موارد استثنا شده از نفاق
و مخفى نماند كه: اين در صورتى است كه غرض از تردّد ميان دو دشمن و موافقت با آنها، محكم كردن دشمنى ايشان و امثال آن باشد. اما هرگاه كسى آمد و شد با دو نفر، كه با هم دشمناند نمايد، و اظهار دوستى خود با هر يك نمايد، و في الواقع هم با هر دو، دوست باشد، اين نفاق نيست. گو دوستى او با هر يك، دوستى صداقت و حقيقى نيست، چون دوستى حقيقى با كسى، با دوستى دشمن او جمع نمىشود. و همچنين، اگر كسى از شرّ كسى ديگر ترسد، و به جهت دفع شرّ او با او اظهار دوستى كند، و مدح او نمايد به چيزى كه اعتقاد به او نداشته باشد، و با او مدارا و او سلوك كند، اين نيز اگر چه نفاق است، و ليكن تا ضرورت، دالّ به آن است، مذموم نيست، و جايز است شرعا.
همچنان كه مروى است: «مردى در در خانه حضرت رسول - صلّى اللّه عليه و آله - اذن دخول طلبيد حضرت فرمود: اذن دهيد او را كه بد مردى است از قبيلهاى. چون آن شخص داخل شد، حضرت با او نيز به تكلّم آمد، به نحوى كه حاضران گمان كردند كه آن شخص را در خدمت آن سرور قدر و منزلتى است. چون بيرون رفت، عرض كردند كه: در اوّل چنين فرمودى و چون داخل شد، با او حسن سلوك به جا آوردى؟ آن جناب فرمود كه: بدترين خلق خدا در روز قيامت، كسى است كه احترام و اكرام او
معراجالسعادة ج : 2 ص : 636
نمايند، كه خود را از شرّ او محافظت نمايند».«» و همه اخبارى كه در خصوص مدارا وارد شده است. دلالت بر تجويز اين نوع مىكند.
و از بعضى از صحابه منقول است كه: «ما بر روى كسانى چند بشاشت و خرّمى مىكرديم، كه دلهاى ما بر ايشان لعنت مىكرد».«» و همچنان كه اشاره به آن شد. چون از اين نوع سلوك، در وقتى است كه ناچار باشد كه با آن شخص شرير آمد و شد نمايد، و در ترك او و ترك مدارا، مظنه ضرر باشد. نه اينكه مانند اكثر اهل اين زمان، كه به محض ردائت نفس، يا ضعف آن، يا به طمع بعضى از فضول دنيا، يا به توهّمات بىجا با اكثر مردم بناى دورويى گذارده، و ايشان را به سخنانى مدح مىكنند كه اصلا دل ايشان از آن خبر ندارد، و اين را مدارا و حسن سلوك مىنامند.
|