|
فصل چهارم [مبادى مقام رضا]
بدان كه چون مقام رضا از آثار و شئون معارف الهيه است چون ساير مقامات اهل خصوص، از اين جهت، اشاره به بعض مبادى آن خالى از مناسبت نيست. پس گوئيم: چون مبدأ رضاء از حق تعالى معرفت عبد است به جميل بودن افعال حق تعالى، از اين جهت، ما مقام جمال حق را ذاتا و صفتا و فعلا بيان كنيم، و مراتب معرفت عبد را در اين مقام ذكر كنيم.
بدان كه اول مرتبهاى كه از براى عبد حاصل شود علم به جميل بودن حق است ذاتا و صفتا و فعلا - به حسب برهان علمى حكمى -. و اين مقام گرچه مفتاح ابواب معارف است. به حسب نوع و متعارف - و اگر كسى به مقامات عاليه عرفان از غير اين طريق برسد، از نوادر است و ميزان در نوعيت نيست -، ولى وقوف در اين مرتبه از حجب بزرگ است بطورى كه درباره آن گفته شده است:
«العلم هو الحجاب الأكبر».«» و از اين علم برهانى كه حظّ عقل است اخلاق نفسانيّه - كه از توابع معارف است - حاصل نشود، و لهذا چه بسا حكماء بزرگ مرتبه در علم بحثى، كه داراى مقام رضا و تسليم و ديگر مقامات روحيه و اخلاق نفسانيّه و معارف الهيّه نيستند، در همان حجب علميّه تا ابد باقى مانند.
شرححديثجنودعقلوجهل ص : 171
مرتبه دوّم آن است كه همين مرتبه [را] كه جمال حق است و جميل بودن اوصاف و افعال او است به قلب برساند، بطورى كه قلب ايمان آورد به جميل بودن حق. و آن، به آن است كه با شدت تذكّر از نعم الهيه و آثار جمال او قلب را خاضع كند تا كم كم صفت جمال حق را دل قبول كند، و اين مقام ايمان است. و چون بنده به اين مقام رسيد و دل او ايمان به اين حقيقت آورد، از حقيقت نوريه رضايت و خوش بينى و خشنودى در دل او جلوهاى واضع شود، و اين اوّل مرتبه رضا است. و قبل از اين، از آن اثرى نيست. و لهذا در روايات شريفه، رضا را يكى از اركان ايمان قرار داده، چنانچه از كافى شريف منقول است:
قال أمير المؤمنين - عليه السّلام: -«الإيمان أربعة أركان: الرّضا بقضاء اللّه، و التّوكّل على اللّه، و تفويض الأمر إلى الله، و التّسليم لأمر اللّه.»«»
مرتبه سوّم آن است كه عبد سالك به درجه اطمينان رسد - و اطمينان كمال اين است -، و چون طمأنينه نفس حاصل شد به مقام جميليّت حق، مرتبه رضا كاملتر گردد. و شايد اشاره به اين معنى باشد آيه مباركه سوره الفجر:يا أيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً 89: 27 - 28.«» رجوع به سوى ربّ كه از مقامات كامله اهل اخلاص است، براى صاحبان نفس مطمئنه كه راضى و مرضى هستند، قرار داده و قطع طمع متسخط را فرموده.
مرتبه چهارم، مقام مشاهده است. و آن از براى اهل معرفت و اصحاب قلوب است كه شطر قلب خود را از عالم كثرت و ظلمت منصرف نمودند، و
شرححديثجنودعقلوجهل ص : 172
خانه دل را از غبار اغيار جاروب فرمودند، و رفض غبار كثرت از آن كردند، پس حق تعالى به جلوههاى مناسبه با قلوب آنها به آنها تجلى فرمايد، و دل آنها را به خود خوش كند، و از ديگران منصرف فرمايد.
و از براى اين مقام بطور كلى، سه درجه است: درجه اولى، مشاهده تجلّى افعالى است، و در اين مقام رضا به قضاء اللّه به كمال مرتبت حاصل آيد. درجه ثانيه، مشاهده تجلّى صفاتى و اسمائى است. درجه ثالثه، مشاهده تجلّى ذاتى است. و اين دو مقام ارفع از اسم رضا و امثال آن است گرچه روح رضا، كه حقيقت محبّت و جذبه است، در اين مقام موجود است به طور كمال. و در احاديث شريفه اشاره به مقام كمال رضا فرموده:
عن أبي عبد اللّه [عليه السلام] قال:«إنّ أعلم النّاس باللّه أرضاهم بقضاء اللّه عزّ و جلّ.»«»
|