|
صفت پانزدهم: كبر و فرق آن با عجب
و آن عبارت است از حالتى كه آدمى خود را بالاتر از ديگرى ببيند و اعتقاد برترى خود را بر غير داشته باشد. و فرق اين با عجب، آن است كه: آدمى خود را شخصى داند، و خود پسند باشد، اگر چه پاى كسى ديگر در ميان نباشد، ولى در كبر، بايد پاى غير نيز در ميان آيد تا خود را از آن برتر داند و بالاتر بيند. و اين كبر، صفتى است در نفس و باطن. و از براى اين صفت، در ظاهر، آثار و ثمرات چندى است كه اظهار آن آثار را تكبّر گويند.
و آن آثارى است كه: باعث حقير شمردن ديگرى و برترى بر آن گردد، مانند:
مضايقه داشتن از همنشينى با او، يا همخوراكى با او، يا امتناع در پهلو نشستن با او، يا رفاقت او، و انتظار سلام كردن و توقّع ايستادن او، و پيش افتادن از او در راه رفتن، و تقدّم بر او در نشستن، و بىالتفاتى با او در سخن گفتن، و به حقارت با او تكلم كردن، و پند و موعظه او را بىوقع دانستن، و امثال اينها.
و از جمله آثار كبر است خرامان و دامن كشان راه رفتن. و بعضى از اين افعال گاهى از حسد و كينه و ريا نيز نسبت به بعضى صادر مىشود، اگر چه آدمى خود را از او بالاتر هم نداند.
و بدان كه: كبر از اعظم صفات رذيله است، و آفت آن بسيار، و غائله آن بىشمار است. چه بسياراند از خواص و عوام كه به واسطه اين مرض به هلاكت رسيدهاند. و بسى بزرگان ايام، كه به اين سبب گرفتار دام شقاوت گشتهاند. اعظم حجابى است آدمى را از وصول به مرتبه فيوضات، و بزرگتر پردهاى است از براى انسان از مشاهده جمال سعادات، زيرا كه: اين صفت، مانع مىگردد از كسب اخلاق حسنه. چون به واسطه اين صفت، آدمى بر خود بزرگى مىبيند، كه او را از تواضع و حلم، و قبول نصيحت، و ترك حسد و غيبت و امثال اينها منع مىكند. بلكه خلق بدى نيست مگر اينكه صاحب تكبّر محتاج به آن است به جهت محافظت عزّت و بزرگى خود. و هيچ صفت نيكى نيست مگر اينكه از آن عاجز است به سبب بيم فوت برترى خود. و از اين جهت آيات و اخبار در مذمت و انكار بر آن خارج از حيّز شمار و تذكار است.
معراجالسعادة ج : 2 ص : 288
خداى - تعالى - مىفرمايد:«يَطْبَعُ اللَّهُ عَلى كُلِّ قَلْبٍ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ» 40: 35«»خلاصه معنى آنكه: زنگ و چرك مىفرستد خدا بر هر دل متكبرى.
و مىفرمايد:«انَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرينَ» 16: 23«»يعنى: «به درستى كه خدا دوست ندارد تكبر كنندگان را».
و ديگر مىفرمايد:«سَأَصْرِفُ عَنْ آياتِيَ الَّذينَ يَتَكَبَّروُنَ» 7: 146«»يعنى: «زود باشد كه برگردانم از آيات خود، روى كسانى را كه تكبر مىورزند».
و باز مىفرمايد:«ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدينَ فيها فَبِئْسَ مَثْوىَ الْمُتَكَبِّرينَ» 40: 76«»يعنى:
«داخل شويد در درهاى جهنم، در حالتى كه مخلّد خواهيد بود در آن، پس بد مقامى است مقام تكبر كنندگان».
|