فصل اوّل در معنى تواضع و كبر است‏
به مناسبت آن كه تواضع را در مقابل كبر قرار داده است نه در مقابل تكبر، بايد آن را از صفات نفسانيّه دانست، چنان كه كبر نيز از صفات نفسانيّه است. و تكبر اظهار كبر كردن است، گر چه در ظاهر عرف و لغت، تواضع اظهار كوچكى كردن است«». در هر صورت، انسان چون خودبين و خودخواه است، اين خودخواهى و محبت مفرط به نفس، سبب شود كه از نقايص و عيوب خود محجوب شود، و بديهاى خود را نبيند، بلكه گاهى بديهاى خود در نظرش خوبى جلوه كند، و فضايل و خوبيهائى كه دارد در نظرش مضاعف گردد. و به
شرح‏حديث‏جنودعقل‏وجهل ص : 334
همين نسبت، از خوبى ديگران بسيار شود كه محجوب شود و بديهاى آنها در نظرش مضاعف گردد.
پس چون كمال خود و نقص ديگران را ديد و محبّت مفرط به نفس نيز كمك كرد، در نفس يك حالت اعجابى پيدا شود نسبت به خودش. پس از اين حالت، در باطن نفس، خود را بر ديگران ترفيع دهد، و حالت سر بلندى و بزرگى براى او دست دهد و خود را بزرگتر از ديگرى بيند و اين حالت، كبر است. و چون اين حالت قلبى در ملك بدن ظاهر شود، سركشى و سرفرازى كند و بر ديگران، در ظاهر نيز بزرگى فرو شد، و اين تكبر است.
و چون از اين احتجاب بيرون آيد و خود را به همان طور كه هست ببيند، بلكه نسبت به خود با نظر خورده‏گيرى بنگرد و به خود سوء ظن پيدا كند، پس خودش در نظرش كوچك و خوار شود، و ذلّت و افتقار نفس را دريابد. و چون با اين نظر همراه شد، [با] حسن ظنّ به ديگران و بزرگ شمردن مخلوقات خدا و مظاهر جمال و جلال حق تعالى، كم كم در نفس، يك حال تذليل و سرافكندگى پيدا شود، و خود را از ديگران كوچكتر شمارد. و اين حالت، تواضع قلبى است كه آثار آن در ملك بدن كه ظاهر شد، گويند: تواضع كرد و متواضع شد.