فصل اوّل در معنى تواضع و كبر است
به مناسبت آن كه تواضع را در مقابل كبر قرار داده است نه در مقابل تكبر، بايد آن را از صفات نفسانيّه دانست، چنان كه كبر نيز از صفات نفسانيّه است. و تكبر اظهار كبر كردن است، گر چه در ظاهر عرف و لغت، تواضع اظهار كوچكى كردن است«». در هر صورت، انسان چون خودبين و خودخواه است، اين خودخواهى و محبت مفرط به نفس، سبب شود كه از نقايص و عيوب خود محجوب شود، و بديهاى خود را نبيند، بلكه گاهى بديهاى خود در نظرش خوبى جلوه كند، و فضايل و خوبيهائى كه دارد در نظرش مضاعف گردد. و به
شرححديثجنودعقلوجهل ص : 334
همين نسبت، از خوبى ديگران بسيار شود كه محجوب شود و بديهاى آنها در نظرش مضاعف گردد.
پس چون كمال خود و نقص ديگران را ديد و محبّت مفرط به نفس نيز كمك كرد، در نفس يك حالت اعجابى پيدا شود نسبت به خودش. پس از اين حالت، در باطن نفس، خود را بر ديگران ترفيع دهد، و حالت سر بلندى و بزرگى براى او دست دهد و خود را بزرگتر از ديگرى بيند و اين حالت، كبر است. و چون اين حالت قلبى در ملك بدن ظاهر شود، سركشى و سرفرازى كند و بر ديگران، در ظاهر نيز بزرگى فرو شد، و اين تكبر است.
و چون از اين احتجاب بيرون آيد و خود را به همان طور كه هست ببيند، بلكه نسبت به خود با نظر خوردهگيرى بنگرد و به خود سوء ظن پيدا كند، پس خودش در نظرش كوچك و خوار شود، و ذلّت و افتقار نفس را دريابد. و چون با اين نظر همراه شد، [با] حسن ظنّ به ديگران و بزرگ شمردن مخلوقات خدا و مظاهر جمال و جلال حق تعالى، كم كم در نفس، يك حال تذليل و سرافكندگى پيدا شود، و خود را از ديگران كوچكتر شمارد. و اين حالت، تواضع قلبى است كه آثار آن در ملك بدن كه ظاهر شد، گويند: تواضع كرد و متواضع شد.
|