فايده:
مذموم‏بودن ذلت و خوارى‏
سابق بر اين مذكور شد كه: هر صفت فضيلتى وسط است و دو طرف افراط و تفريط آن مهلك و مذموم است. پس صفت تواضع حدّ وسط است و طرف افراط آن صفت كبر است - كه مذكور شد - و طرف تفريط آن ذلّت و پستى است.
پس همچنان كه كبر مذموم است، همچنين خوار و ذليل كردن خود نيز مذموم و مهلك است، زيرا كه: از براى مؤمن جايز نيست كه خود را ذليل و پست كند. پس اگر عالمى مطاع، كفشدوزى بر او وارد شود آن عالم از جاى خود برخيزد و او را در مكان خود بنشاند و درس و تعليم را به جهت حرمت او ترك كند و چون برخيزد تا در خانه در عقب او بدود، خود را ذليل و خوار كرده است، و از طريقه مستقيمه تجاوز نموده است. و طريقه محموده و عدالت، آن است كه: به طريقى كه مذكور شد تواضع كند از براى امثال و اقران خود و كسانى كه مرتبه ايشان نزديك به اوست. و اما تواضع عالم از براى بازارى، آن است كه: با او بنشيند و نيك سخن گويد. و به طريق مهربانى با او تكلم كند. و دعوت او را اجابت كند. و در قضاى حاجت او سعى كند. و خود را بهتر از او نداند، به جهت خطر خاتمه و امثال اين‏ها.
و مخفى نماند كه: آنچه مذكور شد از مدح تواضع و فروتنى، نسبت به كسانى است كه متكبّر نباشند. اما كسى كه متكبّر باشد، بهتر آن است كه: تواضع او را نكنند، زيرا كه:
فروتنى و ذلّت از براى كسى كه متكبّر باشد موجب پستى و ذلّت خود است و باعث گمراهى آن متكبّر، و زيادتى تكبّر او مى‏شود. و بسا باشد كه اگر مردم تواضع او را نكنند و بر او تكبّر كنند متنبّه شود و تكبر را ترك كند.
و از اين جهت است كه حضرت رسول - صلّى اللّه عليه و آله - فرمود كه: «هر گاه متواضعين امّت مرا ببينيد، از براى ايشان تواضع كنيد. و هر گاه متكبّرين را ببينيد بر ايشان تكبّر كنيد، به درستى كه اين باعث مذلّت و حقارت ايشان مى‏شود».«»