه» آن است كه: در هر شبانه روزى وقتى را معيّن نمايد كه در آن وقت به حساب نفس خود برسد، و طاعات و معاصى خود را موازنه نمايد. پس اگر آن را مقصّر يافت در مقام عتاب و خطاب در آورد و الا شكر پروردگار نمايد. و «مراقبه» آن است كه: هميشه متوجّه خود و مراقب ظاهر و باطن خود باشد كه معصيتى از او صادر نشود و واجبى را ترك ننمايد.
و بدان كه: اجماع امّت منعقد است و از كتاب الهى و اخبار ثابت است كه در روز قيامت محاسبه بندگان به دقّت خواهد شد و مطالبه حبّه و مثقال از اعمال را خواهند كرد.
چنانچه خداى - تعالى - مىفرمايد: «وَ نَضَعُ الْمَوازينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيمَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئا 21: 47». يعنى: «مىگذاريم ترازوهاى عدل را در روز قيامت، پس هيچ نفسى ظلم كرده نمىشود به هيچ چيز».«»
معراجالسعادة ج : 2 ص : 695
و مىفرمايد: «وَ انْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اتَيْنا بِها وَ كَفى بِنا حاسِبينَ 21: 47». يعنى: «و اگر به قدر خردلى از اعمال ايشان بوده باشد آن را به حساب خواهيم آورد».«» و ديگر فرموده است: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْرا يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّا يَرَهُ 99: 7 - 8». يعنى: «هر كه به قدر ذرّهاى عمل خير كند آن را خواهد ديد و به قدر ذرّهاى از هر كه عمل شرّ سرزند به آن خواهد رسيد».«» و ديگر مىفرمايد: «فَوَرَبِّكَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ اجْمَعينَ عَمَّا كانُوا يَعْمَلُونَ 15: 92 - 93». يعنى: «قسم به پروردگار تو از همه ايشان سؤال خواهيم كرد از آنچه مىكنند».«» و در احاديث بسيار وارد شده است كه: «در روز قيامت از هر كسى سؤال مىكنند:
عمرى كه به تو داده شد در چه آن را صرف نموده؟ و ديگر از بدنى كه به او عطا شده است كه آن را در چه كار كهنه كرده؟ و از مالى كه داشته است از كجا تحصيل كرده؟ و به چه مصرف رسانيده؟».«» و بالجمله آيات و اخبار در محاسبه اعمال از قليل و كثير و «نقير»«» و «قطمير»«» در روز شمار بىشمار است. و حساب در آن روز، با مستوفيان عرصه قيامت و محاسبان آن وادى پر هول و وحشت است. و محاسبه ديگر نيز هست كه در اين دنيا امر به آن شده و آن را سبب نجات از وقت حساب در آخرت قرار دادهاند و آن محاسبه هر كس است با خود، كه آدمى پيش از حضور در دفتر خانه محشر به حساب خود برسد، و نفس خود را محاسبه نمايد. و از آن هر نفسى را مطالبه كند. و اعمال و افعال و حركات و سكنات خود را به ميزان شرع بسنجد تا در روز قيامت، حساب او آسان، و جواب او حاضر باشد.
و اشاره به اين محاسبه است آنچه خداى - تعالى - مىفرمايد: «وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ 59: 18». يعنى: «بايد ببيند هر كسى آنچه را كه پيش فرستاده است از براى فرداى خود».«» و حضرت پيغمبر - صلّى اللّه عليه و آله - فرمود كه: «محاسبه خود را برسيد پيش از آنكه حساب شما را بكنند. و اعمال خود را بسنجيد پيش از آنكه به ترازوى عرصه محشر آنها را بسنجند».«»
معراجالسعادة ج : 2 ص : 696
و حضرت امام جعفر صادق - عليه السّلام - فرمود كه: «محاسبه نفس خود را بكنيد پيش از آنكه از شما مطالبه حساب آن را بكنند. به درستى كه: از براى قيامت، پنجاه موقف است كه در هر موقفى هزار سال آدمى را نگاه مىدارند و حساب از او مىجويند».«» و مستفاد از اين حديث، آن است كه: محاسبه در دنيا كفايت حساب اين موقفها را مىكند.
و نيز از آن حضرت منقول است كه: «اگر در محاسبه روز قيامت هيچ هولى نمىبود مگر حيا و خجلت عرضه اعمال به ملك متعال، و بر افتادن پرده از روى كار، و رسوايى در حضور جميع مخلوقات، سزاوار اين بود كه آدمى در سر كوهها مقام سازد و به آبادانىها نيايد و نياشامد و نخورد و نخوابد، مگر به قدرى كه او را از تلف شدن محافظت نمايد. و چنين رفتار مىكند هر كه را اعتقاد كامل است، و احوال قيامت را مطّلع است. و هر كسى را مىبيند كه قيامت او برپا شده و در دل مشاهده مىكند كه در آن هنگام در حضور پروردگار جبّار ايستاده پس چون اينها را تصوّر نمود مشغول محاسبه نفس خود مىشود كه گويا آن را به عرصات خواندهاند و در موقف سؤال باز داشتهاند».«» و از حضرت امام موسى كاظم - عليه السّلام - مروى است كه: «شيعه ما نيست هر كه هر روز محاسبه خود را نكند. پس اگر عمل نيك از او سر زده باشد از خدا طلب زيادتى كند. و اگر عمل بدى سرزده باشد توبه و استغفار نمايد».«»
|