|
شرح
قال الصّادق عليه السّلام:قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله: الصّوم جنّة: اى سترة من افات الدّنيا، و حجاب من عذاب الاخرة.
شرحمصباحالشريعة ص : 154
حضرت امام صادق عليه السّلام از جدّ بزرگوار خود، صلوات اللّه عليهما، نقل مىفرمايد كه آن حضرت فرمودهاند كه: روزه، سپرى است روزهدار را از آفتهاى دنيا، و مانع است عذاب آخرت را از او.
فاذا صمت فانو بصومك كفّ النّفس عن الشّهوات، و قطع الهمّة عن خطوات الشّيطان.
حضرت امام صادق عليه السّلام مىفرمايد كه: هر گاه اراده كردى كه روزه روى، خواه واجبى و خواه سنّتى، و فوايد دنيوى و اخروى او را ادراك كنى، چنانكه نيّت قضا و ادا و وجوب لازم است، قصد بازداشتن نفس از خواهشهاى نفسانى، مثل فحش گفتن و مجادله با كسى نمودن و قسم دروغ دروغ خوردن و لغو گفتن و شنيدن نيز، لازم است. چرا كه ارتكاب اينها در روزه، موجب نقصان ثواب روزه و باعث حرمان از قبول آن است.
حديث است كه زن روزهدارى، به كسى فحشى مىگفت. حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود كه: به اين زن طعام دهيد تا بخورد. زن گفت: يا حضرت: من روزهام.
حضرت فرمودند كه: چون روزهاى كه فحش مىگوئى؟ روزه تنها همين نيست كه كسى آب و نان نخورد، بلكه بايد روزهدار ساير اعضا و جوارح را نيز با خود، به روزه بدارد و از كردار و گفتار بد، احتراز نمايد.
و انزل نفسك منزلة المرضى، لا تشتهى طعاما و لا شرابا، متوقّعا في كلّ لحظة شفاءك من مرض الذّنوب.
يعنى: در روزه قياس كن، نفس خود را كه به سبب ارتكاب مناهى، بيمار است و چنانكه بيمار جسمانى را رغبت و ميل به طعام نيست و به اميد شفا از مأكول و مشروب، اجتناب مىكند. تو نيز به سبب عصيان و نافرمانى مولاى حقيقى، بيمار روحانيى، و حكيم على الاطلاق از فرط شفقت و مهربانى و از براى محو گناهان، تو را فرموده كه: مثل بيمار جسمانى از خورش ملاحظه كنى و روزه روى، تا به
شرحمصباحالشريعة ص : 155
بركت اين عمل و عدم توجّه به شهوات نفسانى، از مرض روحانى شفا يابى. و به وسيله او، تقصيرات تو محو شود.
و طهّر باطنك من كلّ كدر و غفلة و ظلمة، يقطعك عن معنى الاخلاص لوجه اللّه تعالى.
يعنى: چنانكه در روزه، ظاهر خود را از آلايش اكل و شرب باز مىدارى، باطن خود را نيز، از وصمت تيرگى و غفلت و ظلمت ميل به باطل، بايد پاكيزه دارى. تا روزه تو از معنى اخلاص خالى نباشد.
قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله: قال اللّه تعالى: الصّوم لي و انا اجزى به.
حضرت مصطفى صلّى اللّه عليه و آله، از جناب احديّت نقل مىفرمايد كه: آن حضرت، «عزّ شأنه»، فرموده كه: روزه از براى من است و مختصّ به من است، و من ثواب او را چنانكه لايق به من است، به روزه دار خواهم داد. وجه تخصيص حضرت بارى تعالى، خصوص روزه را در ميان ساير عملها به جناب خودش، عدم اطّلاع غير است به اين عمل، چرا كه هر عملى كه ستر و خفا، در او بيشتر است، به خلوص اقرب است، و قدر و اعتبارش نزد خداى تعالى بيشتر است. از اين جهت، قدر ذكر «لا اله الا اللّه» در ميان اذكار بيشتر است.
فالصّوم يميت هوى النّفس و شهوة الطّبع، و فيه حياة القلب.
شروع كرده است به فوايد روزه، مىفرمايد كه: از جمله فوايد روزه آن است كه، مىميراند و برطرف مىكند خواهشهاى نفس را و لذّتّهاى بدنى را. چرا كه منبع همه فتنهها و مصدر همه شرّها، شكم است. و هر گاه شكم پر شد و از حرام و شبهه استيفاى حظّ خود كرد، فرج به حركت در مىآيد و خواهشهاى باطل و تخيّلات عاطل در نفس خطور مىكند. چنانكه حديث است كه:«انّى اخاف عليكم من البطن و الفرج،»
و شهوت فرج از شهوت بطن ناشى مىشود، كه اگر بطن عفيف باشد و به قدر ضرورت اكتفا كند و از حرام و شبهه اجتناب نمايد، بلا شكّ فرج نيز
شرحمصباحالشريعة ص : 156
عفيف مىشود. و هر گاه هر دو عفيف باشد، حيات دل، كه عبارت از صفا و جلاى باطن است، حاصل خواهد شد. و ممكن است كه ضمير مجرور راجع به «صوم» باشد. يعنى: صوم موجب حيات دل است. و اين معنى نيز، نزديك به معنى اوّل است.
