|
معراجالسعادة ج : 2 ص : 551
صفت چهاردهم: مراء و جدال و مخاصمه
و «مراء و جدال» عبارت است از: اعتراض كردن بر سخن غير، و اظهار نقص و خلل آن در لفظ يا در معنى، به قصد پست كردن و اهانت رسانيدن به آن شخص، و اظهار زيركى و فطانت، بدون باعث دينى و فايده آخرت است.
و «خصومت» نيز نوعى از جدال است. و آن، جدال و لجاج كردن در سخن است به جهت رسيدن به مالى، يا مقصودى ديگر. اما مراء و جدال، از اخلاق مذمومه و صفات رذيله است، خواه در مسائل علميه باشد يا غير اينها. و خواه اعتراض به حق باشد يا باطل. مگر اينكه متعلق به مسائل دينيّه باشد و غرض و قصد، فهميدن يا فهمانيدن حق باشد، كه در اين صورت، ضرر ندارد و آن را مراء و جدال نگويند، بلكه ارشاد و هدايت نامند.
و علامت آن، آن است كه: تو را مضايقه نباشد از آنكه مطلب حق از جانب غير تو ظاهر شود. و علامت مجادله آن است كه: اگر سخن حق بر زبان آن طرف جارى شود ترا ناخوش آيد و خواهى آنچه تو مىگوئى صحيح باشد و آن را به طريق جدال بر خصم تمام كنى و نقص و خلل كلام او را ظاهر سازى. همچنان كه مذكور شد اولى مذموم نيست، بلكه ممدوح و نتيجه قوّت معرفت و بزرگى نفس است. ولى دومى مذموم و منهىّ عنه، و باعث هيجان غضب، و حصول حقد و حسد است از هر دو جانب.
و بسا باشد كه: موجب تشكيك و شبهه خود يا ديگران در اعتقادات حقه شود. و از اين جهت است كه: حق - سبحانه و تعالى - نهى از آن فرموده است كه:
«وَ اذا رَايْتَ الَّذينَ يَخُوضُونَ فَى آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا في حَديثٍ غَيْرِهِ»«»«إنَّكُمْ إذا مِثْلُهُمْ 4: 140».«» خلاصه معنى آنكه: هرگاه ببينى كسانى را كه فرو مىروند در آيات ما و مشغول نكته گيرى بر آنها مىشوند، از ايشان كناره كنيد تا مشغول حديثى ديگر شوند كه اگر چنين نكنى تو نيز مثل ايشان خواهى بود.
و از حضرت پيغمبر - صلّى اللّه عليه و آله - مروى است كه: «حقيقت ايمان بنده كامل نمىشود مگر وقتى كه مراء و جدال را ترك كند اگر چه حق با او باشد».«» و از حضرت امام جعفر صادق - عليه السّلام - مروى است كه فرمود: «هرگز مجادله
معراجالسعادة ج : 2 ص : 552
و مراء مكن با صاحب حلمى، و نه با سفيهى، چون صاحب حلم، دشمن تو مىشود و سفيه، تو را اذيت مىرساند».«» و فرمود كه: «زنهار، حذر كنيد از مراء و جدال، كه باعث عداوت و كشف عيوب مىگردد».«» و اين صفت مذمومه به كثرت مجادله كردن و غالب شدن بر خصم - خواه به حق و خواه به باطل - قوّت مىگيرد، تا مىرسد به جائى كه صاحب آن مثل سگ گيرنده دائم راغب است كه با هر كس درافتد. و هميشه در پى آن است كه: سخنى از كسى بشنود و در آن دخل و تصرف كند، و از آن لذّت يابد. خصوصا در مجمعى كه بعضى از ضعفاء العقول باشند، و اين خلق خبيث را كمالى دانند و صاحب آن را به آن ستايش كنند و گويند: فلان شخص، حرّاف و جدلى و تيز بحث است، و كسى او را ملزم نمىتواند كرد. و به اين شاد مىشود. غافل از اينكه اين، از خباثتى است كه در باطن او جاى دارد.
و اما خصومت، كه لجاج كردن در كلام است از جهت استيفاى مطلب و مقصود خود، آن نيز چون مراء و جدال، مذموم و بد، و غائله آن بى حد است. ابتداى اكثر شرور و فتن، و مصدر انواع رنج و محن است.
حضرت رسول - صلّى اللّه عليه و آله - فرمود كه: «هرگز جبرئيل به نزد من نيامد مگر مرا موعظه كرد و آخر كلامش اين بود كه: زنهار، احتراز كن از لجاج و تنگ گيرى بر مردم، كه آن عيب آدمى را ظاهر، و عزّت او را تمام مىكند».«» و فرمود كه: «دشمنترين مردم در نزد خدا، لجوج خصومت كن است».«» و حضرت امير المؤمنين - عليه السّلام - فرمود كه: «بر شما باد حذر كردن از مراء و خصومت، كه اينها دلها را بيمار مىكند و بر برادران، نفاق مىروياند».«» و از امام به حق ناطق، جعفر بن محمد الصادق - عليه السّلام - مروى است كه: «از خصومت احتراز كنيد كه آن، دل را مشغول و گرفتار مىكند. و باعث كينه و نفاق مىگردد».«» و شك در اين نيست كه اكثر فتنهها و ناخوشيها از خصومت برخاسته.
|