جبن‏
و اما جبن: كه در طرف مقابل تفريط واقع است، آن است كه: از چيزى كه نبايد حذر كرد احتراز نمايد. و اين صفت در نهايت خباثت و موجب هلاكت است، آدمى به سبب آن ذليل و خوار، و زندگانى او تلخ و ناگوار مى‏گردد. و مردم در جان و مال او طمع مى‏كنند. و ظلمه دست تسلّط بر او مى‏گشايند. و صاحب آن مضطرب و بى‏ثبات و كسل و راحت دوست، [راحت طلب‏] مى‏شود. و به اين جهت از جميع سعادات باز مى‏ماند. و انواع فضايح و رسوائى را متحمل مى‏شود. و فحش و دشنام را بر خود مى‏پسندد. و نام نيك را بر باد مى‏دهد.
و از اين جهت سيّد رسل - صلّى اللّه عليه و آله - فرمودند كه: «سزاوار نيست كه مؤمن بخيل يا جبان باشد.»«» و فرمودند كه: «بار پروردگارا پناه مى‏گيرم به تو از بخل و پناه مى‏گيرم به تو از جبن».«» و كيفيّت معالجه آن، در بيان صفت خوف، كه از لوازم صفت جبن ناشى از آن است، بيان مى‏شود.
و ضد اين دو جنس، صفت شجاعت است كه عبارت است از اطاعت قوه غضبيه از براى قوه عاقله، يعنى نترسد از آنچه نبايد ترسيد و حذر كند از آنچه بايد از آن احتراز كند. و اين صفت، اشرف صفات كماليه و افضل ملكات نفسانيه است. و كسى كه اين صفت را نداشته باشد حقيقتا از جمله زنان است و از مردى بى‏نشان.
از اين جهت كه خداى تعالى در وصف نيكان اصحاب پيغمبر - صلّى اللّه عليه و آله - مى‏فرمايد:
«اشِدّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ 48: 29»«» يعنى: «سخت و شديدند بر كفار».
معراج‏السعادة ج : 2 ص : 170
و به اين سبب امير مؤمنان - عليه السّلام - در وصف مؤمن فرمودند كه: «دل مؤمن از سنگ محكم‏تر است».«» و از حضرت امام جعفر صادق - عليه السّلام - مروى است كه: «مؤمن از كوه محكم‏تر است، زيرا كه سنگ از كوه مى‏ريزد و از دين مؤمن هيچ فرو نمى‏ريزد».«» و اما انواع صفات رذيله متعلقه به قوه غضبيه بسيار است.