و طهارة الجوارح.
و فايده ديگر، پاكى اعضا و جوارح است. چرا كه روزه كامل، چنانكه مذكور شد، مشتمل است بر حفظ جوارح و اعضا، از ديدن ناملايم و شنيدن نامناسب و تناول ناموافق.
و عمارة الظّاهر و الباطن.
فايده ديگر، تعمير ظاهر و باطن است. امّا اشتمال روزه بر تعمير ظاهر، يا به واسطه اشتمال روزه كامل است بر حفظ اعضا و جوارح از حركات ناملايم، چنانكه دانستى. و يا به واسطه آنكه تعمير ظاهر، عبارت از مشغول بودن به ذكر بارى تعالى است و به ياد او بودن. و اين معنى در روزه اهمّ است. چرا كه آدمى در غير روزه در بعضى اوقات، به واسطه اشتغال به امور عاديّه: مثل اكل و شرب و نكاح و امثال اينها، ممكن است كه في الجمله از ذكر خدا فارغ شود و از اين فيض عظيم محروم ماند. و اين اسباب در روزه دست بهم نمىدهد، و امّا اشتمال روزه بر تعمير باطن، ظاهر است. چرا كه هر گاه روزه دار به اوصاف مذكوره، موصوف شد و از مخلات و منافيات، احتراز نمود، به عمارت دل، كه عبارت از پاكى او است از لوث افكار باطله و مخاطرات زائفه، موصوف خواهد شد.
و الشّكر على النّعم، و الاحسان إلى الفقراء.
فايده ديگر، شكرگذارى نعمتهاى الهى است. چرا كه به سبب روزه و گرسنگى، قدر تنعّمات وافيه ماضيه بر او ظاهر خواهد شد، و شكر او را بجا خواهد آورد.
و فايده ديگر، احسان نمودن است به فقرا و ارباب حاجت. چرا كه به سبب
شرحمصباحالشريعة ص : 157
روزه و ادراك گرسنگى، حال فقرا و اهل مسكنت، بر او ظاهر مىشود، و مىداند كه ايشان چه مىكشيدهاند و چه مىكشند. و اين باعث رقّت قلب و احسان نمودن به ايشان مىشود.
و زيادة التّضرّع و الخشوع و البكاء.
فايده ديگر، زياد شدن تضرّع و خشوع است. چرا كه روزه، باعث قلّت كدورت و تخفيف تيرگى دل است و جلاى دل، موجب تضرّع و خشوع است. و تضرّع و خشوع، موجب قرب الهى است. و نيز باعث زيادتى رسوخ التجا است به جناب عزّت. چرا كه روزه موجب صفا و جلاى دل است، و جلاى دل، موجب انس به بارى و قطع از مخلوق است. چنانكه مىفرمايد:
و حبل الالتجاء إلى اللّه.
يعنى: روزه، باعث زيادتى التجا است به بارى تعالى چنانكه معلوم شد.
و سبب انكسار الشّهوة.
و نيز روزه، سبب شكستن شهوت و خواهشهاى نفسانى است.
و تخفيف الحساب، و تضعيف الحسنات.
و نيز روزه، موجب سبكى حساب روز قيامت است و دو چندان شدن حسنات است. چرا كه در روزه، نعمت الهى كمتر صرف مىشود، و از خوردن و آشاميدن روز فارغ است. پس حساب او در روزه، سبكتر است. يا آنكه به بركت اين ماه، حساب او را سبكتر كنند.
و وجه تضعيف حسنات يا از جهت همين وجه است، يا از جهت توابع روزه كه روزه كامل، مشتمل به آنها است. مثل زيادتى خضوع و خشوع در عبادات، و اتيان به مستحبّات، و احسان به فقرا، و زيادتى اذكار و تلاوت قرآن، و مانند اينها.
و فيه من الفوائد ما لا يحصى، و كفى ما ذكرنا منه لمن عقل و وفّق
شرحمصباحالشريعة ص : 158
لاستعاله.
و در روزه، از فوايد آن قدر هست كه، به حيطه ضبط در نمىآيد و آنچه بيان كرده شد، كافى است از براى هر كه صاحب عقل و هوش است، و توفيق عمل دارد.
|