سرّ تكرار تكبير
مرحوم شيخ جعفر، صاحب كتاب قيّم كشف الغطاء، كه از فقهاء نامدار و كم نظير اماميه به شمار مى‏آيند، سرّ تكرار «تكبير» را در اذان چنين دانستند: «بار اول براى تنبيه غافل، و بار دوم براى تذكر ناسى، و بار سوم براى تعليم جاهل، و بار چهارم براى دعوت متشاغل است... و راز تكبيرهاى هفتگانه هنگام نيّت همانا بر طرف نمودن غفلت نماز گزار از انكسار و ذلت در پيشگاه خداوند است. و رقم هفت، اشاره به آسمان‏هاى هفتگانه و زمينها و درياهاى... هفتگانه مى‏باشد.»«» گر چه «تكبير» ظاهرا تعظيم بوده و از سنخ توصيف جمالى حق است، ليكن طبق تحقيق گذشته باز گشت آن به «تسبيح» بوده و از شئون توصيف جلالى حق محسوب مى‏شود. و از طرف ديگر، گرچه تذكر به هر كدام از نعمتهاى هفتگانه مايه تعظيم خداست، ليكن آنچه از حديث حضرت أبي إبراهيم، امام كاظم (ع)، در فصل چهارم از مقاله دوم كتاب امام (ره) آمده، استفاده مى‏شود اين است كه هر «تكبير» در قبال بر طرف شدن يك حجاب از حجابهاى هفتگانه است، چنانكه رسول اكرم (ص) وقتى به مقام قاب قوسين او ادنى رسيد، يكى از حجابها بر طرف شد، و آن حضرت (ص) تكبير گفت و كلماتى را كه در دعاى «افتتاح» است مى‏گفت، و هنگامى كه حجاب دوم بر طرف شد، تكبير گفت، تا بر طرف شدن هفت حجاب كه هفت تكبير گفته شد.
سرالصلاة ج : 1 ص : 25
اين گونه از احاديث اهل بيت به منزله قواعد عرفانى است كه عرفا با اجتهاد تهذيبى و مجاهدت تزكيه‏اى فروع فراوانى را مشاهده مى‏نمايند، كه نتيجه آن اين است كه هر «تكبير» ى به نوبه خود تأسيس پايه جديد از سير معنوى است، نه تكرار مايه گذشته، چنانكه در پايان سر الصلاة چنين آمده است: «تكبيرات افتتاحيه براى شهود تجليات است از ظاهر به باطن، و از تجليات افعالى تا تجليات ذاتى... و تكبيرات اختتاميه براى تجليات از باطن به ظاهر، و از تجليات ذاتيه تا تجليات افعاليه. چنانكه مرحوم قاضى سعيد قمى تكبيرهاى پايان نماز را نتايج توحيدهاى سه‏گانه مى‏داند.»«»